hf_ben-xvi_enc_20090629_caritas-in-veritate-la :: Ratio

Expand document

Collapse document

hf_ben-xvi_enc_20090629_caritas-in-veritate-la

1 Pages 1-10

1.1 Page 1

1.2 Page 2

1.3 Page 3

1.4 Page 4

1.5 Page 5

1.6 Page 6

1.7 Page 7

1.8 Page 8

1.9 Page 9

1.10 Page 10

2 Pages 11-20

2.1 Page 11

2.2 Page 12

2.3 Page 13

2.4 Page 14

2.5 Page 15

2.6 Page 16

2.7 Page 17

2.8 Page 18

2.9 Page 19

2.10 Page 20

3 Pages 21-30

3.1 Page 21

3.2 Page 22

3.3 Page 23

3.4 Page 24

3.5 Page 25

3.6 Page 26

3.7 Page 27

3.8 Page 28

3.9 Page 29

3.10 Page 30

4 Pages 31-40

4.1 Page 31

4.2 Page 32

4.3 Page 33

4.4 Page 34

4.5 Page 35

4.6 Page 36

4.7 Page 37

4.8 Page 38

4.9 Page 39

4.10 Page 40

5 Pages 41-50

5.1 Page 41

5.2 Page 42

5.3 Page 43

5.4 Page 44

5.5 Page 45

5.6 Page 46

5.7 Page 47

5.8 Page 48

5.9 Page 49

5.10 Page 50

6 Pages 51-60

6.1 Page 51

6.2 Page 52

6.3 Page 53

6.4 Page 54

6.5 Page 55

6.6 Page 56

6.7 Page 57

6.8 Page 58

6.9 Page 59

6.10 Page 60

hf_ben-xvi_enc_20090629_caritas-in-veritate-la

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top

The Holy See

LITTERAE ENCYCLICAE

CARITAS IN VERITATE

SUMMI PONTIFICIS

BENEDICTI PP. XVI

EPISCOPIS

PRESBYTERIS ET DIACONIS

VIRIS ET MULIERIBUS CONSECRATIS

CHRISTIFIDELIBUS LAICIS

ATQUE BONAE VOLUNTATIS HOMINIBUS

DE HUMANA INTEGRA PROGRESSIONE

IN CARITATE VERITATEQUE

PROOEMIUM

1. Caritas in veritate, quam sua terrestri vita ac potissimum suam per mortem et resurrectionem

testificatus est Iesus Christus, praecipua est vis, quae verum in omnibus humanis personis

universaque humanitate producit progressum. Amor – « caritas » – magna est vis quae personas

impellit ut animose studioseque in iustitiae ac pacis provincia agant. Est quidem vis, quae a Deo

principium sumit, Amore sane aeterno absolutaque Veritate. Unusquisque suum bonum reperit,

Dei de se accipiens consilium, ut in plenitudine perficiatur: hoc in consilio suam veritatem is invenit

atque huic veritati adhaerens fit liber (cfr Io 8, 32). Cum quis veritatem tuetur eandemque humiliter

certeque in vita testatur, caritatis rationes impellentes praebet, quae substitui non possunt. Ipsa «

congaudet autem veritati » (1 Cor 13, 6). Homines universi ad vere amandum ex animo

impelluntur: amor perinde ac veritas eos numquam plane deserunt, quandoquidem vocationem

prae se ferunt, quam Deus in cuiusque hominis corde menteque posuit. Mundat Iesus Christus et

a nostris paupertatibus humanis amorem et veritatem conquirendam abducit atque in plenitudine

amoris voluntatem vitaeque verae propositum ostendit, quod pro nobis comparavit Deus. In

Christo caritas in veritate Vultus fit eius Personae, vocatio fit nobis ad nostros fratres in veritate

eius propositi diligendos. Etenim Ipse Veritas est (cfr Io 14, 6).

2. Caritas praecipua est Ecclesiae socialis doctrinae semita. Omnis quidem responsalitas

1.2 Page 2

▲back to top

officiumque, quae ex hac doctrina oriuntur, ex caritate depromuntur, quae, Iesu Doctore, cunctam

Legem complectitur (cfr Mt 22, 36-40). Pondus personali necessitudini cum Deo proximoque

eadem praebet: non modo est principium parvarum necessitudinum, videlicet amicorum, familiae,

parvorum coetuum, verum etiam grandium necessitudinum, scilicet socialium necessitudinum,

oeconomicarum, politicarum. Ecclesiae – Evangelio institutae – caritas totum quiddam est, quia, ut

docet sanctus Ioannes (cfr 1 Io 4, 8.16) atque quemadmodum Nostris in primis Litteris encyclicis

demonstravimus, « Deus caritas est »: ex Dei caritate omnia oriuntur, per eam omnia informantur,

ad eam omnia diriguntur. Caritas summum est donum, quod Deus hominibus destinavit, eius est

repromissio nostraque spes.

Plane conscii sumus a proposito declinasse itemque amisisse sensum caritatem, idcirco periculum

adiisse ne perperam intellegeretur, de cotidiana ethice agenda vita exterminaretur, atque, utut est,

ne recte adhiberetur. In sociali, iuridiciali, culturali, politico, oeconomico ambitu, scilicet in

rationibus illis in id periculum magis inclinantibus, facile eiusdem declaratur inanitas ad morales

responsalitates intellegendas dirigendasque. Quapropter caritas cum veritate est coniungenda non

modo secundum rationem quam sanctus Paulus demonstravit, id est « veritas in caritate » (Eph 4,

15), verum etiam secundum rationem inversam complentemque, id est « caritas in veritate ».

Veritas conquirenda, invenienda faciendaque in caritatis « oeconomia » est, at caritas e converso

sub veritatis lumine est intellegenda, aestimanda et agenda. Hoc modo non solum caritati

occurrimus, quae veritate illuminatur, sed veritati accipiendae subvenimus, eiusdem vim

demonstrantes confirmandi atque in cotidiana sociali vita suadendi. Quod hodie haud parvi

ponderis est, in ambitu quidem sociali culturalique, ubi veritas relativa fit, qui de ea non curat

eandemque fastidit.

