Drodzy Współbracia,

Nie mogę rozpocząć tego listu bez wyrażenia słów podziękowania braterską bliskość i modlitwę w okresie próby, jaką Bóg mnie doświadczył.

Pan Bóg chciał, aby to wszystko przyczyniło się do zwiększenia jedności braterskiej w Zgromadzeniu i w Rodzinie Salezjańskiej i do głębszego poznania przez wszystkich naszego współbrata, koadiutora Artemizjusza Zatti, dla beatyfikacji, którego spełniono już wszystkie wymagania. Szybko więc ujrzymy go w chwale ołtarza.

Niniejszy mój list pragnie kontynuować temat kapitulny, dotyczący obecności i życia wspólnoty salezjańskiej, jako pomoc dla waszych refleksji na Kapitułach inspektorialnych a później na Kapitule generalnej.

Określiliśmy już trzy wymiary, którymi powinna się odznaczać i wyróżniać w sposób widzialny wspólnota salezjańska w środowisku: życie braterskie, świadectwo wartości ewangelicznych, akceptacja młodzieży i ubogich.

1. powołania: kwestia do przemyślenia

Wśród tematów, na które Zgromadzenie okazało się bardzo wrażliwe przy okazji wyboru tematu na najbliższą Kapitułę generalną, znalazł się także ten dotyczący naszej zdolności wzbudzania powołań. I nie bez racji. Od początku był on uważany za punkt określający nasze świadectwo i dlatego był często proponowany w różnych aspektach na KG24: nasza formacja w kierunku rozpoznania powołania²; promocja powołaniowa jednocząca Rodzinę Salezjańską³; wspólnota salezjańska zdolna do promowania żywotności charyzmatu i dynamizmu powołaniowego, ponieważ go przeżywa dogłębnie, świadomie i gruntownie⁴; troska o towarzyszenie, które zaproponuje motywy powołaniowe we WWD⁵. Było to więc materiał przedłożony uwadze, do ponownego przemyślenia.

Jasno i zdecydowanie temat powołania podjęła KG23, ukazując go jako jeden z nieodłącznych obszarów naszej pracy na drodze wiary z młodzieżą⁶ i jako wymiar kwalifikujący Salezjańską Duchowość Młodzieżową⁷.

W ramach tematu KG25, który szczegółowo odnosi się do życia i posłannictwa naszych wspólnot, pragniemy poddać weryfice warunki życia i działania, które mogą sprzyjać radosnemu i podtrzymującemu na duchu doświadczeniu powołania, egzystencji, która będzie świadectwem i proroctwem, środowisku, które stanie się apelem powołaniowym dla wszystkich, którzy poczują się pociągnięci duchem i posłannictwem Księdza Bosko.

Istotnie, troska o powołania była jedną ze ścieżek, które doprowadziły do wyboru tematu Kapituły. W pewien sposób, kryzys powołań do życia konsekrowanego, jakiego doświadczamy w znacznej części Zgromadzenia i Kościoła jest “leczeniem” zdrowotnym, w znaczeniu, że zobowiązuje nas do zweryfikowania jakości naszego życia osobistego i wspólnotowego, znaczenia naszych struktur i naszego zorganizowania, możliwości bycia wciąż znaczącymi i proponującymi.

Młodzież potrzebuje świadków, osób i środowisk, które przykładem ukażą możliwość obrania życia zgodnego z Ewangelią we współczesnym społeczeństwie. To ewangeliczne świadectwo w stosunku do młodzieży stanowi pierwszą naszą posługę wychowawczą, pierwsze słowo zwiastujące Ewangelię.

Niniejszy list pragnie być pomocą w weryfikacji, jaką Inspektorie muszą przeprowadzić; pragnie zaproponować niektóre elementy oświecające, aby podkreślić to, co już się robi, zachęcić każdą wspólnotę i każdego współbrata do osobistego zaangażowania się w dawanie świadectwa i proponowania powołania oraz otwarcia horyzontów, aby nasze duszpasterstwo nie ograniczało się do ogólnych i powierzchownych propozycji, ani nie redukowało wyłącznie do poszukiwania poza naszymi środowiskami kandydatów do życia salezjańskiego.

Temat powołania jako pierwszy znak zapytania lub jako zaniepokojenie często pojawiał się w rozmowach, jakie przeprowadzałem ze współbraćmi w czasie moich wizyt: i nie tylko ze względu na obawę wygasania w szerokich obszarach świata północno-zachodniego, w których każdego roku stwierdza się spadek, starzenie się i szczupły przyrost powołań; ale może dlatego, że w braku urodzajności powołaniowej w sposób bardzo widoczny ujawnia się zarówno nikła siła przyciągania naszych wspólnot, jak też skromny poziom życia chrześcijańskiego, jakie proponujemy młodzieży.

Pytania współbraci zazwyczaj dotyczyły szczegółów powołań w poszczególnych częściach świata; możliwości zdobywania powołań do życia konsekrowanego w tzw. środowiskach usilnie zeświecczonych i zamożnych, charakteryzujących się wolnością, bogactwem możliwości rozwoju młodzieży, współczesnymi projektami życia; warunków koniecznych do zagwarantowania autentyczności i wytrwałości w kontekstach charakteryzujących się pobożnością ludową, wciąż wysokim wzrostem demograficznym lub ograniczonymi perspektywami życia dla młodzieży. Wielu zwróciło się z prośbą, aby na najbliższej Kapitule umieścić tę perspektywę w refleksji na temat wspólnoty.

To, z jednej strony pokrywa się z tym, co mówią nasze Konstytucje, które umieszczają promocję powołań wśród zadań naszego posłannictwa: “Wierni zadaniom, jakie przekazał nam Ksiądz Bosko, ewangelizujemy młodzież, przede wszystkim uboższą, mamy szczególną troskę o powołania apostolskie”⁸.

