SG – “Wychowywać i ewangelizować dzisiaj w środowisku cyfrowym. Razem z młodzieżą w kierunku przyszłości”: część czwarta

(ANS – Rzym) – Kontynuujemy cykl artykułów ks. Gildasio Mendesa, radcy generalnego ds. komunikacji społecznej, nt. “Wychowywać i ewangelizować dzisiaj w środowisku cyfrowym. Razem z młodzieżą w kierunku przyszłości”. Dzisiaj publikujemy czwarty artykuł, który chce otworzyć okno na nasze postrzeganie rzeczywistości cyfrowej w kontekście wielkich transformacji technologicznych.

Jak dziś wychowywać i ewangelizować w cyfrowym środowisku? Wielu z nas zadaje sobie to pytanie. Kościół i Zgromadzenie Salezjańskie zachęcają nas do bliższego poznania tego środowiska i do ewangelizowania go.

Dziś, praktycznie rzecz biorąc, internet i sieci społecznościowe tworzą nową mapę w świecie relacji, polityki, ekonomii, kultury. Życie w tym środowisku nas, chrześcijanin, a przede wszystkim ewangelizowanie ludzi nie jest łatwym zadaniem. Musimy pogłębić, poznać i poszerzyć naszą wizję tego, czym jest ten cyfrowy wszechświat.

W IV części tego cyklu chciałbym przedstawić szersze spojrzenie na rzeczywistość cyfrową, w której np. internet nie jest tylko cyfrową przestrzenią technologiczną, a relacje międzyludzkie w sieciach społecznościowych dotykają czegoś głębszego w człowieku.

Celem, jaki przyświeca tej IV części, jest otwarcie okna, które pozwoli nam rozszerzyć nasze spojrzenie na to, co cyfrowe w kontekście wielkich przemian technologicznych, gdzie protagonistą pozostanie człowiek. Chodzi tu o punkt zwrotny w odniesieniu do rzeczywistości cyfrowej, wychodząc od kulturowego i rytualnego wymiaru mediów.

Chciałbym zacząć od kilku prostych stwierdzeń, które mogą pomóc nam wejść w to zagadnienie.

Choroba jest związana z ludzką rzeczywistością. Miłość jest wyrazem głębokiego ludzkiego uczucia. Jedzenie, muzyka, piłka nożna, sposób ubierania się, sposób obchodzenia urodzin czy świąt religijnych to przejawy ludzkie i kulturowe. Śmierć zaś jest wyrazem rzeczywistości antropologicznej.

Założenie to jest fundamentalne dla zrozumienia, że komunikacja społeczna we wszystkich swoich wymiarach – interpersonalnym, społecznym, wspólnotowym, wirtualnym – ma jako swój centralny rdzeń człowieka osadzonego w jego kulturze i rytuałach, które ujawniają jego siłę i bogactwo. Co więcej, takie spojrzenie na to, co wirtualne, w szerszym ujęciu pomaga nam uniknąć pewnego dualizmu między człowiekiem a tym, co cyfrowe, rzeczywistością fizyczną a wirtualną, tym, co offline a tym, co online.

To szersze spojrzenie na rzeczywistość witualną z antropologicznego punktu widzenia oferuje nam szerszy sposób interpretowania naszego wirtualnego czasu rzeczywistego i przestrzeni, zmieniając tym samym sposób, w jaki czasem oceniamy np. uzależnienie od internetu, dychotomię między pracą zdalną i wykonywaną na miejscu, edukację z użyciem nowych lub tradycyjnych metod.

Temat ten zasługuje na osobne, pogłębione opracowanie. Chciałbym jedynie przedstawić kilka punktów, które pomogą nam poszerzyć nasze postrzeganie wirtualnej rzeczywistości, wychodząc od ludzkich rytuałów, symboli, sztuki, kuchni, mitu.

Osobiście definiuję Internet jako rozległą sieć ludzkich i kulturowych rytuałów. W internecie znajdziemy sztukę, kulinaria, politykę, modę, sport, muzykę, filmy, zakupy, relacje między ludźmi, informacje o życiu codziennym, treści religijne, rytuały życia i śmierci. Człowiek komunikuje się, ponieważ zawsze szuka sensu, sposobu na wyrażenie swojej wolności i marzeń.

Te proponują interpretację tego, co cyfrowe, wychodząc od zjawisk antropologicznych i kulturowych, takich jak język i jego kody, jako podstawowe elementy komunikacji cyfrowej; symbole, jako metafora języka cyfrowego oraz społeczne rytuały życia codziennego (dialog, spotkania), jako sposób tworzenia interaktywności. W wielkiej mozaice świata online odnajdujemy prawdziwą sieć elementów społeczno-kulturowych, które są charakterystyczne dla ludzi.

Kiedy mówimy o modzie, jedzeniu, muzyce, grach, mówimy o aspektach antropologicznych, czyli o tym, jak zrozumieć ludzi w obrębie ich kultury. Jednym z segmentów badawczych, który bardzo się rozwija w tym zakresie, jest digital ethnography (etnografia cyfrowa) i netnography (netnografia).