3. Eo quod cum veritate caritas nectitur, veluti germanae humanitatis manifestatio atque inter

hominum necessitudines, etiam quod ad publicam vitam attinet, tamquam summi ponderis pars

agnoscitur ea. In veritate tantum splendet caritas et de ipsa authentice vivitur. Veritas lux est, quae

sensum vimque caritati tribuit. Lux haec est rationis et eadem opera fidei, per quam ad veritatem

naturalem supernaturalemque caritatis pervenit intellectus: eiusdem donationis, acceptionis

communionisque significationem comprehendit. Sine veritate caritas in animi affectionem labitur.

Inane fit involucrum amor, ad arbitrium implendum. In cultura quadam veritatis experti amoris

fatale est periculum. Ipse affectionibus fortuitisque subiectorum opinationibus involvitur, quod est

verbum ultra modum adhibitum, ut vel contrarium significet. Veritas ab animi commotionis

angustiis caritatem vindicat, quae relationalia socialiaque obiecta tollit, atque fideismum, ut aiunt,

aufert, qui eidem humanum universalemque sensum detrahit. In veritate caritas personalem

perinde ac publicam rationem fidei erga Deum biblicum reddit, qui est una simul et « Agápe » et «

Lógos »: Caritas et Veritas, Amor et Verbum.

4. Utpote cum plena sit veritatis caritas, eandem intellegere eius in locupletibus bonis, participare

et communicare homo potest. Veritas namque est « lógos » qui efficit « diá-logon » ideoque

communicationem et communionem. Veritas ex opinionibus subiectivisque perceptionibus cum

1.3 Page 3

▲back to top

detrahat homines, efficit ut ipsi culturales historicasque condiciones praetergrediantur atque de

aestimandis ponderibus substantiisque rerum conveniant. Recludit veritas et intellectus in amoris

lógo coniungit: hic est caritatis nuntius christianumque testimonium. In hodierno sociali culturalique

ambitu, ubi lata ad verum rerum adiunctis accommodandum exstat inclinatio, eo quod caritas in

veritate tenetur, id ad intellegendum hoc ducit: doctrinae christianae adhaesio non modo est utile

quiddam, verum etiam necessarium, ut bona societas atque verus integerque hominum

progressus efficiantur. Christianum nomen caritatis absque veritate facile haberi potest bonarum

affectionum supplementum, quae socialem convictum iuvant, sed sunt parvi momenti. Hac quidem

ratione Deo non est in mundo locus. Sine veritate in angustum locum expertemque

necessitudinum detruditur caritas. Ex propositis atque processibus de universalis latitudinis

humano progressu efficiendo seiungitur, in cognitionum operositatumque dialogo.

5. Caritas amor est acceptus itemque donatus. Ipsa est « gratia » (cháris). Eius scaturigo est vivus

Patris erga Filium in Spiritu Sancto amor. Amor est qui ex Filio in nos transit. Amor est creator, per

quem sumus; amor est redemptor ad quem creati sumus. Amor revelatus et a Christo factus (cfr Io

13, 1) necnon diffusus « in cordibus nostris per Spiritum Sanctum » (Rom 5, 5). Ad Dei amorem

destinati, homines caritatis obiectum sunt facti, qui ipsi vocantur ut instrumenta fiant gratiae, ut Dei

caritatem effundant iique caritatis retia texant.

Huic caritatis permutationi, quae accipitur et donatur, Ecclesiae socialis respondet doctrina. Ipsa

est « caritas in veritate in re sociali »: veritatis amoris Christi in societate nuntius. Doctrina haec

caritati inservit, sed in veritate. Servat veritas et liberationis caritatis vim manifestat in

vicissitudinibus, quae usque in historia renovantur. Fidei simulque rationis veritas est, cum uterque

ambitus cognitivus distinguatur simulque operetur. Progressus, socialis prosperitas, congrua

gravium quaestionum socialium oeconomicarumque solutio, quibus humanitas conflictatur, hac

indigent veritate. Magis necesse habent ut talis veritas ametur et confirmetur. Sine veritate, sine

fiducia et in verum amore, abest conscientia socialisque responsalitas, atque socialis actio in

privata commoda recidit necnon in dominandi proposita, consecutionibus exstantibus societatem

dissipantibus, eo magis in societate quadam, quae universaliter conglobatur, in difficilibus

condicionibus, quae nunc sunt.

6. « Caritas in veritate » principium est in quo tota socialis Ecclesiae doctrina sistit, principium

scilicet quod formam induit, quae in normis moralem actionem moderantibus operatur. Harum

duas nominatim memorare volumus, quae peculiarem in modum officio suggeruntur societatem

amplificandi, quae ad globalizationem vertitur, videlicet iustitiam et bonum commune.

Primum iustitiam dicimus. Ubi societas, ibi ius: quaeque societas suum ipsius iustitiae ordinem

constituit. Caritas iustitiam praetergreditur, quia amare est donare, « meum » alii ministrare; sed

istud non sine iustitia fit, quae alii tribuendum curat quod « ad eum » spectat, quod, ratione habita

ipsius essendi et operandi, ad eum pertinet. Alii meum « tribuere » non possum, quin primum

quod ad eum secundum iustitiam spectat non dederim. Qui ceteros caritate amat, ante omnia erga

1.4 Page 4

▲back to top

eos aequus est. Non modo iustitia caritati non est aversa, non modo via non est quaedam

succedanea vel caritati confinis: iustitia « a caritate seiungi non potest » [1], intra eam est. Iustitia

prima est via caritatis vel, ad Decessoris Nostri Pauli VI effatum, « minima ipsius mensura » [2],

pars quidem necessaria illius amoris « in opere et veritate » (1 Io 3, 18), de qua re monet

apostolus Ioannes. Ex una parte caritas iustitiam secum fert: agnitionem scilicet et legitimorum

iurium singulorum populorumque tuitionem. Dat ipsa operam ut « hominis civitas » ad ius

iustitiamque constituatur. Ex altera, caritas iustitiam praetergreditur eamque donationis veniaeque

ratione complet [3]. « Hominis civitas » non solum iurium officiorumque vinculis provehitur, sed

magis atque prae omnibus rebus gratuitatis, misericordiae communionisque vinculis. Usque etiam

in humanis necessitudinibus Dei amorem ostendit caritas, vim theologicam salutaremque cunctis

iustitiae officiis in terrarum orbe ipsa praebet.

