Ze względu na powyższe charakterystyki, nasze ubóstwo zakłada prawidłową administrację dobrami: dokładną, ostrożną w przewidywaniu, roztropną w rozporządzaniu, przejrzystą i wspólnotowo odpowiedzialną. Praktyka salezjańska dąży do zagwarantowania zarządzania ostrożnego i jednocześnie zrozumiałego świadectwa dla ludzi nam współczesnych.

Jedność w zarządzaniu, apostolski cel i solidarność wśród współbraci, domy, Inspektorie i Zgromadzenie, stanowią zasady, które dominują w naszej ekonomii i konsekwentnym zarządzaniu dobrami.

Funkcja ekonomii jest instrumentalna i podporządkowana celom naszej konsekracji. Rządzi się jednak specyficznymi prawami i narzędziami, których nie wolno zaniedbywać na niekorzyść samych celów apostolskich. Dlatego weszły one do norm Kościoła i Instytutów życia konsekrowanego.

Bez zagłębiania się w szczegóły techniczne, które wymagałyby osobnego traktatu, pragnę podkreślić, że przejrzystość administracyjna w ramach dokładnych rozliczeń wydatków, braterskie i pełne zaufania podejście do tego, kto ponosi odpowiada za administrację oraz wymaganie pozwolenia, przewidziane przez Konstytucje i Regulaminy, stanowią część ducha ubóstwa.

2. Współczesne wyzwania.

Porównując obraz przed chwilą ukazany z obecnymi tendencjami życia, obserwujemy prawie zderzenie i odczuwamy potrzebę zweryfikowania naszego przeżywania i dawania świadectwa o ubóstwie.

Świat jest naznaczony i podzielony przez dobra. Bogactwo wąskiej części kuli ziemskiej przeciwstawia się większości narodów i osób żyjących w ubóstwie i nędzy. Rozwój następuje w nierówny sposób. Poszerza się odstęp między nimi i nie przewiduje się zmiany zasad rządzących ekonomią. Przeciwnie, niektóre kraje, po krótkim okresie dobrobytu, ponownie popadają w sytuacje niezwyciężonej i desperackiej nędzy, obciążone ogromnymi długami w stosunku do krajów bogatych.

Zamożne społeczeństwa tworzą coraz to nowe potrzeby i są w stanie wytworzyć także i w nas mentalność konsumpcyjną, naruszającą równowagę w tym, co dotyczy wygody i mieszczańskiego poziomu życia. Taka mentalność może doprowadzić do niebezpiecznego konformizmu, który stopniowo wypróżnia ślub ubóstwa ze swego znaczenia duchowego, swej widoczności społecznej i swego proroczego wpływu.

W środowiskach ubogich, nam Salezjanom nie brakuje domu, środków utrzymania i narzędzi do całkowitej realizacji posłannictwa. Oprócz wdzięczności względem Opatrzności Bożej, dąży się do odważnego rozeznawania, w celu wyodrębnienia odpowiednich form świadectwa, współuczestnictwa i posługi. Rzeczywiście, nadmierna ilość środków i struktur, oprócz tego, że przeciwstawia się wartościom ewangelicznym, może nas prowadzić do zbyt wygórowanego poziomu życia w stosunku do sytuacji społecznoekonomicznej środowiska, w którym pracujemy i poziomu życia naszych odbiorców.

Inny element, wpływający na nasze życie to podkreślanie znaczenia ekonomii w naszej społecznej i indywidualnej mentalności oraz znaczenie pieniądza w systemie ekonomicznym i społecznym. Praca jako cecha tożsamości, jako źródło utrzymania i znak osobistej godności, traci swoje znaczenie. Podkreślał to Ojciec Święty Jan Paweł II w swoich listach, traktujących o społeczeństwie. Pieniądz nabiera coraz większego znaczenia w podejmowaniu, realizacji i utrzymywaniu przedsięwzięć, które w swoim czasie przekształcają się w podstawowe źródło zarobku i bogactwa. W terminach "finansowych" mówi się nie tylko o ekonomii, ale także o myśli i języku.

Znaczny zasób i obrót pieniędzy w krajach zamożnych ułatwia rozwój solidarności ze strony poszczególnych grup, instytucji politycznych i organizacji humanitarnych. Często wyraża się ona w formie ogólnej na rzecz dramatycznych sytuacji takich jak, głód, epidemie, uchodźcy. Dzięki Bożej Opatrzności, powszechnej sympatii do osoby Księdza Bosko i żywotność salezjańskich dzieł wśród młodzieży i dorosłych, nie brakuje niezbędnych środków do realizowania naszego posłannictwa na wszystkich kontynentach. Wzruszającym jest fakt, jak wielu dobrodziejów z oddaniem i ofiarnością popiera dzieła salezjańskie na świecie, nowe wyzwania młodzieżowe oraz ogromny impuls misyjny ostatnich lat. Wiele ofiar pochodzi od ludzi prostych, nie zawsze zamożnych, które regularnie i z poświęceniem poprzez ofiary dodają nam odwagi i nas popierają.