Potwierdza to artykuł 28, w rozdziale, który dotyczy naszych głównych odbiorców. “W odpowiedzi na potrzeby swego ludu Pan powołuje nieustannie i poprzez różnorodność darów do pójścia za nim w służbie Królestwa Niebieskiego. Jesteśmy przekonani, że wśród młodzieży wielu jest ubogaconych darami duchowymi i ma w sobie zaczątki powołania apostolskiego. Pomagamy im w odkrywaniu, przyjęciu i dojrzewaniu daru powołania jako laika, konsekrowanego i kapłana dla dobra całego Kościoła i Rodziny Salezjańskiej. Z taką samą troskliwością pielęgnujemy powołania ludzi dorosłych”⁹.

Tak więc każdy salezjanin jest odkrywcą i towarzyszem powołań. Każda wspólnota ma wśród innych to właśnie zadanie. Należy zweryfikować, czy taki „wymóg” konstytucyjny ukierunkowuje działalność każdej wspólnoty w poszczególnych Inspektoriach i inspiruje działalność każdego współbrata. Czy też przeciwnie, na temat powołania i dróg, które umożliwiają podjęcie ewangelicznej decyzji, jesteśmy tak mało uformowani i uważni, że nie jesteśmy w stanie doprowadzić „naszego duszpasterstwa” do jego kulminacyjnego punktu?

To gromadzi doświadczenie i troskę Księdza Bosko. Myśl o powołaniu towarzyszyła mu nieustannie i skutecznie. Wystarczy wspomnieć dwa wydarzenia. Pierwsze, to inicjatywa utworzenia sektora studentów na Valdocco, aby pomagać tym, którzy z dobroci duszy i poprzez zdolności intelektualne, dawali znaki powołania do stanu kościelnego. Zaangażowanie w nauce, ale przede wszystkim intensywne życie miłosierdziem i relacja do samego Księdza Bosko musiały doprowadzić do dojrzenia ziaren, rzuconych przy pierwszych spotkaniach.

Drugie wydarzenie, to szereg księży i zakonników, którzy wyszli z Oratorium, których statystykę z radością i dumą przedstawia sam Ksiądz Bosko jako znak dobrej chrześcijańskiej formacji swoich chłopców. Czytamy w Memorie Biografiche: “Istotnie, w roku 1883, wraz z księdzem Dalmazzo, słyszeliśmy Księdza Bosko wykrzykującego: – Jestem zadowolony! Kazałem sporządzić skrupulatną statystykę, która wykazała, że ponad 2000 księży wyszło z naszych domów i poszło do pracy w Diecezji. Bogu i Najświętszej Maryi Pannie niech będą dzięki, za to, że nas obdarzyli potrzebnymi środkami, aby uczynić tyle dobra.

Jednak jego rachunek nie był skończony. Innych 500 chłopców zapisało się do stanu kleryckiego przed jego śmiercią; następnie inni, którzy po jego odejściu z tego świata rozwijali powołanie obierając świętą posługę. Dodajmy tych, którzy z wielu jego filialnych domów poszli do Seminarium. Nie pomijamy tych, którzy za jego radą wstąpili i zapełnili domy zakonne i nie ma Zakonów, powiedziałbym Zgromadzeń we Włoszech, które nie miałyby księży, kiedyś synów Księdza Bosko. Pośrednio nie można mu odmówić zasługi, że przy pomocy różnych środków wzmocnił o nowe siły armię Katolicyzmu. Można powiedzieć, że za jego przykładem i wiele razy na jego prośbę oraz przy jego współpracy, otwierano i podtrzymywano małe Seminaria. To od niego wielu Dyrektorów małych i wyższych Seminariów, przybywających po poradę, nauczyło się postępować z alumnami z serdecznością i ojcowską cierpliwością, miłosierdziem a szczególnie częstym przystępowaniem do Komunii świętej, nieodzownego warunku wytrwania w powołaniu, co odbiło się z wielką korzyścią dla stosownych diecezji […] Inne dowody pozostawiamy historii, które w połączeniu z naszymi pozwalają nam wywnioskować, że nie mijamy się z prawdą tych, którzy utrzymują, że Ksiądz Bosko uformował sześć tysięcy księży”¹⁰.

Ze szkoły Księdza Bosko wywodzą się Rua, Cagliero, Dominik Savio i wielu innych. Dziś salezjanie są przekonani, że bogactwo powołań w różnych kontekstach, troszcząc się z obowiązku o duszpasterstwo i proces formacji chrześcijańskiej, określa ich zdolność przekazywania dostatecznej znajomości i miłości Chrystusa, które prowadzą do naśladowania. Z drugiej strony spostrzega się, jak bardzo oddaleni są od salezjańskich podstaw ci, którzy myślą, że powołań należy poszukiwać w innych kontekstach lub poprzez działalność osób specjalnie do tego oddelegowanych, podczas gdy wspólnoty powinny ograniczać się do “posługi”, nawet gdyby dotyczyła ona najbiedniejszych.

Jest wiele punktów, z których można wyjść, aby odpowiednio zrozumieć fakt powołania. W Piśmie Świętym odnajdujemy wiele przykładów, w których doskonale widać działanie Boga, którego nigdy nie brakuje i warunki odpowiedzi mężczyzny lub kobiety.

Pismo Święte zawiera strony, opisujące czasy trudne lub nieurodzajne w powołania. Bóg, zapewniający zbawienie, bezpośrednio przemawia do serca osób, aby zapewnić pamiątkę swego przymierza. Pragnę przypomnieć epizod powołania Samuela. W momencie schyłku instytucji religijnej, w którym uwaga ludu koncentrowała się na wydarzeniach wojennych, kiedy zapomniano nawet o prorokach, nocą otrzymuje on bezpośrednio od Boga powołanie. Nie istniały wówczas wzorce porównania a prośby i potrzeby ludu nie miały nic wspólnego z religijnością. Mimo to Bóg przemawia bezpośrednio do serca młodzieńca, aby uczynić go swoim świadkiem i wysłannikiem.

W niniejszym liście pragnę zwrócić waszą uwagę na fakt, że być może przeżywamy fazę uprzywilejowanych możliwości powołaniowych, pod warunkiem, że potrafimy wyrazić i przekazać naszą miłość do Jezusa.