7. Magni proinde bonum commune est ducendum. Quemquam diligere idem est ac eius bonum

velle atque efficaciter eius causa agere. Iuxta singulorum bona, adest bonum, quod cum sociali

personarum convictu nectitur: bonum commune. Bonum est « omnium nostrorum », quod singuli,

familiae atque coetus medii constituunt, qui in communitatem socialem confluunt [4]. Non est sane

bonum per se ipsum conquisitum, sed personarum gratia, quae communitatem socialem

participant atque in ea tantum reapse et efficaciter bonum suum consequi possunt. Iustitiae est et

caritatis bonum commune velle et pro eo operari. Bono communi studere idem est atque hinc

curare illinc adhibere instituta illa universa quae ad iuridicam, civilem, politicam, culturalem

rationem socialem convictum efficiunt, qui hoc modo póleos, urbis, speciem obtinet. Eo efficacius

proximus amatur, quo magis bonum commune colitur, quod veris necessitatibus occurrat. Quisque

christianus ad hanc caritatem vocatur pro sua vocatione ac pro suis facultatibus pólin

attingentibus. Ratio est haec institutionalis – dici potest etiam politica – caritatis, quae non minus

est praestabilis efficaxque quam caritas quae ipsum proximum convenit, haud intervenientibus

póleos institutionibus. Cum id movet caritas, communis boni munus plus valet quam saeculare

politicumque officium. Quidquid pro iustitia agitur, id in illa divinae caritatis testificatione inscribitur,

quae temporaliter operando, aeternitatem parat. Agens in terra homo, cum caritas eum inspirat

atque sustinet, operam dat ut universalis illa civitas Dei aedificetur, ad quam humanae familiae

historia procedit. In societate illa quae ad globalizationem vertitur, bonum commune eiusque cura

non possunt universam hominum familiam non complecti, videlicet populorum Nationumque

communitatem [5], ita ut unitatis pacisque imago hominis civitati praebeatur, atque in antecessum

quodammodo Dei civitas sine saepimentis effingatur.

8. Anno MCMLXVII Litteras encyclicas Populorum progressio evulgans veneratus Decessor

Noster Paulus VI, magnum populorum progressionis argumentum sub veritatis splendore atque

suavi lumine Christi caritatis collustravit. Affirmavit ille Christi nuntium primum esse et praecipuum

progressionis elementum [6] atque ipse monita nobis reliquit in progressionis semita toto corde

intellectuque procedendi [7], id est cum caritatis ardore ac sapientia veritatis. Primigeniae est Dei

amoris veritas, gratia quae nobis donatur, quae nostram vitam dono recludit atque efficit ut spe «

profectui totius hominis et cunctorum hominum consulere » [8] possimus, per transitum « a minus

1.5 Page 5

▲back to top

humanis vitae condicionibus in humaniores » [9], qui per superatas difficultates obtinetur, quae in

itinere necessario reperiuntur.

Plus quam XL exactis annis a Litteris encyclicis editis, laudes honoremque praeclaro quidem

Pontifici Paulo VI tribuere volumus, eiusdem de integra humanaque progressione doctrinam

repetentes atque eodem in cursu Nos ponentes, quem ipsa demonstravit, ut hodiernis temporibus

accommodetur. Processus hic accommodationis a Litteris encyclicis Sollicitudo rei socialis sumpsit

initium, quibus Dei Servus Ioannes Paulus II publicatas Litteras encyclicas Populorum progressio

commemorare voluit, quattuor transactis lustris. Ad id tempus, talis commemoratio solummodo

Litteris encyclicis Rerum novarum destinata est. Viginti post alios annos, persuasum Nobis

habemus Litteras encyclicas Populorum progressio habendas esse ut « Litteras encyclicas Rerum

novarum nostrae aetatis », humanitatis iter collustrantes, unitatem adepturae.

9. Amor in veritate – caritas in veritate – magna est Ecclesiae provocatio in ipso terrarum orbe qui

ad globalizationem progreditur eaque perfunditur. Nostra quidem aetate periculum est ne ad

mutuam hominum re complexionem non respondeat reciproca conscientiarum intellectuumque

ethica actio, ex qua oriri possit ut effectus vere humanus progressus. Solummodo per caritatem,

rationis fideique luce illuminatam, obtineri possunt proposita profectus humaniorem habentia vim

atque humanius operantia. Eo quod bona copiaeque partiuntur, ex quibus germana progressio

oritur, id non secum ferunt technicus provectus tantum atque opportunitatis necessitudines, verum

etiam amoris vires, quae malum bono vincunt (cfr Rom 12, 21) atque conscientiarum

libertatumque patefaciunt permutationes.

Ecclesia technica consilia haud praebet [10], cum sit « ab omni Civitatum administrandarum parte

longissime aliena » [11]. Complendam missionem tamen habet ipsa veritatis, omni tempore et in

omnibus rerum adiunctis, ut societas ad hominis eiusque dignitatis et vocationis mensuram

obtineatur. Absque veritate in vitae empiristicas scepticasque opinationes deciditur, quae ex praxi

exsistere non valet, cuius non interest bona percipere – interdum nec significationes – quibus ea

est iudicanda dirigendaque. Hominis fidelitas secum fert fidelitatem veritati, quae una est sponsio

libertatis (cfr Io 8, 32) atque humanum omnibus ex partibus progressum praestare potest.

Idcirco Ecclesia eandem requirit, indefesse nuntiat ipsamque ubicumque manifestatur agnoscit.

Ab hac veritatis missione Ecclesia cessare non potest. Eius socialis doctrina peculiaris est huius

nuntii pars: liberantiveritati ipsa inservit. Ad veritatem expedita, undecumque manantem, socialis

Ecclesiae doctrina eam suscipit, in unitatem fragmenta redigit, in quibus eam ipsa saepe reperit,

eandemque in vitae experientia usque nova societatis hominum populorumque temperat [12].