Interesujące w tym względzie i zasługujące na dalsze badania i analizy jest to, w jaki sposób ludzie korzystali z mediów społecznościowych w czasie kryzysu związanego z Covid-19, poszukując odpowiednich informacji, chcąc pomagać innym, wyrażając żal i solidarność z krewnymi ofiar, czy też dając inny wyraz troski w tym czasie. W ten sposób określony aspekt związany z człowiekiem (choroba) stał się powodem do komunikacji, do bycia online, do uczestnictwa w życiu wirtualnej społeczności.

Dlatego musimy spojrzeć na Internet jako na część naszego życia, jako na wyraz i przedłużenie ludzkich rytuałów. Myślę, że na podstawie tych rytuałów, tych elementów antropologicznych i kulturowych możemy lepiej zrozumieć, co się dzieje w uniwersum komunikacji i w zmianie świata. Ponadto jesteśmy wezwani do towarzyszenia rozwojowi technologii. Na przykład 5G przyniesie kolejną dużą zmianę w sposobie komunikacji, przede wszystkim umożliwiając szybszy dostęp i większą zdolność do obsługi danych i informacji.

Internet mobilny rozwija się na całym świecie. Świat komunikacji jest sam w sobie prosty. Jednak biorąc pod uwagę szybkość transformacji cyfrowej, zawsze istotne będzie, aby towarzyszyć i dać edukacyjną odpowiedź na to, co nowe, na to, co jest i będzie na tym polu.

Uważam, że dialog między edukacją a rzeczywistością cyfrową jest kluczowy dla nowego pokolenia i pokoleń przyszłości. Dlaczego antropologiczne spojrzenie na świat cyfrowy jest ważne dla dzisiejszej edukacji? Antropologiczne spojrzenie na środowisko cyfrowe pozwala nam otworzyć się na systemowy, ludzki i kulturowy dialog z dynamiką technologii i środowiska cyfrowego.

Sądzę, jak już mówiłem, że ludzie poszukują sieci społecznościowych, aby dzielić się z innymi różnymi elementami swojego życia, które są typowo kulturowymi przejawami, takimi jak kulinaria, muzyka, moda, malarstwo, literatura, gry, tworzenie grup towarzyskich, przyjaźń, uczucia, seksualność, przeżywanie rytuałów życia i śmierci. Innymi słowy, Internet jest wielkim środowiskiem, w którym ludzie doświadczają rytuałów, które stanowią część ich zwykłego życia.

Media społecznościowe są jak przedłużenie życia składającego się z rytuałów. Bez tych rytuałów internet byłby pusty, nie miałby powabu do nawiązywania relacji, ani nie motywowałby do surfowania. Rytuały, zwiazane z życiem, kulturą i społeczeństwem, karmią wirtualny wszechświat.

Co zrobił Amazon? Zgromadził online produkty i rzeczy, które na ogół znajdujemy w sklepach. Co jest jednym z największych sukcesów Tik Toka? Komunikacja poprzez krótkie materiały wideo, która daje swobodę wyrażania w wirtualu rytuałów życia codziennego, takich jak taniec. Co napędza Spotify? Muzyka, ekspresja artystyczna, kulturowa, rytuał. Co udało się zrobić Spotify? Udostępnić muzykę w sieci.

Widać wyraźnie, że gdy muzyka została zdigitalizowana i została wprowadzona nowa dynamika wirtualna (jak hiperlink), technologia wzmogła szybkość, możliwość organizowania plików, danych, interaktywność, natychmiastowość i sprawiała, że wszystko było dostępne dla każdego, kto podłączył się do sieci.

Na poziomie dialogu pedagogiki z tym, co cyfrowe, chcę podkreślić znaczenie gier i sztuki. Sztuka (muzyka, teatr, taniec, malarstwo) i gry oferują pewne elementy psychodynamiki, aspekty inteligencji wielorakiej i neuronauki, a także aspekty estetyczne i techniczne. Na przykład techniczna struktura sztuki oferuje dane liczbowe i geometryczne, estetykę, a także określone bogactwo psychologiczne i edukacyjne; oferuje elementy techniczne, takie jak design, interfejsy, systemy, elementy geometryczne zawarte w wirtualnych narzędziach i przestrzeniach, a także określone struktury psychologiczne, poznawcze, afektywne i neurologiczne.

Uważam również, że obecność wychowawcy, która poprzez relacje międzyludzkie daje możliwość tworzenia więzi przyjaźni, powinna być związana z koncepcjami psychologii człowieka, z inteligencją emocjonalną w przejawach ludzkiej wrażliwości i intuicji. Dlatego relacje międzyludzkie są fundamentalne dla edukacji (wychowania).

Zaangażowanie w zintegrowany dialog między człowiekiem a tym, co cyfrowe, zawsze będzie wymagało szerokiego, otwartego i interdyscyplinarnego spojrzenia. Taka postawa umożliwi interdyscyplinarny dialog, który jest niezbędny w naszych czasach.

W części V tego cyklu chciałbym przedstawić metodologię komunikacji społecznej w środowisku cyfrowym, wychodząc od dwóch tekstów biblijnych: dotyczących uczniów z Emaus i Dobrego Pasterza. Naszym celem jest znalezienie dróg, które będą sprzyjać szerokiemu spojrzeniu na to, co cyfrowe, szukając integracji między przesłaniem a metodologią Ewangelii, by można było prowadzić dialog z osobami w środowisku cyfrowym.