W kontekście Jubileuszu przeżyliśmy dwa wydarzenia, które pozwoliły nam dojrzeć wewnętrzne otwarcie młodzieży na Jezusa i na siłę, z jaką oddziaływuje na nich osoba i projekt Chrystusa.

Pierwsze z nich to Forum 2000 Salezjańskiego Ruchu Młodzieżowego. W czasie mego pobytu na Colle Don Bosco, pewien młodzieniec zadał mi konkretne pytanie: “Czy z Salezjańskiego Ruchu Młodzieżowego a w szczególności z szeregów animatorów nie wychodzą się powołania do kapłaństwa i życia konsekrowanego?”.

Odpowiedź Księdza Generała brzmiała: oczywiście, dojrzało wiele powołań; ale jest także prawdą, że ten wymiar salezjańskiej duchowości młodzieżowej nie był w dostatecznie otoczony troską: od głoszenia do propozycji, od zaproszenia do osobistego towarzyszenia tym, którzy okazują predyspozycje, oznaki lub po raz pierwszy wyrażają pragnienie. W swoim orędziu na rok 2000 dla SRM, Ksiądz Generał pragnął ująć właśnie ten aspekt. Możecie się z nim zapoznać w niniejszym numerze Dokumentów.

Drugie wydarzenie to Światowy Dzień Młodzieży w Rzymie. W homilii wygłoszonej w czasie Mszy świętej, Ojciec Święty zachęcał młodzież do przemyślenia możliwości ofiarowania całego swego życia na drodze kapłańskiej i życia konsekrowanego: “ Oby w każdej wspólnocie mógł być zawsze kapłan, który sprawuje Eucharystię. Dlatego proszę Boga, aby rozkwitały wśród was liczne i święte powołania do kapłaństwa do kapłaństwa”¹¹. W innym miejscu dodał: „Z uczestnictwa w Eucharystii niech wypłynie zwłaszcza nowy rozkwit powołań do życia zakonnego, który zapewni w Kościele obecność świeżych i wielkodusznych sił do wielkiego zadania nowej ewangelizacji”¹².

Indywidualne rozmowy z młodzieżą ukazały, jak bardzo głęboko zakorzeniła się w ich duszy myśl o naśladowaniu Chrystusa. Ale często zastaje ich nieprzygotowanych do udzielenia odpowiedzi i zgodnie z tym, co już w innym miejscu skomentowano, znajduje ich niepewnych w obliczu konkretnych możliwości znalezienia miejsc na miarę ich oczekiwań, w których można wyrazić takie powołanie na całe życie.

To prawda: młodzież biorąca udział w tych dwóch wydarzeniach nie reprezentowała całej młodzieży świata, nawet tej katolickiej. Była to młodzież, szczególnie na Forum 2000, wybrana. Ale to właśnie ta młodzież jest podatna na zobowiązujący dialog powołaniowy i sama wyznała, że taki dialog nie zawsze był z nimi prowadzony.

Być może przeżywamy “nowy czas”, w którym najważniejsze jest dostosowanie duszpasterstwa powołaniowego w terminach obrazu, języka i propozycji.

Nie zamierzam powtarzam doktryny teologicznej na temat powołania ani też opisywać warunków socjologicznych i religijnych w pewnych regionach, w których mogłoby się wydawać, koncentrują się trudności. Słyszeliśmy je już wiele razy. Słusznie powiedziano, że należy przejść od analizy do propozycji.

Istnieje pewne zjawisko, które powinno dać nam wiele do myślenia. W regionach, o których mówi się, że są trudne, współpracują ze sobą wspólnoty, ośrodki duchowości lub ruchy kościelne, które przyciągają, oraz wspólnoty i dzieła, które nie są w stanie sprowokować pragnienia włączenia się w doświadczenia młodzieży, jakie mają przed własnymi oczyma.

Także w regionach jeszcze bogatych w powołania dokonuje się pewnego odróżnienia między „rodzajami” młodzieży i chłopców, których pociąga nasze życie i ich prowadzeniem, kiedy włączą się w nasze wspólnoty: chodzi tu o autentyczność motywacji, chrześcijańskiej formacji duchowej, projektu życia w Chrystusie, przyswojonej wiary.

Musimy poważnie pomyśleć o tym aspekcie. Istotnie, powołania stanowią główny problem naszego jak i innych Zgromadzeń i Zakonów. Pola pracy jest pod dostatkiem na wszystkich kontynentach: najłatwiejszą rzeczą jest ich określenie i wyliczenie. Zapoczątkowano także i rozwinięto współpracę świeckich, aby odpowiedzieć na potrzeby licznych frontów. Dynamika animacji jest bardzo rozpowszechniona. Ale bez osób, które w pełni zaświadczą o charyzmacie, na nic to wszystko się zda!

“Proście Pana, bo żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało”¹³. To wyrażenie Chrystusa, zawsze prawdziwe, dotyczy bardziej niż kiedykolwiek naszego momentu historycznego.

Bóg stwarza nam nowe możliwości, ale jednocześnie wymaga od nas oczyszczenia, zasadniczego podkreślenia, zdolności nawiązania żywego kontaktu z Chrystusem, a nie jedynie zaangażowania się w osobiste przyjaźnie lub sporadyczne usługi.

W jedności z Kościołem.

Na temat duszpasterstwa powołaniowego w Europie odbyło się sympozjum w Rzymie, w dniach od 5 do 10 maja 1998 roku. Wcześniej rozpowszechniono roboczy dokument, ukazujący w sposób możliwie obiektywny ilościowy i jakościowy rozwój powołań, jak również wrażliwość powołaniową Kościołów oraz rozwinięte przez nie sposoby duszpasterstwa i propozycje powołaniowe.

Oczywiście, że dokument podkreślał warunki ludzkie, społeczne i religijne młodzieży; ale zawierał także sygnały pozytywne, bieżące możliwości, zalążki nowej pory, która wymaga roztropnej troski ze strony wszystkich wspólnot, szczególnie wychowawców.