CAPUT PRIMUM

LITTERARUM ENCYCLICARUM

POPULORUM PROGRESSIO NUNTIUS

1.6 Page 6

▲back to top

10. Litterarum encyclicarum Populorum progressio iterata lectio, post plus ab earundem editione

quam quadraginta anni transierunt, postulat ut ipsius caritatis veritatisque nuntio fideles

maneamus, dum peculiaris ambitus Pauli VI magisterii consideratur atque, latiore ratione, intra

Ecclesiae socialis doctrinae traditionem. Diversae quoque rationes sunt ponderandae, quibus

hodie secus atque illo tempore progressionis quaestio agitatur. Recta quidem animadversio est

fidei apostolicae Traditionis [13], patrimonii antiqui novique, extra quod Litterae encyclicae

Populorum progressio si versarentur, documentum essent sine radicibus progressionisque

quaestiones in sociologica tantum elementa reciderent.

11. Continuo post Concilium Oecumenicum Vaticanum II finitum evulgatae sunt Litterae

encyclicae Populorum progressio. Ipsae Litterae primis paragraphis intimam cum Concilio

necessitudinem demonstrant [14]. Ioannes Paulus II, viginti post annis, Litteris encyclicis

Sollicitudo rei socialis sua ex parte fructuosam illarum Litterarum cum Concilio necessitudinem,

potissimumque cum Constitutione pastorali Gaudium et spes confirmavit [15]. Nos quoque Concilii

Vaticani II pondus super Pauli VI Litteris encyclicis necnon universo subsequenti Summorum

Pontificum sociali magisterio memorare volumus. Quidquid ad fidei veritatem semper spectat

altius vestigavit Concilium, scilicet Ecclesiam, Deo inservientem, mundo, quod ad amorem

veritatemque attinet, inservire. Ex hoc ipso rerum prospectu initium sumpsit Paulus VI, ut duas

praestabiles veritates exhiberet. Alteram quod tota Ecclesia, tota sua natura actioneque, cum

nuntiat, celebrat et in caritate operatur, integrum hominis progressum promovere contendit. Ad

eam publicum officium pertinet, quod non in ope ferenda vel institutione circumscribitur, sed

omnes suas vires adhibet serviens homini promovendo universalique fraternitati, cum libertatis

regimine frui potest. Haud paucis in casibus libertas haec interdictis persecutionibusque impeditur

aut imminuitur, cum publica Ecclesiae praesentia eiusdem solummodo caritatis operibus

circumscribitur. Altera adest veritas verum hominis progressum ad totam personam eius in

omnibus rationibus pertinere [16]. Dempta vitae aeternae exspectatione, hoc in mundo spiritu

privatur humanus progressus. Intra historiam conclusus, periculum adire potest ne ad opes

augendas tantummodo se tradat; humanitas sic despondet animum praestantiora bona atque

magna liberaliaque incepta appetendi, ad quae universalis caritas impellit. Suis tantum viribus non

progreditur homo, neque ei mere extrinsecus datur progressus. Annorum decursu saepenumero

hoc putatum est conditas institutiones humanitati progressus ius suppeditare affatim posse. Proh

dolor in his institutionibus immodica fiducia est collocata, quasi optatum propositum per se ipsae

consequi possent. Institutiones revera solae non sufficiunt, quandoquidem humanus omnibus ex

partibus integer progressus imprimis est vocatio quaedam ideoque liberam solidalemque

responsalitatem secum fert, quam omnes suscipere debent. Talis progressio praeterea personae

transcendentem prospectum requirit, Deo indiget: sine Eo progressus aut negatur aut hominis

manibus solummodo demandatur, qui in iactantiam se ipsum salvandi incidit, inhumanum denique

progressum provecturus. Ceterum cum Deo tantum occursus non sinit « in altero semper alterum

solummodo » [17] cernere, sed in eo divinam imaginem agnoscere, dum sic alter reapse detegitur

atque amor maturescit qui « alterius hominis curatio » [18] fit.

1.7 Page 7

▲back to top

12. Litterarum encyclicarum Populorum progressio cum Concilio Vaticano II vinculum non

discidium quoddam importat inter Pauli VI sociale magisterium et doctrinam eiusdem Decessorum

Pontificum, cum Concilium in constanti Ecclesiae vita hoc magisterium altius pervestigavit [19].

Hac ratione quaedam Ecclesiae recentis doctrinae socialis abstractae partitiones haud planum

faciunt, quippe quae Pontificum doctrinae sociali alienas notiones adhibeant. Non doctrinae

socialis dantur duae series, scilicet una ante Concilium, altera post Concilium expedita, quae inter

se dissideant, sed una doctrina, sibi constans atque item usque nova [20]. Aequum est

peculiaritates animadvertere quae unae alteraeve Litterae encyclicae, doctrinam quam unus

alterve Pontifex, secum ferunt, at semper ob oculos totius doctrinalis corporis congruentia est

habenda [21]. Congruentia minime in ordine quodam conclusionem, at potius dynamicam recepto

lumini fidelitatem designat. Ecclesiae socialis doctrina immutabili luce novas quaestiones usque

collustrat, quae emergunt [22]. Id huius doctrinae « patrimonii » tum constantem tum historicam

servat naturam [23], quod suis peculiaritatibus vitalem usque Ecclesiae Traditionem participat [24].

In fundamento ipso, quod sive Apostoli sive Ecclesiae Patres tradiderunt, nititur doctrina socialis,

quod deinceps susceperunt pervestigaruntque eximii christiani Doctores. Doctrina haec tandem ad

Hominem novum revertitur, ad novissimum « Adam in Spiritum vivificantem » (1 Cor 15, 45) qui

est principium caritatis quae « numquam excidit » (1 Cor 13, 8). Eandem testati sunt Sancti et

quotquot propter Christum Salvatorem vitam in iustitiae pacisque provincia tradiderunt. In ea

propheticum Summorum Pontificum officium Christi Ecclesiam apostolica ratione moderandi

itemque novas evangelizationis necessitates percipiendi manifestatur. Has propter causas,

Litterae encyclicae Populorum progressio, spectabilem Traditionis tenentes cursum, etiam nos

hodie alloqui valent.