Należy podkreślić także złożoność sytuacji, z jakimi spotyka się zarządzanie i utrzymanie naszych dzieł. Struktury, w których pracujemy i które często tworzyliśmy z takim wysiłkiem i przy pomocy osób i instytucji humanitarnych, borykają się z wysokimi kosztami utrzymania i poważnymi zobowiązaniami wobec administracji regionalnych lub państwowych. Wiele z naszych dzieł wychowawczych ma charakter komercyjny i jako takie podlegają opłatom podatkowym i rozmaitym ustawom. Znacząca obecność osób świeckich w naszych dziełach wymaga wynagrodzenia za ich pracę, regulowaną kontraktami, zgodnie z bardzo dokładnymi i wiążącymi normami.

Wszystkie te aspekty, oprócz znacznego komplikowania obowiązków dyrektorów i angażowania stałych doradców, wymagają od nas potężnej sumy pieniędzy, bez których nie moglibyśmy realizować naszego posłannictwa.

Dodam do tego współczesny kierunek autonomicznego zarządzania własnymi sprawami, co prowadzi do indywidualistycznej organizacji życia.

W kontekście dobrobytu i indywidualizmu coraz częściej rodzi się pytanie o należny szacunek osoby, o wymiar odpowiedzialności, jaki należy jej przyznać. Ów apel nie jest bezpodstawny lub koniecznie negatywny. Jeżeli jednak prowadziłby do zaślepionego używania rzeczy osobistych, narządzi pracy i pieniędzy bez czujnego rozeznania, osłabiłby charyzmatyczną moc naszej konsekracji oraz wpływ naszego posłannictwa na młodzież.

Słuszne jest więc pytanie: w jaki sposób połączyć to wszystko z wymaganiami ślubu ubóstwa, takimi jak; nieposiadanie własnych pieniędzy, zależność od oceny innych w tym, co dotyczy zapotrzebowań osobistych oraz tych, koniecznych do pracy i realizowania posłannictwa? Z drugiej strony, w jaki sposób uniknąć niebezpieczeństwa publicznej profesji ewangelicznego ubóstwa zgodnie z charyzmatem salezjańskim a w praktyce w sposób świadomy i domyślne postawy, interpretować indywidualnie treść ślubu o znaczeniu wspólnotowym?

3. Ikony salezjańskiego ubóstwa

W wielu miejscach Pismo Święte, począwszy od Starego Testamentu łączy doświadczenie Boga i ludzkie szczęście z postawą realistyczną, respektującą prawdę w odniesieniu do własnej osoby i do dóbr. Taka postawa jest uosobiona przez "ubogich" Boga Jahwe.

Nasze Konstytucje wyodrębniły trzy obrazy, służące pogłębieniu niewyczerpanego znaczenia ewangelicznego ubóstwa i skierowaniu nas na nowe formy wyrażania ślubu ubóstwa.

Uczeń: to ten, który naśladuje Jezusa.

Młodzieńcowi, który pyta o życie wieczne, Jezusa odpowiada: “Idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz maił skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za mną”³⁰.

Tekst umieszczony w nagłówku, jako inspirujący rozdział Konstytucji dotyczący naszego ubóstwa, porusza tematykę szczególnie interesującą w dzisiejszych czasach: paradoksalny charakter ubóstwa zakonnego, potrzeba mocy Ducha Świętego w jego praktykowaniu, poczucie szczęścia, kto się podjął jego praktykowania, możliwość życia tym ślubem, przeżywanie doświadczenia, tych którzy zawierzyli Chrystusowi.

Następujące po sobie czasowniki odzwierciedlają obraz natychmiastowego podjęcia decyzję i jej konsekwencji: pełnia życia (“jeżeli chcesz być doskonały”); swobodna lub niewolnicza relacja w stosunku do dóbr materialnych (“sprzedaj, co posiadasz”); miejsce na miłość w życiu (“rozdaj ubogim”); poszukiwanie prawdziwych wartości (“będziesz miał skarb”); możliwość dzielenia życia z Jezusem (“przyjdź i chodź za mną”).

“Idź” i “chodź”, na początku i na końcu rady, wyrażają potrzebę bycia skoncentrowanym w samym sobie, od przebywania w sobie prawie w zamknięciu i w oddaleniu, do zażyłości z Chrystusem, jako konsekwencja pójścia za Nim.

Scenie młodzieńca, który nie przyjmuje zaproszenia, art. 72 Konstytucji przeciwstawia scenę Apostołów, którzy deklarują: “Oto my opuściliśmy wszystko i poszliśmy za Tobą”³¹, i podejmują się służby na rzecz Ewangelii. Jako Salezjanie identyfikujemy się z Apostołami i w ich postawy czerpiemy przykład i natchnienie.

Naśladownictwo, które obraliśmy nie oznacza wyłącznie moralnej zgody z nauką Chrystusa i aktywnego udziału w Jego przedsięwzięciach, ale jest ono zaszczepione w Jego Tajemnicy, w Jego całkowitym oddaniu się Ojcu i braciom, w Jego śmierci i zmartwychwstaniu.