Na zakończenie prac opublikowano końcową relację rzeczywiście nową i bogatą w propozycje.

Podobne sympozjum odbyło się w Ameryce i pod koniec lutego Kongregacja ds. Wychowania Chrześcijańskiego poświęciła jeden numer czasopisma Seminarium poświęcony sytuacji powołań w przyszłości, dla którego poproszono Przełożonego Generalnego Salezjanów o napisanie artykułu zatytułowanego “Duszpasterstwo młodzieżowe i ukierunkowanie powołaniowe”¹⁴, znak dowartościowania naszego doświadczenia.

Z naszej strony poświęciliśmy wiele czasu opracowaniu Ratio, które obejmuje także czas przed nowicjatem i kryteria przyjęcia kandydatów.

Powiedziałbym, że nie ma co udawać: problem powołań bardzo nas boli! Chociaż ogólnym zamiarem spotkań jest „promowanie nadziei”. Taki jest ton dokumentów wstępnych; taki był ton kongresów. Ufamy, że Bóg nadal będzie powoływał proroków i ludzi według swego serca.

Także Konsulta Przełożonych Generalnych Zakonów i Zgromadzeń zakonnych przeprowadziła refleksję na temat możliwości i warunków proponowania powołania we współczesnym świecie i pomocy kandydatom w dojrzewaniu do życia konsekrowanego, szczególnie tam, gdzie wymiar religijny wydaje się nie odgrywać ważnej roli w społeczeństwie, na podstawie subiektywnego opracowania.

Wszystko to pozwoliło na uzyskanie ogólnego obrazu nowych warunków, w których rodzą się i dojrzewają powołania¹⁵. W niektórych regionach doświadcza się próby niepłodności, jak ta Sary czy też Anny, matki Samuela. Jest rzeczą śmieszną ustanawianie własnego wymierania i zwykłe programowanie przekazania własnej spuścizny charyzmatycznej innym, na przykład świeckim, i blokowanie się w obliczu propozycji życia chrześcijańskiego i naśladowania Chrystusa w kulturze świeckiej!

Jeżeli Chrystus był miał dla nas znaczenie i był naszą drogą, jeżeli nasze doświadczenie z Nim było pozytywne, to lepiej jak to zrobił Abraham, wstawiać się za synem, który będzie kontynuacją potomstwa i wziąć się do pracy, aby go pobudzić. Powiedziano, że należy zwoływać a także prowokować, nieustannie ukazując w ich paradoksalnej rzeczywistości, procesy egzystencji zgodnej z Ewangelią, jak błogosławieństwa, Krzyż, wolność zrealizowania się w Bogu.

W ostatnich latach Zgromadzenie przeprowadziło refleksję nad tym, jak ukierunkowywać wychowanie młodzieży do wiary. W ukierunkowaniu powołaniowym określiło wymiar zasadniczy i jakościowy¹⁶. Pragniemy pomagać młodzieży odnaleźć jej miejsca w obliczu własnej przyszłości w postawie dyspozycyjności i wspaniałomyślności, przygotowywać ją do słuchania głosu Boga, towarzyszyć jej w formułowaniu własnego programu życia.

W pracy powołaniowej nadajemy pierwszeństwo pewnym aspektom, które wzajemnie się popierają i uzupełniają: ukierunkowanie zaproponowane wszystkiej młodzieży w ramach programu wychowawczego; nieustanna troska o odkrywanie i towarzyszenie różnorodnymi inicjatywami powołaniom o szczególnym charakterze zobowiązania na rzecz społeczeństwa i Kościoła; szczególna uwaga na powołania w służbie Kościołowi (powołania do diecezji, do innych instytutów zakonnych) i światu (powołania misyjne, także świeckie); szczególna odpowiedzialność za charyzmat salezjański w jego różnorodnych formach, poprzez rozeznawanie i troskę zalążków powołania salezjańskiego, zarówno konsekrowanego jak i świeckiego, obecnego w młodzieży.

Jesteśmy przekonani, że przekazujemy drogocenny skarb Kościołowi, kiedy zdobywamy dobre powołanie. Nie jest ważne, że to powołanie idzie do diecezji, na misje lub do domu zakonnego. Pozostaje zawsze bogactwem do dyspozycji Kościoła i Królestwa Bożego¹⁷.

Sytuacja nie jest łatwa. Kongres “Nowe powołania dla nowej Europy”¹⁸ zasygnalizował niektóre przyczyny lub źródła trudności: złożona i pozbawiona podstawy kultura pluralistyczna, która dąży do ukształtowania w młodzieży wątłej tożsamości; kultura roztargnienia, która grozi zatopieniem lub anulowaniem pytań o sens życia; mentalność, która prowadzi do przekonania, że życiowe możliwości należy realizować natychmiast; nomadyzm w ideach i zadaniach, który nie dba o znaczące odniesienia ukierunkowania. W takim właśnie kontekście przekazuje się i proponuje Ewangelię jako normę i propozycję drogi.

W takich właśnie okolicznościach staramy się żyć w postawie spokojnej wiary, nadziei i bez obwiniania się. Do Abrahama smutnego, przejętego strachem i niepokojem, z powodu braku potomstwa, Bóg kieruje zaproszenie, aby wyszedł ze swego małego namiotu i wszedł pod ogromny namiot Boga, niebo i w tym szerszym horyzoncie interpretował i wierzył w historię Boga, wiernego swym obietnicom, jakie mu przygotowuje.

Taka postawa nadziei musi nam towarzyszyć w odczytywaniu znaków czasu: o spadku powołań (zło) można myśleć jako o zaproszeniu do pewnego oczyszczania intencji, potrzebie koncentrowania się na istocie życia konsekrowanego i naszego specyficznego powołania w Rodzinie Salezjańskiej.

Kiedy prosimy Pana żniwa o nowe powołania, ważne jest aby nasza prośba wypływała raczej z troski o jego Królestwo i z pragnienia wypełnienia jego woli, niż z potrzeby lub niepokoju o następców w naszych aktualnych dziełach, aby zajęli nasze miejsca w licznych projektach apostolskich, jakie realizujemy.