13. Praeter quam quod cum universa Ecclesiae sociali doctrina nectuntur, eaedem Litterae

encyclicae « Populorum progressio » arte cum toto Pauli VI magisterio coniunguntur,

nominatimque cum sociali eiusdem magisterio. Sociali quidem doctrina plurimum ipse praestitit:

pondus enim Evangelii confirmavit, quod societatis aedificandae gratia secundum libertatem

iustitiamque, in quodam prospectu perfecto historicoque alicuius humani cultus qui amore

imbuitur, praetermitti non potest. Paulus VI plane intellexit quo pacto socialis quaestio universalis

facta esset [25] ipseque comprehendit quemadmodum coniunctionis impulsus atque christiana

perfectio unius familiae populorum, in communi fraternitate solidalis, reciprocarentur.

Progressionem secundum humanam christianamque rationem cardinem indicavit praeceptorum

socialium christianorum atque christianam caritatem sicut praecipuam vim designavit ad

progressum efficiendum. Cum cuperet ut Christi amor liquido huius temporis homini

manifestaretur, firmiter magni momenti ethicis quaestionibus occurrit, minime culturalibus suae

aetatis obsequens infirmitatibus.

14. Per Litteras apostolicas Octogesima adveniens, anno MCMLXXI evulgatas, Paulus VI

quaestionem tractavit rei politicae significationis et periculi, quod utopisticas ideologicasque

opinationes secum importabat, quae ipsius ethicam humanamque qualitatem in discrimen

ducerent. Argumenta haec sunt, quae cum progressione arte copulantur. Proh dolor malae

1.8 Page 8

▲back to top

ideologiae continenter augescunt. A technocratica ideologia, quae hodie maxime viget, ut

caveretur Paulus VI iam monuit [26], cum sibi periculi conscius esset cunctum progressionis

processum uni technicae arti committendi, cum hac ratione directio adimeretur. Technica ars per

se ipsa ambigua est. Si hodie hinc ad eidem totum progressionis processum committendum

inclinatur, illinc oriuntur inspiciunturque ideologiae quae ipsam progressionis utilitatem in

universum detrectant, quae, detrimentum tantum allatura, funditus hominem aversari putatur. Sic

non modo depravata ratio iniquaque, qua interdum progressum dirigunt homines, verum etiam

ipsa scientifica inventa damnantur, quae, recte usurpata, omnibus incrementum capiendi dant

facultates. Cuiusdam mundi sine progressione opinatio diffidentiam erga hominem Deumque

demonstrat. Quapropter magnus est error humanas facultates progressionis pravitates moderandi

spernere aut immo ignorare hominem sua natura ad « maius sui incrementum » esse proclivem.

Cum absolute ad ideologicam rationem putatur technicus progressus aut utopia fingitur alicuius

humanitatis, quae ad primigeniam naturae condicionem redeat, oppositae duae habentur

opinationes, quae progressum a morali iudicio ideoque a nostra responsalitate disiungant.

15. Duo alia Pauli VI documenta cum sociali doctrina coniunguntur, videlicet Litterae encyclicae

Humanae vitae, die XXV mensis Iulii anno MCMLXVIII datae, atque Adhortatio apostolica

Evangelii nuntiandi, die VIII mensis Decembris anno MCMLXXV evulgata, quae magni momenti

sunt, ut progressionis prorsus humana significatio describatur, quam Ecclesia proponit. Quocirca

aequum est scripta haec quoque legere cum Litteris encyclicis Populorum progressio conferenda.

Litterae encyclicae Humanae vitae coniunctivam genetivamque sexualitatis naturam extollunt,

quae sicut societatis fundamentum locant coniuges, virum et feminam, dum se mutuo

distinguentes itemque complentes suscipiunt. De coniugibus ideo agitur vitae studentibus [27].

Haud de re morali solummodo singulorum sermo fit: Litterae encyclicae « Humanae vitae » solida

vincula designant, quae inter vitae ethicam et ethicam socialem intercedunt, magistrale quoddam

insinuantes argumentum, quod gradatim variis in documentis auctum est, novissime in Ioannis

Pauli II Litteris encyclicis Evangelium vitae [28]. Firmiter hanc vitae ethicae cum ethica sociali

coniunctionem exhibet Ecclesia, sibi prorsus conscia: « Nec firma habere potest fundamenta illa

societas quae – dum bona asserit qualia sunt personarum dignitas, iustitia et pax – sibi obloquitur

radicitus, cum diversissimas quidem recipiat perferatque rationes humanam neglegendi ac

violandi vitam, praesertim infirmam et segregem » [29].

Adhortatio apostolica Evangelii nuntiandi, sua fungens vice, artissime cum progressione

coniungitur. Eo quod « evangelizatio – scripsit Paulus VI – plena non est, nisi ratio habetur mutuae

appellationis, quae continenter intercedit inter Evangelium et vitam concretam, personalem ac

socialem hominis » [30]. « Revera inter evangelizationem et promotionem humanam, seu

progressionem et liberationem, interveniunt intima vincula coniunctionis » [31]: hac ductus

conscientia, Paulus VI vinculum Christi nuntii cum personae in societate provectione aperte

ostendit. Christi caritatis testificatio per iustitiae, pacis progressionisque opera pars quidem est

evangelizationis, quandoquidem Iesu Christo, qui nos diligit, cordi est totus homo. Praestanti hac

1.9 Page 9

▲back to top

in doctrina disciplinae socialis Ecclesiae facies missionaria [32] tamquam essentialis pars

evangelizationis nititur [33]. Ecclesiae doctrina socialis nuntiatio est et fidei testificatio. Ad eandem

consequendam institutionis instrumentum locusque est necessarius.

16. In Litteris encyclicis Populorum progressio Paulus VI imprimis nobis demonstrare voluit

progressionem sua scaturigine essentiaque quandam esse vocationem: « Ex divino consilio,

quilibet homo ad sui ipsius profectum promovendum natus est, cum cuiusvis hominis vita ad

munus aliquod a Deo destinetur » [34]. Hoc quidem ipsum id comprobat quod in progressionis

quaestionibus agit Ecclesia. Si technicae rationes in hominis vita considerarentur ac minime sane

commune cum ceteris fratribus eiusdem in historia iter neque designata eiusdem itineris meta

conspicerentur, non haberet Ecclesia ius hac loquendi de re. Paulus VI, perinde ac olim Leo XIII in

Litteris encyclicis Rerum novarum [35], sibi erat conscius se suas partes tueri, cum Evangelii in

quaestiones suae aetatis sociales lumen effunderet [36].