Radykalne ubóstwo Jezusa polega na przyjęciu postawy człowieka ograniczonego i rzeczywistego, podobnie jak każdy z nas, ale otwartego i wypełnionego bóstwem. Jezus nie wykorzystuje Bożego przywileju, ale przyjmuje postać człowieka słabego i śmiertelnego, aby odnaleźć jej sens śmierci w pełnym zaufania oddaniu się w ręce Ojca. Jako człowiek nie narzuca swej wyższej tożsamości; dla wielu jest po prostu synem Maryi i cieśli, żyje jako wędrujący mistrz, bez stałego zamieszkania, często w warunkach prowizorycznych, pozbawiony ludzkiej pewności, jaką gwarantuje bogactwo, status i władza.

Z racji ślubowanego ubóstwa osoby konsekrowane przechodzą pierwsze i podstawowe doświadczenie: w szczególnym świetle kontemplują "ubóstwo" Chrystusa, czują się przez nie pociągnięci i uformowani: na wzór ubóstwa Sługi Jahwe, który całkowicie oddaje się Ojcu i w Nim odnajduje szczęście i pełną realizację.

Przeżywają w Chrystusie własną pustkę, aby napełniać się Bogiem, czuć się szczęśliwymi otrzymując i ofiarując. W ten sposób są wprowadzeni w tajemnicę Trójcy Świętej, jak to podkreśla Adhortacja Apostolska Vita Consecrata: “Ubóstwo głowi, że Bóg jest jedynym prawdziwym bogactwem człowieka. Przeżywanie na wzór Chrystusa, który "będąc bogaty (…) stał się ubogim” (2 Kor 8,9), wyraża całkowity da z siebie, jaki składają sobie nawzajem trzy Osoby Boskie. Ten dar przelewa się w stworzenie i objawia się w pełni we Wcieleniu Słowa i w Jego odkupieńczej śmierci”³².

Wyzbycie się zwodniczego przekonania, że można się zrealizować bez niczyjej pomocy, być samowystarczalnym, samemu osiągnąć szczęście, czuć się niezależnym od Boga i od braci, wymaga "postawy pokory" w znaczeniu wyśpiewanym przez Maryję: zaakceptować prawdę naszego istnienia, naszego stworzenia: stworzeni dla Drugiego; świadomi naszej niekompletności, naszego ubóstwa moralnego, naszych ograniczeń i słabości.

W ten sposób łatwo jest zrozumieć, że modlitwa, wzrok i gorące pragnienie Boga, stanowią charakterystykę człowieka ubogiego: w ubóstwie wyraża się pustka człowieka, która pragnie bogactwa Boga; zlewają się zamiary Boga z naszymi pragnieniem szczęścia; bezpośrednio wyznajemy, że byliśmy kochani i odnajdujemy nasz odpoczynek w kochaniu innych.

Rozumie się także, dlaczego człowiek "ubogi", którego myli się z roztropnym, jest gotowy oddać całe swe bogactwo w zamian za mądrość, którą jest świadomość własnego istnienia i odkrycie drogi prowadzącej do jego pełnej realizacji.

Dobra nowina dla ubogich.

Pierwsza ikona identyfikuje ubóstwo ewangeliczne z tajemnicą Wcielenia Syna Bożego, którą jest konsekracja Jezusa z Nazaretu.

Drugi obraz ukazuje w ubóstwie ukrytą tajemnicę posłannictwa Jezusa, a więc klucz do rozwoju Kościoła³³. W obu przypadkach "ubóstwo" jest znakiem odsłaniającym tajemnicę. Ludzie często nie są tego świadomi i nie są stanie tego zaakceptować. Jezus ogłasza to publicznie w momencie, gdy na potwierdzenie swej mesjańskiej tożsamości odsyła uczniów Jana Chrzciciela, aby mu donieśli, że: “Ubogim głosi się Ewangelię”³⁴. Dziś zachodzi podobnie: gdzie rodzi się nadzieja dla ubogich, gdzie odzyskują oni swoją godność, tam objawia się moc Królestwa Bożego.

Dlatego ubodzy są pierwszymi, głównymi, znaczącymi i ubogacającymi posłannictwo odbiorcami pod natchnieniem Ducha Świętego: “Posłał mnie, aby ubogim niósł dobrą nowinę”³⁵. Nie są jednak jedynymi. Także i tym, którzy posiadają dobra głosi się orędzie: ale jako propozycja ubóstwa, począwszy od doświadczenia potrzeby, współuczestnictwa, miłości i wolności.

Ubóstwo jest treścią dobrej nowiny: “Błogosławieni ubodzy w duchu”³⁶. “Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza niszczą i gdzie złodzieje włamują się i kradną”³⁷. “Cóż bowiem za korzyść stanowi dla człowieka zyskać świat cały, a swoją duszę utraci?”³⁸ W tych słowach Ewangelia stawia człowiekowi zasadnicze pytania dotyczące istnienia a jednocześnie w sposobie życia i nauczaniu Jezusa, proponuje drogę ich rozwiązania.