A tymczasem wśród młodzieży, w Rodzinie Salezjańskiej, wśród ludzi, szerzmy kulturę powołaniową. Jest to wyrażenie użyte przez Ojca Świętego¹⁹. Pogłębione następnie przez nas²⁰. Chodzi o promocję pewnej formy życia i dokonywania wyborów osobistych na przyszłość według zbioru wartości takich jak, wspaniałomyślność, akceptacja tajemnicy, dyspozycyjność powołania i zaangażowania się, wiara w siebie i w bliźniego, odwaga marzenia i pragnienia rzeczy wielkich. Obok działalności ograniczania istnieją propozycje i doświadczenia wychowawcze zgodne z proponowanymi wartościami.

Owa kultura staje się dziś głównym celem Duszpasterstwa Powołaniowego i być może duszpasterstwa ogólnego, podtrzymuje dokument końcowy Kongresu na temat powołań w Europie²¹.

Nowe zetknięcie się.

Droga refleksji i bieżące doświadczenia, pozwalają dostrzec wciąż żywą dyspozycyjność młodzieży do doświadczenia Boga i odkryć nowe wymiary i elementy, ważne dla budzenia i rozwoju powołań.

Dostrzega się przede wszystkim nowy podmiot odbiorczy i głównego interlokutora powołaniowej refleksji: jest to przede wszystkim dorosły nastolatek, zarówno ze względu na poszerzony obowiązek szkoły jak i podniesioną granicę wieku, w którym decyduje się życiowe decyzje. Dla nas ważne jest, abyśmy włączali elementy powołaniowe w każdy wiek, chociaż mamy pewien zakres wieku uprzywilejowany wśród animatorów, wolontariuszy i młodych współpracowników, studentów uniwersyteckich, wychowanków ostatnich klas.

Ta nowość pociąga za sobą kolejną, która dotyczy nas bezpośrednio: refleksja o życiu chrześcijańskim i ukierunkowaniu powołaniowym dla dorosłych nastolatków jest o wiele bardziej zobowiązująca i specyficzna. Nie zaliczają się oni do ekipy roboczej lub służebnej. Jeżeli chodzi o wykonywanie czynności świeckich, wiedzą, że mają do dyspozycji inne miejsca i struktury wolontariatu. To wizja i sens życia określa ich ukierunkowanie. Jedynie zachwyceni Chrystusem i po zapoznaniu się z życiem, jakie On proponuje, decydują się Go naśladować.

Mówi się, żyjemy w epoce “dzikiej religijnie”. Jest rzeczą konieczną ukazywanie młodzieży wielkiej nowości Jezusa Chrystusa, poza i nie tylko przyjemnościami płynącymi ze wspaniałomyślności na czas ograniczony. Na nic przydaje się w pracy powołaniowej ukrywanie się grupy religijnej, utworzonej w imię Chrystusa. Lepiej, abyśmy deklarowali otwarcie, słowami i czynami, co zdecydowało o naszym wyborze i o radości, z jaką ten wybór przeżywamy.

W Dziejach Apostolskich czytamy, że w czasie, gdy wspólnota naśladowców Chrystusa okazywała nowe znaki typowo chrześcijańskie, Bóg kierował do niej tych, którzy dostępowali zbawienia²². Dwie rzeczy są niezbędne i wzajemnie się uzupełniające: głos lub łaska Boga i znaki wspólnoty.

Niektóre stałe elementy powracające często w rozmowach, o których wspomniałem wcześniej, obecne także w doświadczeniach Inspektorii, mogą pomóc także w refleksji nad zdolnością powołaniową naszych wspólnot. Oto one.

1. Powołanie jest pewną atrakcją. Jeżeli charyzmat i życie tych, którzy dziś są jego nosicielami i przedstawicielami nie jest fascynujące, zaczyna brakować naśladowców. Zdarzyło się to już w czasach Jezusa. Apostołowie przywiązali się do Niego z racji niecodziennego podziwu; zauważyli dobroć, jaka wypływała od Niego i dlatego zapytali Go: “Gdzie mieszkasz?”²³. Pozostając następnie z Nim.

Na spotkaniu Przełożonych Generalnych, różne Instytuty zaprezentowały doświadczenia wspólnot otwartych i gościnnych, nowe i śmiałe formy posłannictwa, doświadczenia życia konsekrowanego przepełnione prymatem Boga, które wzbudziły zainteresowanie młodzieży.

Nalegam na autentyczność i wspólnotowy charakter doświadczenia Boga, szczególnie bliski współczesnej młodzieży „religijnej”, chociaż musi ona przezwyciężyć granice i zrozumieć codzienne warunki naszej relacji z Ojcem w świetle tajemnicy Wcielenia, uwalniając się od chwilowego zafascynowania czymś nadzwyczajnym.

2. Powołanie jest pewnym wezwaniem i łaską; znajduje się ono poza naszymi możliwościami zainspirowania i zrodzenia. Jest to inicjatywa Boga. Jest to stały element w powołaniach biblijnych i powtarza go Chrystus: “Nie wyście mnie wybrali, ale ja was wybrałem”²⁴. Należy modlić się i pracować, przyjmować i dziękować, nawet za jedno powołanie, obserwować i odkrywać. W tym względzie nie narzekamy, ale zwracamy nasze serce ku Bogu, dziękując za blisko 500 chłopców, którzy w tym roku wstąpili do naszych nowicjatów.

3. Powołanie jest pewną drogą, ściśle związaną z dojrzewaniem do wiary, w dialogu z Bogiem, który trwa przez całe życie. Podstawowym warunkiem wzbudzenia powołania jest rozwój życia wspólnotowego w każdym względzie: prawda, zwyczaje, modlitwa. Prawie zanikły powołania o charakterze “socjologicznym”. Silne przyswojenie wiary i życie wewnętrznie związane z Chrystusem, są nieodzowne w dojrzewaniu propozycji zgodnych ze słowem Bożym. Pamiętacie dialog bogatego młodzieńca z Jezusem? A więc nie wystarczy być uczciwymi. Chodzi o uchwycenie tajemniczych wymiarów naszej egzystencji.