Cum quis progressionem vocationem appellat, ille agnoscere vult hinc eandem ex transcendenti

quadam postulatione oriri atque illinc non habere ipsam facultatem sui ipsius ultimam

significationem praebendi. Non sine causa « vocationis » verbum in altero etiam loco est

adhibitum, ubi dicitur: « Vera igitur humanitatis species non est nisi ea quae ad summum Deum

intendit, dum munus agnoscitur ad quod sumus vocati et quo vera vitae humanae forma praebetur

» [37]. Argumentum hoc progressionis est Litterarum encyclicarum Populorum progressio cardo et

universas Pauli VI cogitationes de libertate, de veritate et in progressu de caritate comprobat.

Praecipua etiam est ratio, qua Litterae encyclicae illae nostrae aetati accommodantur.

17. Vocatio postulatio est quaedam, quae liberam consciamque responsionem requirit. Humana

integraque progressio libertatem personae populorumque responsalem complectitur: nulla quidem

structura hanc progressionem praestare potest, extra supraque humanam responsalitatem. «

Quidam magnificis sed dolosis eorum pollicitationibus vehementer inescantur, qui se veluti alteros

Messias iactant » [38]. Eorum consilia in denegata significatione progressionis transcendenti

nituntur, cum prorsus ii confidant omnia sibi commodari. Fallax haec confidentia fit infirmitas,

quandoquidem hominis servitutem efficit, qui progressionis fit instrumentum, dum suscipiendae

cuiusdam vocationis humilitas vera fit autonomia, quoniam personam liberam reddit. Nulla fuit

Paulo VI dubitatio quin progressioni impedimenta condicionesque obessent, sed hoc etiam pro

explorato habebat: « Unusquisque, quantumcumque apud eum valent externae sollicitationes,

sortis suae prosperae vel infelicis praecipuus artifex exstat » [39]. Libertas haec ob oculos positum

provectum respicit ac simul ad tardi progressus condiciones attinet, quae non casu atque

quandam propter historiae necessitatem oriuntur, sed ex humana responsalitate pendent.

Quapropter « fame laborantes populi hodie divitiis praepollentes populos miserabili quadam voce

compellant » [40]. Haec per verba homines liberi appellant, scilicet invocant, homines liberos ad

responsalitatem communiter sumendam. Paulus VI plane intellexit structurarum oeconomicarum

institutionumque pondus, sed ipse pariter earum naturam instrumentorum humanae libertatis

liquido comprehendit. Solummodo si liber est, progressus integre humanus adest; solummodo

1.10 Page 10

▲back to top

regimine vigente responsalis libertatis, progressus aequabiliter augescere potest.

18. Praeter quam quod libertatem postulat, humana integraque progressio, ut vocatio, prae se fert

ut veritas servetur. Ad progressum homines compellit vocatio « ut magis operentur, discant,

possideant, ut ideo pluris valeant » [41]. Sed hinc quaestio oritur: quid sibi vult « pluris valere »?

Ad rogationem Paulus VI respondet, praecipuam notam ostendens « verae progressionis »: ipsa «

integra sit oportet: scilicet cuiuslibet hominis ac totius hominis profectui consulere debet » [42].

Concertatione exstante hominis variarum opinationum, quae in hodierna magis quam Pauli VI

societate proponuntur, christianum iudicium peculiariter absolutum humanae personae bonum

eiusque progressionis significationem confirmat probatque. Christiana ad profectum vocatio

provectionem, in omnium hominum totiusque hominis beneficium vertendam, adiuvat. Scripsit

Paulus VI: « Magni aestimandus est homo, quivis homo, quaevis hominum congregatio, atque

etiam universa hominum societas » [43]. Christiana fides progressioni consulit, privilegiis

facultatibusve dominii neglectis atque etiam christianorum meritis posthabitis, quae tamen

adfuerunt et hodie etiam una cum naturalibus finibus adsunt [44], in Christo tantum innitens, Cui

omnes verae ad progressionem integram hominis vocationes sunt referendae. Evangelium

praecipua est pars progressionis, quoniam in ea Christus « in ipsa revelatione mysterii Patris

eiusque amoris, hominem ipsi homini plene manifestat » [45]. A Domino suo instituta, Ecclesia

temporis signa scrutatur eademque interpretatur atque mundo ministrat « quod uni sibi est

proprium, hoc est, universalem sive hominis sive rerum humanarum conspectum » [46].

Quandoquidem maximum illud « sic » homini enuntiat Deus [47], facere non potest homo quin se

divinae vocationi aperiat, suam provectionem procuraturus. Progressionis veritas in eius integritate

ponitur: si non totum hominem ac quemque hominem complectitur, progressio non vera est

progressio. Hoc est quod Litterae encyclicae Populorum progressio potissimum enuntiant, quod

hodie semperque viget. Integra hominis in naturali statu progressio, responsio scilicet Deo creatori

vocanti [48], flagitat ut vera fit in « quendam humanismum, uti vocant, qui eius naturam

transcendit, eique maximam vitae plenitudinem confert; ad quam, veluti ad supremum suum

finem, profectus hominis spectat » [49]. Ad hanc progressionem christiana vocatio sive naturalem

sive supernaturalem statum respicit; qua de causa « cum Deus obscuratur, potestas nostra

naturalem ordinem agnoscendi, propositum ac “bonum” evanescere incipiunt » [50].

19. Progressionis tandem prospectus, tamquam vocatio principatum caritatis secum fert. Paulus

VI in Litteris encyclicis Populorum progressio perspexit exigui progressus causas praecipue ad

materialem ordinem non attinere. Suadet ipse nos ut in aliis hominis rationibus easdem

requiramus: in voluntate primum, quae saepenumero solidarietatis officia neglegit; in

cogitationibus post, quae haud semper voluntatem recte dirigere valent. Quocirca in progressu

persequendo opus est adsint « viri sapientes, ad cogitandum acuti, qui ad novum humanismum

investigandum se conferant, vi cuius nostrae aetatis homines, praestantissima bona amoris,

amicitiae, precationis et contemplationis in se recipientes, se ipsos quasi invenire possint » [51].