Jezus kończy słowami bardzo treściwymi: “Żaden sługa nie może dwom panom służyć”³⁹. Ujawnia jako alienującą dla człowieka zbytnią troskę o bogactwo, które go zniewala i ujarzmia.

Nie popiera w sposób manichejski i zaślepiony warunków ubóstwa w odniesieniu do bogactwa. W stosunku do bogactwa podkreśla relatywne znaczenie i odsłania jego zasadzki, dotyczące nawrócenia serca, odbudowy Królestwa Bożego, przeznaczenia człowieka i jakości relacji międzyludzkich. Zleca: “Pozyskujcie sobie przyjaciół niegodziwą mamoną, aby, gdy wszystko się skończy, przyjęto was do wiecznych przybytków”⁴⁰. Dlatego nie gardzi pieniędzmi. Wychwala ich wykorzystanie w geście ubogiej wdowy, która ofiaruje swoją część⁴¹, w Zacheuszu, który obiecuje rozdać połowę swego majątku ubogim i wynagrodzić poczwórnie tym, których zdefraudował⁴², w przebiegłym geście zarządcy, który pozyskuje sobie przyjaciół i akceptację⁴³.

Ubóstwo życia konsekrowanego przedłuża i aktualizuje nauczanie Jezusa w odniesieniu do dóbr. Wyraża się w odmiennej relacji do dóbr, w kontestacji bogactwa gromadzonego wyłącznie dla samego siebie, chciwości i nieustającej żądzy posiadania, a więc w odmiennej relacji między osobami i narodami. Rzeczywiście despotyczna chciwość pieniądza i posiadania stanowią źródło poważnego zła, jakie dręczą współczesne społeczeństwo: skłonność do dominacji nad innymi, protegowana niesprawiedliwość, nędza.

Oderwanie się, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne, istotność, wyrzekanie się posiadania, nie reprezentują zubożenia, a tym bardziej negowania autentycznych wartości ludzkich, ale raczej ich przemianę; proponują ludzkości “terapię duchową”, ponieważ odrzucają bałwochwalczy kult stworzenia i jego konsekwencje i w pewnej mierze czynią widzialnym Boga żywego⁴⁴.

Ubóstwo praktykowane przez ludzi jest treścią dobrej nowiny a także nieodzowną charakterystyką ewangelizującego misjonarza. Zawierza on słowu, przekonującej sile miłości, obietnicy nowego życia. Nie potrzebuje na drogę “ani laski, ani torby podróżnej, ani chleba, ani pieniędzy, ani dwóch sukien”⁴⁵. Ma za sobą moc Jezusa nad złymi duchami, radość głoszenia zbawienia i uzdrawiania chorych. Żyje z tego, co otrzymuje.

Ubóstwo bezpośrednio wiążące się z konsekracją i z głoszeniem, ma dla misjonarza konsekrowanego wartość ascetyczną: pozwala mu na oczyszczenie serca, relacji i słowa, uwalniając je od instynktu dominacji i samo potwierdzenia, posiadania i poszukiwania autorytetu, tak bardzo zakorzenionych zarówno we wspólnotach jak i w pojedynczych jej członkach. “Osoby konsekrowane stają się misjonarzami przede wszystkim przez nieustanne pogłębianie w sobie świadomości, że zostały powołane i wybrane przez Boga… uwalniając się od przeszkód, które nie pozwalają im bez wahania odpowiedzieć Bogu pełną miłością. W ten sposób będą mogły stać się prawdziwym znakiem Chrystusa w świecie”⁴⁶.

Pierwsi chrześcijanie.

“Za przykładem pierwszych chrześcijan przekazujemy do wspólnego użytku dobra materialne”, mówi art. 76 Konstytucji.

Ubóstwo Chrystusa wyraziło się w ofiarowaniu siebie na śmierć. Wspólnota, która powstała po jego Zmartwychwstaniu, umocniona darem Ducha Świętego, czuje się powołana do realizowania braterskiej jedności między wszystkimi ludźmi poprzez dzielenie się dobrami duchowymi i materialnymi.

“Jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących. Żaden nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne”⁴⁷. “Koinonia” zakłada więc wiele aspektów egzystencji, przeciwnie nie pomija żadnego: jedność serc, dzielenie się dobrami materialnymi, udział w Eucharystii i we wspólnej modlitwie, czynny udział w życiu codziennym, wspólny program obecności w społeczeństwie.

Wola i realizacja komunii, nieodzownego elementu ewangelicznego ubóstwa objawia się w czasie w różnych formach i wciąż odnajduje nowe i wymowne sposoby wyrażania: “Osoby konsekrowane, które mocą tej miłości, rozlanej w sercach przez Ducha Świętego (Rz 5,5), stały się 'jednym duchem i jednym sercem' (Dz 4,32), odczuwają wewnętrzną potrzebę oddania wszystkiego wspólnocie: dóbr materialnych i doświadczeń duchowych, talentów i pomysłów, a także ideałów apostolskich i posługi miłosierdzia”⁴⁸.