4. Każdy osobiście przeżywa swoje powołanie, ponieważ Bóg ma projekt dla każdej osoby. Należy to koniecznie wszystkim uświadomić. Do nas należy zadanie pomocy w rozwijaniu powołania według odpowiedniego programu: do życia świeckiego, do kapłaństwa, do życia konsekrowanego, konsekracji świeckiej. To prawda, że towarzyszenie na drodze do kapłaństwa lub życia konsekrowanego, stanowi specyficzny aspekt i nie należy sprowadzać wszystkiego do ogólnej refleksji nad powołaniem.

5. Istnieje potrzeba pracy bezpośredniej i wyraźnej na rzecz powołań o specyficznej konsekracji lub posłudze. Spontanicznie się one nie rodzą, nawet w środowiskach religijnych. Istnieje niewiele wzorców powołań kościelnych, także spośród katechizowanej młodzieży. Dlatego diecezje i nasze Inspektorie organizują pracę animacyjną. I widać, że tam gdzie animacja funkcjonuje, sprawy mają się lepiej, pod warunkiem, że wspólnoty nie uchylają się od pracy, jaką same mogą i muszą wykonać. Nie należy popadać w ogólność i nie odróżniać więcej rozmaitych rodzajów apeli lub wezwań, jakich sam Jezus dokonał.

6. Każda wspólnota a w niej każda osoba powinna być głęboko zaangażowana, zgodnie z własnymi możliwościami w odkrywanie i pomaganie powołaniom. Praca „rekrutującego”, odpowiedzialnego lub delegata jest absolutnie niewystarczająca i nie gwarantuje ilości i autentyczności.

Niezależnie od kwalifikacji, w osiąganiu zaplanowanego rezultatu ważna jest kontynuacja posłannictwa wspólnoty i poszczególnego współbrata. Każda wspólnota reprezentuje Księdza Bosko w kontekście, w którym żyje i pracuje i jest posłana do przedłużania jego charyzmatu i posłannictwa. Mówienie, że nasze posłannictwo będzie mogło przejść na świeckich lub programowanie własnego wymierania, także z przyczyn religijnych, jest zwykłym alibi.

Bóg zadecyduje, jaki będzie nasz los; ważne jest, aby nie wpływało na niego ani nasze zaniedbanie ani nasze błędne decyzje, jak ta, aby zrezygnować z proponowania młodzieży form intensywnego życia chrześcijańskiego i radykalnego naśladowania Chrystusa.

7. Młodzież odczuwa potrzebę bezpośredniego doświadczenia i kontaktu z rzeczywistością o charakterze powołaniowym. W tym względzie ważną rolę odgrywa środowisko, w którym młodzież się angażuje: może tu znaleźć wzorce, wartości, nawiązać przyjaźnie, ale przede wszystkim doświadczać odpowiedzialności, która jest typowa dla powołań kościelnych. Nasze parafie, szkoły, oratoria, grupy wolontariatu powinny być organizowane jako wspólnoty, w których doświadcza się posługi na rzecz pewnego posłannictwa i w których pomaga się spotkać Jezusa.

8. Jak wspomniano wcześniej, wiele powołań dojrzewa w późniejszym okresie życia, co oznacza, że wydłuża się także okres towarzyszenia. Istotnie, towarzyszenie należy rozpoczynać katechezą o charakterze powołaniowym już od dzieciństwa i wieku młodzieńczego. Nie należy jednak zaprzestawać pracy, gdy młodzież wstępuje w środowiska uniwersyteckie lub im podobne. Średni wiek wstępujących do nowicjatu waha się między 21 a 27 rokiem życia.

Oprócz przedłużonego okresu, towarzyszenie powinno być bardziej trwałe w odniesieniu do wiary i chrześcijańskiej praktyki. Powinno odpowiadać rozwojowi intelektualnemu młodego człowieka, wyzwaniom, jakie stawia przed nim życie i społeczeństwo. Obie Encykliki Jana Pawła II – la Veritatis Splendor i Fides et Ratio – dają wyobrażenie o kwestiach mentalności i przyzwyczajeń, na temat których młody człowiek słyszy różnorodne opinie, wypowiadane ze skrajną pewnością i w imię prawa osoby do myślenia i wyrażania się.

Są to przypadki bezwzględnie potrzebujące towarzyszenia. Oczywiście, że mentalność i przyzwyczajenia, jeżeli nie są odpowiednio oświecone i skierowane na Ewangelię, uniemożliwiają podejmowanie dalszych decyzji powołaniowych i stanowią przeszkodę w obraniu właściwej drogi. Dlatego w końcowym dokumencie sympozjum na temat powołań w Europie, przytoczone są wskazania, dotyczące zdecydowanego ukierunkowania chrześcijańskiego: ukazywać Chrystusa jako wzorzec człowieka, zachęcać di naśladowania, troszczyć się o prymat Ducha Świętego, popierać ewangeliczny radykalizm jako proroctwo, praktykować kierownictwo duchowe.

9. Nieodzowne jest odniesienie do środowiska wspólnotowego. Nikt nie ma powołania do samotności i odizolowania. Dlatego także kościoły lokalne zachęca się do organizowania wspólnot ukierunkowanych na bogactwo misji lub posług na rzecz posłannictwa.

Także i my wyciągnęliśmy w ostatnich latach pożyteczne wnioski, stwierdzając procentowy wzrost powołanej młodzieży, która odbyła pewne doświadczenie w salezjańskiej wspólnocie formacyjnej, w grupach, we wspólnotach młodzieżowych, w wolontariacie.

Do kontaktu ze środowiskiem wychowawczym należy dołączyć doświadczenie życia we wspólnocie salezjańskiej młodzieży, która przeszła już pewien etap formacji.