Sed haud est satis. Exiguus progressus graviorem causam habet quam deficientem cogitationem,

« resolutis fraternae necessitudinis vinculis cum inter homines tum inter populos » [52]. Num hanc

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top

fraternitatem per se ipsi homines invenire possunt? Societas magis usque universaliter conglobata

nos proximos efficit, sed nos non reddit fratres. Ratio una aequalitatem inter homines percipere

atque civilem inter eos convictum statuere potest, sed fraternitatem condere nequit. Initium ex

transcendenti Dei Patris vocatione haec sumit, qui primus nos dilexit explanavitque suum per

Filium quid esset fraterna caritas. A Paulo VI, hominis progressionis varios ordines exhibente, fide

memorata, sublime effertur « coniunctio in caritate Christi, qui nos advocat, ut non secus atque filii

vitam Dei viventis, omnium hominum Patris, participemus » [53].

20. Hic rerum prospectus, quem Litterae encyclicae Populorum progressio patefecerunt,

praecipuus manet, ut munus nostrum progressionis populorum causa amplificetur dirigaturque.

Litterae encyclicae praeterea hae in populorum progressione reformationum necessitatem subinde

extollunt [54] atque postulant ut pro gravibus quaestionibus iniquitatis in populorum progressione

animose prompteque agatur. Hanc quidem festinationem requirit etiam caritas in veritate. Christi

est caritas quae nos impellit: « Caritas Christi urget nos » (2 Cor 5, 14). Necessitas non modo in

rebus ponitur, non modo ex urgentibus eventibus quaestionibusque oritur, verum etiam ex rei

magnitudine et sorte ut vera efficiatur fraternitas: huius propositi pondus est tale, ut nostra

requiratur alacritas ad id funditus intellegendum itemque ad nos re « cordeque » expediendos, ut

hodierni oeconomici socialesque processus in perhumanos effectus evolvantur.

CAPUT SECUNDUM

DE HUMANA NOSTRAE AETATIS

PROGRESSIONE

21. Paulus VI visionem progressionis recte contextam mente amplectebatur. Per vocem «

progressio » significare intendebat propositum populos liberandi praesertim a fame, a miseria, a

morbis regionalibus et a litterarum ignorantia. Sub prospectu oeconomico, hoc ostendebat

actuosam eorum participationem et quidem in condicionibus aequalitatis processus oeconomici

internationalis; sub prospectu sociali, eorum evolutionem erga excultas et solidales societates; sub

prospectu politico, consolidationem regiminum democraticorum ita ut libertas et pax confirmari

possent. Tot post annos, dum mente sollicita volutamus progressus et prospectus discriminum

huius aetatis, percontatio nobis proponitur: quonam in gradu exspectationes Pauli VI expletae sint

secundum exemplum progressionis his novissimis decenniis adhibitum. Idcirco agnoscimus

Ecclesiae sollicitudines inniti capacitate hominis tantum technologiae dediti sibi proponendi reales

fines et congruenter semper adhibendi instrumenta quae in promptu habere poterat. Proventus

utilis est dummodo, velut instrumentum, vergat ad finem qui quendam offerat illi sensum quoad

modum sive proventum edendi sive eum adhibendi. Cuius finis exclusivus, si non recte editur et fit

excluso communi bono uti extremo fine, incidit in periculum divitias destruendi et paupertatem

fovendi. Progressio oeconomica, a Paulo VI praeoptata, ita fieri debebat ut verum produceret

2.2 Page 12

▲back to top

incrementum, cum omnibus communicandum ac reapse sustinendum. Haud dubie progressio fuit

et esse pergit positivum elementum quod a miseria eripuit innumerabilem hominum multitudinem,

et novissimo tempore pluribus nationibus facultatem tribuit sese transformandi in efficaces

operatores rei politicae internationalis. Attamen agnoscendum est eandem oeconomicam

progressionem gravatam esse et gravari pergere distortionibus et drammaticis difficultatibus, quae

immo emergunt ob hodiernam discriminis condicionem. Quod quidem absque dilatione nos cogit

ad ea seligenda quae magis magisque respiciunt ipsam arcanam sortem hominis, qui ceterum

propriam naturam praetermittere nequit. Technicae vires in campo, mundiales

intercommunicationes, exitiales effectus in oeconomiam realem actuositatis nummariae haud

recte adhibitae et insuper theoreticae, frequentes commeatus migrantium saepe tantummodo

incitati ac deinde non aeque administrati, immodicus opum terrenarum usus hodie nos compellunt

ad cogitandum de mediis necessariis ad solvendas difficultates non solum novas in relatione ad

eas quas Summus Pontifex Paulus VI oppetivit, verum etiam ad eas quae extremum implicant

effectum pro hodierna et futura hominum utilitate. Aspectus discriminis eiusque solutionum,

necnon novae futurae possibilis progressionis, iugiter sunt in dies interconexi, mutuo intricantur,

nova postulant temptamina unitariae comprehensionis atque novam synthesim humanisticam.

Complexio et gravitas hodiernae condicionis oeconomicae iure meritoque nos urgent; attamen

cum realismo, fiducia et spe assumamus oportet novam officii conscientiam, ad quam nos vocat

prospectus gentium quae indigent profunda renovatione culturali et reinventione valorum

fundamentalium, super quos felicior posteritas erigi possit. Discrimen constringit nos ad novum

excogitandum propositum itineris nostri, ad novas regulas nobis edendas et novas operis formas

reperiendas, ad experientias positivas intuendas et negativas respuendas. Discrimen huiusmodi

ita vertitur in occasionem discernendi et nova sibi proponendi. Hac quidem clavi, fidenti potius

quam tolerata, hodierni temporis difficultates sunt obeundae.