Dowodem na to jest rozmnożenie zasobów: także kapitału dóbr doczesnych, który rozrasta się od wewnątrz aż do możliwości podzielenia go “każdemu według potrzeby”⁴⁹, a taki sposób, że “nikt z nich nie cierpiał”⁵⁰, ponieważ każdemu rozdzielano według potrzeby⁵¹. Jest to zjawisko trwałe na przełomie wieków: ubóstwo skierowane na komunię staje się źródłem dostatku. Indywidualne bogactwo staje się przyczyną i rozpowszechnia nędzę.

Ubóstwo, które pokłada nadzieję w komunii, ma swoją pierwszą fazę zasiewu i zbioru we wspólnocie zakonnej, gdzie ofiaruje się bez wyrachowania, aby zaprzeczyć zasadzie "każdy dla siebie" i zacząć budować wspólnotę radosną i dającą świadectwo. Nie ogranicza się do używania rzeczy, jej głównym zamiarem nie jest troska o materialne bogactwo wspólnoty, ale propozycja duchowego doświadczenia, które ma także swoją wartość doczesną.

Pragnienie dzielenia wszystkiego przez pierwszych chrześcijan wychodzi poza pierwotną wspólnotę i rozciąga się na inne Kościoły i na tych, którzy są w nędzy i w potrzebie. Paweł organizuje zbiórkę na rzecz potrzebującej wspólnoty w Jerozolimie a Apostołowie wybierają diakonów, jako odpowiedź na potrzebę troski o biednych i wdowy. Przypatrując się naszej sytuacji, Vita Consecrata mówi: “Opcja na rzecz ubogich jest wpisana w dynamikę miłości przeżywanej zgodnie z zamysłem Chrystusa. Są do niej zatem zobowiązani wszyscy uczniowie Chrystusa; ci jednak, którzy chcą Mu towarzyszyć bardziej z bliska, naśladują Jego postawy, muszą czuć się w nią zaangażowani w sposób wyjątkowy. Szczera odpowiedź na miłość Chrystusa każe im żyć tak jak żyj ubodzy i opowiedzieć się po stronie ubogich”⁵².

Doświadczenie życia zakonnego na przestrzeni wieków wykazuje, że jednym z aspektów mających ogromny wpływ na upadek życia wspólnotowego, była interpretacja relacji zachodzącej między ubóstwem wspólnotowym i tym indywidualnym. Dochodziło do paradoksów, gdzie bogaci zakonnicy mieszkali w biednych Instytutach i odwrotnie, ubodzy zakonnicy w bogatych Instytutach, posiadających ogromne włości, podczas gdy generalnie panowała bieda. Należy wyjść poza interpretację prawną i odnowić zarówno indywidualnie jak i wspólnotowo wybór naśladowania Chrystusa, rozumiany jako odwaga w miłości, wspaniałomyślność, nie przejmowanie się o jutro, oddanie się zakrytym planom Boga.

Taka postawa prowadzi do czynów odważnych, także pod prąd, które pozwalają osobom konsekrowanym być wiarygodnymi obrońcami ludzkiego znaczenia ubóstwa, pozwalają na piętnowanie niesprawiedliwości, która dotyka tak wiele dzieci Bożych i “występować w obronie sprawiedliwości w środowisku swojej posługi”⁵³.

Ubóstwo Księdza Bosko.

Ewangeliczne ubóstwo, to rada, która z wszystkich trzech stwarza najwięcej rozbieżności, jeżeli chodzi o jej praktykowanie w różnych projektach życia konsekrowanego, do tego stopnia, że staje się ich głęboką charakterystyką: istnieje ubóstwo anachoretów, to, charakteryzujące ogromne instytucje monastyczne, zakony żebrzące, kontemplatywne, instytuty otwarte, konsekrowanych świeckich.

Uważna lektura Adhortacji Apostolskiej Vita Consecrata powinna prowadzić naszą refleksję i naszą praktykę do nawrócenia wspólnot i jej członków. W tym celu, uważam za nieodzowne, zwrócenie naszej uwagi przez moment na Księdza Bosko. Mówi o nim komentarz do naszych Konstytucji, że “przeżywał ubóstwo kierując uwagę równocześnie na Chrystusa i na ubogą młodzież”⁵⁴.

Ks. Rinaldi prezentuje interesujący klucz lektury, który pozwoli nam zrozumieć, co Ksiądz Bosko myślał o ubóstwie. Przemawiając do współbraci na Valdocco w grudniu 1930 roku, z okazji ćwiczenia dobrej śmierci, przytoczył zdarzenie, którego on sam był świadkiem. Nasz Ojciec okazał się szczególnie srogi w stosunku do niektórych próśb, wyrażonych przez wspólnotę w San Benigno (nowe płaszcze dla wszystkich kleryków i firanki do okien w pokojach). Po konferencji, odpowiadając jednemu ze współbraci, który uważał, że nie należy łączyć ozdoby z ubóstwem, powiedział, że “ozdobą zakonnika jest ubóstwo”. “Mówił w ten sposób o ubóstwie - podkreślał Ks. Rinaldi - właśnie w momencie, kiedy przygotowywał na szkoły typograficzne pomieszczenia, największe jakie znajdowały się tego typu w Turynie i budował wspaniałe kolegium przy kościele Św. Jana Ewangelisty”⁵⁵. Taka powierzchowna niezgodność, zasugerowała Ks. Rinaldiemu rozróżnienie między ubóstwem każdego salezjanina i wspólnoty a wymaganiami dzieła wychowawczego, poprzez które Ksiądz Bosko pragnąłby być awangardą postępu, zgodnie z wyrażeniem użytym przez niego w rozmowie z przyszłym Papieżem Piusem XI⁵⁶.