Należy postępować według kryterium: “Chodź i zobacz”. Przez krótszy czy dłuższy okres chłopcy ci uczestniczą w modlitwie, w programowaniu i pracy, w życiu braterskim wspólnoty. Nie muszę przypominać, że chodzi o wspólnoty wybrane, które okażą się odpowiednie do takiego przyjęcia. W wielu Inspektoriach starano się je pomnożyć. Idealnie byłoby, gdyby każda wspólnota była miejscem doświadczenia powołaniowego.

10. W procesie wiary istnieją doświadczenia, które w sposób szczególny objawiają charakterystyki i wymagania powołaniowe: możemy do nich zaliczyć pracę duszpasterską, naukę modlitwy, przemyślenie wiary, wolontariat, rekolekcje duchowe. W takich doświadczeniach odczuwa się bezpośrednio wymiar religijny. Nazywa się je doświadczeniami „silnymi”, ze względu na ich intensywność i nie powinno ich zabraknąć w programie powołaniowym.

11. W wielu wypadkach konieczne jest wyraźne zaproszenie. Środowisko społeczne nie sugeruje powołania zakonnego. Jego doniosłość i znaczenie społeczne jest dziś bardzo nikle; wzorce odniesienia, pozwalające na wyobrażenie przyszłego życia są bardzo niejasne, a nawet zniechęcające. W niektórych częściach Kościół rozumiany jako instytucja, ukazywany jest jako spadkobierca przeszłości intelektualnego i moralnego poddaństwa.

Młody człowiek może mieć pragnienie zaangażowania się, ale ukierunkowuje się na ruchy i sprawy dziś najbardziej akcentowane: pokój, ekologia, ubodzy. Fascynacja Chrystusem będzie zawsze tym elementem, który określa inne ukierunkowanie. Tu znajduje się nasze zadanie pasterzy – wychowawców młodzieży.

Ponadto, bardzo często młody człowiek nie zdaje sobie sprawy, że posiada powołania do szczególnej służby lub konsekracji Uczniowie czuli się zafascynowani Jezusem. Ale żeby zrozumieć, że mogą Go naśladować, musieli usłyszeć zaproszenie: „Chodź za mną!”.

W rozmowach z naszymi młodymi współbraćmi zauważamy, że prawie wszyscy spotkali kogoś, kto przedstawił im propozycję, wypowiedział słowa zaproszenia. Należy pomyśleć ilu z nich nie przyszłoby bez tego opatrznościowego zaproszenia i ilu nie przyszło, ponieważ nikt ich nie zawołał albo przynajmniej zapytał.

12. Towarzyszenie lub kierownictwo duchowe staje się nieodzowne. Stwierdził to już kongres powołaniowy z 1982 roku, przytaczając słowa Papieża Pawła VI: “Nie powołania, które dojrzewa bez kierownika duchowego, który mu towarzyszy”.

Wyrażenie “Kierownik duchowy”, możemy także ująć nie tyle w formie technicznej, ale otwartej, odnosząc je do tego, kto jest zdolny towarzyszyć. Pod warunkiem, że zna on historię podmiotu i wymagania życia duchowego i jest w stanie doprowadzić młodzież do nowego celu, życiu w stanie łaski. Być może tu znajdujemy nasz kolejny słaby punkt: nasza zdolność ukazywania, rozpalania, wskazywania drogi i warunków, zachęcania do podejmowania bardziej zobowiązujących celów, zachowując to, co nie jest zgodne z Bogiem i pomagając w podjęciu tego wszystkiego, co przyczynia się do znalezienia miejsca w życiu, okresowego weryfikowania przebytej drogi. Potrzebujemy towarzyszy duchowych, którzy będą nie tylko wyrozumiali, ale potrafią proponować i będą ekspertami w życiu duchowym.

Wszystko to zostało potwierdzone w dokumencie końcowym sympozjum na temat powołań w Europie, o którym już wspominałem. Młody człowiek odczuwa potrzebę skonfrontowania wielu punktów swej wiary z ideami i propozycjami, które proponuje mu środowisko. Potrzebuje interlokutora. Potrzebuje wyjaśnienia aspektów chrześcijańskiej moralności. Potrzebuje pomocy i ukierunkowania. Przede wszystkim, nie mając doświadczenia na drodze łaski i nie znając możliwości, jaki niesie ze sobą życie w Chrystusie, potrzebuje kogoś, kto mu otworzy te horyzonty.

Sprawdziło się już, że wokół niektórych kierowników duchowych, wokół niektórych wieczerników lub domów rekolekcyjnych, niektórych doświadczeń wiary, pojawiają się kandydaci do stanu kapłańskiego, życia konsekrowanego i świeckiego.

Znajdujemy się w sytuacji podobnej do innych Zgromadzeń. W niektórych częściach przeżywamy próbę nieurodzaju. Mamy jednak uprzywilejowane pole pracy w naszych odbiorcach: w młodzieży. Prowadzimy stosowną działalność na polu powołaniowym: wychowanie. Posiadamy środowiska proponujące interesujące bodźce: wspólnoty wychowawcze. Możemy także rozszerzyć propozycje zaangażowania i pracy apostolskiej poza nasze dzieła.

SRM roku 2000 powinien wyrażać się w grupach wolontariatu, modlitwy refleksji nad wiarą, pogłębienia kulturowego. Wszystko to mogłoby być żyznym polem dla powołań. Jeżeli nie możemy zbierać, postarajmy się przynajmniej obficie siać.

2. wspólnota salezjańska: miejsce na doświadczenie i propozyjcę powołaniową

Po spojrzeniu z lotu ptaka i bez zamiaru całkowitego ujęcia sytuacji powołań i niektórych wskazań ogólnych duszpasterstwa, odniesiemy się bezpośrednio do tematu, który będzie przedmiotem obrad naszych Kapituł, aby zastanowić się, które z elementów wspólnoty mogą stać się apelem powołaniowym.

Kiedy myślimy o początkach naszego Zgromadzenia i Rodziny, skąd wzięła początek ekspansja salezjańska, przychodzi nam na myśl przede wszystkim wspólnota, nie tylko ta widzialna, ale wprost pojedyncza, nietypowa, prawie jak blask w nocy: Valdocco, dom oryginalnej wspólnoty i znane, przestrzenne, otwarte miejsce duszpasterstwa. Przybywały tu w interesach lub z ciekawości osobistości świata cywilnego i polityki, żarliwi chrześcijanie i ludzie kościoła, którzy widzieli w niej przebudzenie religijne, biskupi z całego świata.

W takiej wspólnocie tworzyła się nowa kultura, nie w znaczeniu akademickim, ale w znaczeniu relacji wewnętrznych między chłopcami i wychowawcami, między świeckimi i księżmi, między rzemieślnikami i studentami, relacja, która wpływała następnie na środowisko dzielnicy i miasta. Zgodnie z tym, co czytamy, taka kultura wzbudzała wiele zastrzeżeń, które stawały się przyczyną wątpliwości, co do psychicznego stanu zdrowia Księdza Bosko.

Ponadto, było to miejsce nowych doświadczeń wychowawczych: przykłady znane wszystkim to internat dla chłopców, dochodzących do pracy w mieście, nauczanie rzemiosła i zawodu, zapoczątkowany sposób życia.

Podstawę i motywy tego wszystkiego stanowiło poczucie wiary i miłości duszpasterskiej, która starała się wytworzyć wewnątrz ducha rodzinnego, ale skierowanego na głębokie uczucie do Boga i Matki Bożej.

Słowo “Religia” w trójmianie Systemu Zapobiegawczego miało nie wyłącznie oficjalnego znaczenia. Zakładało zaproszenie do podjęcia życia w Bogu, jak to wspomina epizod z płaczącym Michałem Magone, aż do wprowadzenia zdolnych chłopców na drogi świętości, jak to ukazuje rozmowa Księdza Bosko z Dominikiem Savio.

To wzbudzało w chłopcach pragnienie przynależenia do tak wyjątkowej wspólnoty i pracy w środowisku tak oryginalnym. Odpowiednie słowo któregoś z salezjanów lub samego Księdza Bosko pomagało następnie w podjęciu dojrzałej decyzji.

W ten sposób na początku Zgromadzenie salezjańskie składało się w większej części z “oratorianów”, osób, które wraz z Księdzem Bosko, w jego domu przeżywali doświadczenie młodzieżowe.

Czy nasze współczesne wspólnoty są w stanie sprowokować podobne zjawisko, nawet w zmniejszonych proporcjach?

W pracy Księdza Bosko na rzecz powołań odnajdujemy niektóre ważne elementy, które mogą oświecić naszą refleksję, chociaż część jego języka pochodzi z kontekstu ówczesnej myśli kulturowej i teologicznej.

W sposób szczególny postanowił wzbudzać i pielęgnować ziarna powołania u chłopców. Nie wierzy w przypadek, ale aktywnie współpracuje przy rozpoznawaniu daru Bożego.

Przy pomocy różnorodnych środków i zabiegów tworzy stosowne środowisko, w którym przyjęte powołanie może dojrzewać; głównym elementem tego środowiska był duch rodzinny: czuć się mile widzianym, w domu, dowartościowanym.

Popiera intensywny klimat duchowy, w którym prowadzi do osobistego spotkania z Chrystusem, do przystępowania do sakramentów, do nabożeństwa do Matki Bożej, do modlitwy prowadzącej do zakorzenienia w sercu i w życiu osobistej przynależności do Bożego projektu. Po tej linii idą także krótkie zalecenia sprzyjające rozwojowi powołań.

Pomaga w oczyszczaniu i dojrzewaniu motywów wyboru stanu życia, skupiając je na chwale Bożej i zbawieniu dusz, poprzez doświadczenia wspaniałomyślnego i pełnego entuzjazmu zobowiązania na rzecz zabawienia młodzieży.

Ponadto, Ksiądz Bosko bierze na siebie obowiązek animatora i kierownika duchowego powołanych chłopców, w sposób szczególny poprzez sakrament pojednania, ale także organizując rozmaite spotkania i rozmowy z nimi. Jedną najbardziej rzucających się w oczy cech tej posługi była jego ogromna roztropność w rozeznawaniu powołań, dzięki której ukierunkowywał chłopców w sposób realny i świadomy na potrzeby duchowe.

Jest głęboko przekonany, że każdy sukces na polu powołaniowym należy przypisać Bogu i matczynej opiece Matki Bożej Wspomożycielki. Dlatego zaleca wszystkim nieustanną i gorącą modlitwę o powołania.

Intensywna praca Księdza Bosko na rzecz powołań, podkreśla jego oddanie Kościołowi i bezgraniczną ufność we wspaniałomyślność młodzieży. Pozwala nam zrozumieć jego naleganie, że wszyscy zgodnie powinni pracować i trudzić się, aby zapewnić wspólnocie kościelnej to przeogromne bogactwo, jakim są powołania²⁵.

Współczesny ruch powołaniowy nie różni się wiele, chociaż przyznajemy, że mniej odczuwany przez samą wspólnotę chrześcijańską. Idziemy tam, gdzie coś nas pociąga. Bez wątpienia, to nie zasługa naszej organizacji, ani naszej posługi czy pracy, że współczesna młodzież czuje się pociągnięta przez życie konsekrowane, ale raczej samej intensywności wymiaru zakonnego. “Pan zaś przymnażał im codziennie tych, którzy dostępowali zbawienia”, czytamy w Dziejach Apostolskich²⁶. Istnieje pewna zbieżność między znakami charakteryzującymi wspólnotę, gromadzenie się na fractio panis, posiadanie rzeczy wspólnych, Boży głos, rozbrzmiewający w sercu osób, potencjalnych członków takiej wspólnoty. Jest to zarys drogi powołaniowej.

Okaże się rzeczą zbyteczną proponowanie wspólnot świeckich młodzieży poszukującej głębszego poczucia i doświadczenia Boga tym, którzy zasmakowali Ewangelii lub pragną żyć nią w intensywniejszy sposób. Należy proponować miejsce doświadczenia Ewangelii!