Rzeczywiście, znaczną część swego czasu Ksiądz Bosko przeznaczał na poszukiwanie środków niezbędnych na utrzymanie swych dzieł, "żebrząc" dla ubogich chłopców. Ludzie z różnych warstw społecznych we Włoszech, Francji i Hiszpanii ofiarowywali mu znaczne sumy pieniędzy, zachwyceni świętością i prostotą naszego. Przez jego ręce przepływały miliony, ale dla siebie nie zatrzymywał nawet grosza. Jego styl życia, sposób ubierania się, jedzenie, podróże, wyposażenie biura, odpoczynek i sen były bardzo rygorystyczne dzięki przedwczesnemu doświadczeniu radosnego ubóstwa doświadczonego w rodzinie, dzięki przykładom swej matki i żelaznej woli, aby każdą chwilę czasu i to co posiadał, oddać młodzieży.

Oczywiste jest jego wzorowanie się na przykładzie Jezusa ubogiego, od którego często czerpał natchnienie i na którego zwracał uwagę Salezjanów. “Jezus Chrystus urodził się, żył, mieszkał, żywił się i umarł ubogi. To jego święte ubóstwo było nieustannym argumentem głoszonej przez niego Doktryny. Ludziom głosił potrzebę oderwania serca od rzeczy doczesnych i przykazywał to apostołom; od tych, którzy pragnęli być jego uczniami wymagał, aby wyrzekli się tego, co posiadają, także swoich rodzin”⁵⁷.

Znamy jego nieugiętą wiarę w Opatrzność z licznych opowiadań pierwszej generacji Salezjanów i jego częstych poleceń. “We wszystkich naszych potrzebach Boża Opatrzność do tej pory nam pomagała, i to w sposób nadzwyczajny. Jesteśmy przekonani, że nie odmówi nam tej pomocy także i w przyszłości za przyczyną Maryi Wspomożycielki, która dla nas zawsze była Matką. Nie oznacza to, że przy całej naszej staranności nie musimy ograniczać wydatków, gdziekolwiek jest to możliwe, na przykład w zakupach, w podróżach, w budowaniu, generalnie we wszystkim. Przeciwnie, myślę, że jest to nasz szczególny obowiązek wobec Bożej Opatrzności i naszych dobrodziejów”⁵⁸.

Tak więc Ksiądz Bosko łączy wspaniałomyślność Bożej Opatrzności z duchem ubóstwa, jak gdyby hojność Opatrzności zależała od naszego apostolskiego zapału, naszego codziennego życia, naszego poświęcania się ubogiej młodzieży.

Z drugiej strony, prawdziwy znawca historii Kościoła i zakonów religijnych łączy ich rozkwit i zdolność powołaniową z rozkwitem lub upadkiem praktyki ubóstwa w życiu i w posłannictwie; “Trzecia rzecz mnie niepokoi, to jest potrzeba nieustannego zachowywania ślubu ubóstwa. Pamiętajmy, moi drodzy synowie, że od zachowywania tego ślubu w dużej mierze zależy rozkwit naszego Pobożnego Towarzystwa i zbawienie naszej duszy”⁵⁹.

Orędzie i niepokój Księdza Bosko nakazują nam powrócić do początków naszej historii i naszej konsekracji. W środowiskach dobrobytu i nędzy, odzyskanie charyzmatycznej siły ofiarowanej Kościołowi przez Ducha Świętego dla zbawienia młodzieży w osobie Księdza Bosko, nie może dokonywać się inaczej jak tylko przez pokorne i przejrzyste świadectwo naszego naśladowania Chrystusa. Ksiądz Bosko zachęca i jasno ukazuje drogą zreformowania, jeżeli trzeba, naszego sposobu życia i bycia ubogimi, zarówno indywidualnie jak i wspólnotowo. Młodzież, obserwując wspaniałomyślne ubóstwo naszego daru, zostanie pochwycona przez błogosławieństwo, którego Bóg nam udziela.

4. Niektóre wskazania na dziś.

Przytoczone wcześniej motywy inspirujące naszą praktykę wspólnotową i nasz sposób przeżywania, należy odnieść do konkretnej sytuacji w jakiej żyjemy.

W celu odnalezienia wymownych sposobów wyrażania naszego ubóstwa, należy umieć rozeznawać według kryterium charyzmatycznego znaczenia, koncentrować się na istocie rzeczy i zawierzyć Duchowi Świętemu. To zakłada ciężką pracę, niepewność a często także gorące i głębokie napięcia.

Bieda i jej tragiczne skutki zalewają współczesną opinię publiczną. W konsekwencji niesprawiedliwości cierpią miliardy ludzi na kuli ziemskiej. Ubóstwo przyjęte ze względu na Królestwo Boże nie cieszy się tymi samymi liczbami; jest obrane przez niewielu, prawie zanurzone, często staje się przyczyną nieporozumień i tendencyjnych interpretacji. Są tacy, którzy nie wierzą w naszą profesję ubóstwa, zarzucają nam interes i zysk, zagwarantowaną egzystencję w każdym znaczeniu.

Jak dziś wyrazić w sposób widzialny i zrozumiały a przede wszystkim nadać ewangeliczną wartość naszej publicznej opcji ubóstwa?

Uważna odpowiedzialność.

Przypominam przede wszystkim o postawie czujności, o wymagającej konfrontacji między ideałem wyrażonym w profesji a codziennymi manifestacjami ubóstwa. Łatwo jest ześliznąć się na kompromisy, pojedynczo nawet nie groźne, ale które w całości rozwiewają ekspresywność konsekracji.

W ostatnich latach często proponowaliśmy scrutinium paupertatis, o którym mówią Regulaminy: “Wspólnota lokalna i inspektorialna niech weryfikuje tak często, jak to uzna za stosowne, własny stan ubóstwa w odniesieniu do świadectwa wspólnotowego oraz pełnionych usług. Niech studiuje środki ciągłej odnowy”⁶⁰.

Możemy sobie postawić pytanie: na poziomie wspólnotowym, rzeczywiście zaangażowaliśmy się weryfikację naszego sposobu życiu, naszych przyzwyczajeń i naszych wyborów? Pomagamy sobie szczerze w pokonaniu naszych niewierności, naszych układów? Zachęcam każdego współbrata, wspólnoty i tych, którzy pełnią posługę władzy do przeżywania scrutinium jako rachunku sumienia, jako doświadczenia Ducha Świętego, jako zawierzenia jego oczyszczającemu ogniowi i jego odradzającej mocy.

W skrutynium nie może zabraknąć weryfikowania pewnych tendencji, być może znanych, ale które zaniedbane mogą mieć nieodwracalne skutki, takich; jak indywidualne zarządzanie pieniędzmi i dobrami, które przeradza się w równolegle prowadzoną ekonomię, umyka jakiejkolwiek kontroli, staje się przyczyną jawnych nierówności ze szkodą dla ducha braterstwa i samej jakości życia zakonnego.

Istnieje w szkielecie naszej konsekracji pewien dynamizm, który musimy wyzwolić, aby Duch Święty, także przy naszej współpracy, mógł działać dla zbawienia dzisiejszej młodzieży. Jest to wybór "profetycznej prostoty", która poddaje w wątpliwość posiadanie wyłącznie dla siebie samego i ujawnia pokusę czucia się ważnymi i bezpiecznymi ze względu na to, co się posiada i się nabyło. Ujawnienie słabości lub zgody w odniesieniu do ewidentnych nadużyć (osobiste konta, nie uzgodnione kosztowne podróże, świecki charakter życia, posiadanie ostatnich wygód życia, prywatne środki transportu …), oznacza stopniowe zatracanie znaczenia i świadectwa zarówno naszej konsekracji jak i posłannictwa.

W niektórych Inspektoriach, wspólnoty lokalne są odpowiednio wspomagane w tym, aby nie utraciły z pola widzenia ogółu współczesnych wymagań, jakie ubóstwo zakłada zgodnie z Konstytucjami i wskazaniami Kościoła: prostota w stylu życia, praca, zaangażowanie na rzecz sprawiedliwości, preferencja ubogich.

Skrutynium oprócz tego, że jest braterskim i odpowiedzialnym komunikowaniem między nami, staje się pożyteczne w coraz doskonalszym pojmowaniu i praktykowaniu ubóstwa. Także w odniesieniu do ubóstwa wymagana jest “formacja permanentna”, prowadząca do pogłębienia ewangelicznego znaczenia ubóstwa, do pokonania poprawnego, ale rutynowego jego przestrzegania i do otwarcia nas na nowe doświadczenia.

Apostolskie przeznaczenie dóbr.

Wspominaliśmy już, że Boża Opatrzność w różnorodnych formach obdarza nas pomocą finansową. Stąd rodzą się pewne uwagi.

Pierwsza dotyczy ich dokładnego przeznaczenia na rzecz wychowania i ewangelizacji młodzieży i ludzi, na rzecz promocji najuboższych, kształcenia wychowawców, liderów, katechetów. W licznych podróżach jestem mile zaskoczony, że Salezjanie naprawdę myślą o młodzieży, przede wszystkim tworząc dla niej nowe struktury. Mieszkania Salezjanów często są skromne i praktyczne, podczas gdy miejsca apostolatu są odpowiednio wyposażone.

Być może dziś trzeba nieustannie podkreślać, że należy inwestować przede wszystkim w rozwój osób i grup. Struktury niech będą proste, godne i wystarczające dla dzisiejsze potrzeby oraz najbliższą przyszłość, nie drogie jeżeli chodzi o ich utrzymanie, zaprogramowane po dokładnym rozeznaniu, odpowiadające rzeczywistym potrzebom. Pieniądze natomiast przeznaczmy na podnoszenie kwalifikacji osób, promocję ruchów, wychowywanie młodzieży najuboższej, na inicjatywy ewangelizacji i promocji człowieka. To samo należy powiedzieć o wykorzystaniu naszego czasu, który równy jest pieniądzom.

Do przeznaczenia "apostolskiego" należy dodać także to "charytatywne", które dąży do uwypuklenia ostatecznych potrzeb i tych pierwszej pomocy, takich jak; głód, zdrowie, podstawowe usługi, przyjmowanie uchodźców lub pozbawionych dachu nad głową. Nakaz “rodzaj to ubogim”⁶¹ skierowane jest także do nas, przede wszystkim w odniesieniu do rzeczy niekoniecznych, struktur i pieniędzy. Większa część ofiar, jakie do nas napływają jest przeznaczona na zaspokajanie takich właśnie potrzeb. Byłoby rzeczą niesłuszną przeznaczanie tych ofiar na utrzymanie lub zbyteczne budowy.

Druga uwaga dotyczy kryterium przechowywania dóbr, którymi dysponujemy. Po trosze wszędzie wymagania cywilne i społeczne, którym prawnie podlegamy są różnorodne, zobowiązania finansowe związane ze strukturami i ich utrzymaniem wciąż rosnące, możliwości inwestowania i kapitalizacji, różne. Z drugiej strony kontynuujemy proces reorganizacji palcówek i rezerw. Nie zatrzymuję się nad tą problematyką, ponieważ będzie ona podmiotem wskazań kompetentnego Dykasterium.

Pragnę jednak podkreślić, w duchu naszego ubóstwa, zasadę dyspozycyjności naszych zasobów dla apostolatu; a więc nie gromadzenie dla samego gromadzenia w budynkach, posiadłościach lub w pieniądzu. Także i w nas może wytworzyć się mentalność i praktyka skierowana na gromadzenie w celu zagwarantowania szybkiego zysku lub dalekowzrocznego posłannictwa .

Połączenie wiary w Opatrzność i roztropnego przewidywania stanowi trudne i nie zawsze czytelne na pierwszy rzut oka zadanie. Należy jednak zachować ten zdrowotny dystans, aby nie ryzykować zarządzania w sposób nie przygotowany, a z drugiej strony, aby uniknąć ustawienia zbyt spekulatywnego, co grozi utratą tego, co przy odrobinie kreatywności i serca mogłoby być bezpośrednio przeznaczone dla ludzi. W tym miejscu należy przypomnieć stwierdzenie Księdza Bosko: “Nasze dobra i pieniądze należą do biednych”⁶².

Solidarność.

Wspomnieliśmy już o solidarności, jako czynniku wyznaczającym normy ubóstwa salezjańskiego. Nie chodzi tu o "opcję", ale o konstytucyjny obowiązek, który dotyczy naszej wspólnotowej tożsamości osób konsekrowanych i synów Księdza Bosko.

Nie ukrywam, że właśnie w tym zakresie, oprócz sytuacji przykładowych przekazywania dóbr Zgromadzeniu, istnieją inne o ewidentnej niesprawiedliwości: a tej samej Inspektorii istnieją dzieła posiadające znaczne środki finansowe, podczas gdy inne placówki cierpią na brak środków, co staje się przyczyną ograniczania realizowania posłannictwa.

Podobnym sytuacjom powinien towarzyszyć spokój ale i determinacja oraz okresowa kontrola kompetentnych organizmów wspólnotowych: Rada domu, Rada inspektorialna, Kapituła inspektoriana. W sposób szczególny zarząd Inspektorii niech określi normy działalności ekonomicznej wspólnot lokalnych i inspektorii, zgodnie z art. 197 Regulaminów: “Inspektor ze swoją Radą ustali wysokość świadczeń na potrzeby inspektorii, poda je doi wiadomości domów i zbierze nadwyżki pieniężne. Ustali okresowy plan solidarnej pomocy materialnej wśród wszystkich domów inspektorii, aby wspomagać bardziej potrzebujące …”⁶³.

Solidarność między wspólnotami stanowi normę dal Inspektorii i zostaje ustalona na poziomie inspektorialnym, skąd ma się szerszy i obiektywny obraz posłannictwa różnych wspólnot lokalnych.

Przyznaję, że w niektórych przypadkach potrzeba będzie prawdziwego nawrócenia, całkowitej zmiany mentalności i praktyki. Trzeba jednak tego dokonać w duchu dyspozycyjności i oderwania się, ponieważ bardziej solidarne zarządzanie tworzy braterski klimat, odsłania nowe możliwości realizowania posłannictwa, gwarantuje wierność i przejrzystość w osobistym dawaniu świadectwa przez współbraci i pozwala na przeznaczenie środków także na potrzeby Kościoła i ludzi.