22. In praesens prospectus progressionis multicentricus exstat. Operatores et causae sive

deminutionis sive progressionis multiplices sunt, culpae et merita inter se differunt. Hoc quidem

elementum stimulus esse debet ad liberationem obtinendam ab ideologiis quae saepe quodam

artificio simplicem reddunt rerum condicionem; et inducere ad inquirendam obiectivo sensu

humanam quaestionum densitatem. Punctum definiens limites inter Nationes divites et pauperes

non est aliquid plani uti occurrebat tempore Litterarum encyclicarum Populorum progressio,

secundum ea quae iam docuerat Ioannes Paulus II [55]. Divitiae internationales omnimode

increscunt, attamen dissimilitudines augescunt. In divitibus Nationibus novi ordines sociales

extenuantur et nova paupertatis genera oriuntur. Apud egentiores areas nonnullae classes

fruuntur quadam specie sumptuosi et immoderati superprogressus, qui improbanda ratione

adversatur permanenti infrahumanae egestatis condicioni. Prosequuntur « indignae atque

invidiosae inaequalitates » [56]. Corruptio et illegalitas vigent pro dolor sive in modo quo se gerunt

homines oeconomici et politici Nationum divitum, veterum ac recentium, sive in ipsis Nationibus

egentibus. Magnae fabriles sunt societates transnationales et coetus quoque productionis localis

qui interdum non verentur humana opificum iura. Subsidia internationalia saepe detracta sunt a

proprio scopo, quod debetur irresponsalitatibus quae latent sub catena hominum sive donantium

2.3 Page 13

▲back to top

sive consumentium. Etiam inter immateriales vel culturales causas progressionis et exiguae

progressionis reperire possumus eandem responsalitatis gradationem. Sunt enim nimiae formae

tuendi cognitionem ex parte Nationum divitum per nimis severam iuris proprietatis intellectualis

applicationem, praesertim in ambitu sanitatis. Eodem tempore, quibusdam in Nationibus egentibus

culturalia perstant exempla et regulae sociales de modo se gerendi quae progressionis processum

retardant.

23. Plurimae orbis areae hodie, quamvis incerto et haud congruenti modo, ceperunt incrementa, et

cooptatae sunt inter potentiores civitates, quarum est munera magni ponderis in futuro exsequi.

Nihilominus proferendum est in lucem progressionem tantummodo sub prospectu oeconomico et

technologico non sufficere. Progressio praeprimis vera sit oportet et solida. Liberatio ab

oeconomico retrogressu, quod elementum in se est positivum, complexam quaestionem de

hominis promotione non solvit, nec pro Nationibus primas partes agentibus his in provectionibus,

nec pro Nationibus oeconomice iam progressis, nec pro iis adhuc egestate afflictis, quae pati

possunt non tantum ob vetustas formas abusus, verum etiam ob negativos effectus, manantes ex

incremento quod distortione et aequilibrii turbatione signatur.

Post ruinam oeconomicorum et politicorum ordinum apud Nationes communistas Europae

Orientalis, et post conclusionem « consociationum inter se oppositarum », necessarium fuisset

progressionem summatim retractare. Quod quidem postulaverat Ioannes Paulus II, qui anno

MCMLXXXVII docuerat exsistentiam harum « consociationum » esse unam ex praecipuis causis

huius exiguae progressionis [57], quatenus res politica opes ex oeconomia et cultura subtrahebat,

et ideologia coërcebat libertatem. Anno MCMXCI, post eventus anni MCMLXXXIX, ipse quoque

flagitavit ut, superatis « oppositionibus », sequeretur novum globale progressus propositum, non

tantum in iis Nationibus, sed etiam in Occidente et in iis mundi regionibus quae paulatim

progrediebantur [58]. Quod tamen partim tantum contigit et pergit esse vera obligatio, cui

satisfacere necesse est, ceterum illas adhibendo optiones quae hodiernas quaestiones

oeconomicas superare valeant.

24. Mundus, qui ante oculos Pauli VI obversabatur, licet processus socializationis iam provectus

esset ita ut ipse agere posset de quaestione sociali ad totum orbem attinente, adhuc minus

compactus ostendebatur quam processus mundi hodierni. Actio oeconomica et functio politica

explicabantur plerumque in eodem spatii ambitu et ideo sibimet mutuo committere poterant. Opus

ad bona gignenda efficiebatur magnam partem intra confines nationales et nummariae

collocationes intra angustos limites circumferebantur potius in exteris nationibus, ita ut normae

politicae plurium Civitatum possent adhuc determinare prioritates oeconomiae, et, quodam modo,

viam dirigere instrumentis, quae tunc temporis praesto erant. Hanc ob causam Litterae encyclicae

Populorum progressio centrale munus, quamvis non unicum, « publicis auctoritatibus » tribuebant

[59].

Aetate nostra, Civitas versatur in condicione limitationes oppetendi, quas eius dominatui interponit

2.4 Page 14

▲back to top

novus contextus oeconomicus-commercialis et nummarius internationalis, qui distinguitur quoque

increbrescente mobilitate capitalium nummariorum atque instrumentorum materialium et

immaterialium productionis. Hic novus contextus politicam Civitatum potestatem mutavit.

Adhibita quoque hodie admonitione quae nobis provenit ex hodierna angustia oeconomica, cuius

vi publicae potestates Civitatis immediate promptas se praebent ad emendandos errores et

disfunctiones, verior videtur esse innovata existimatio muneris et potestatis earum, quae iterum

sapienter considerandae sunt et aestimandae, ita ut possint, per novas quoque methodos exercitii,

provocationibus occurrere hodiernae aetatis. Per munus publicarum potestatum meliore ratione

perpensum, praesentire licet novos illos corroborari modos participandi rem politicam nationalem

et internationalem quae peraguntur per actionem Institutionum in civili societate operantium; ad

hunc sensum quod attinet, optandum est ut attentio et participatio rei publicae ex parte civium

validiore augeantur animo.

25. Sub sociali aspectu, formae protectionis et providentiae, quae tempore Pauli VI pluribus in

Nationibus iam vigebant, cum labore nituntur et maiore labore nitentur in futuro ad assequendos

suos effectus verae iustitiae socialis intra summam virium penitus mutatam. Mercatus, qui nunc

globalis efficitur, in primis promovit, ex parte quarundam Nationum divitum, inquisitionem arearum

in quas amoveri possent productiones minoris impendii ut pretia plurium bonorum reduceret,

capacitatem augeret acquirendi, et ideo amplificaret gradum progrediendi, destinatum ad maiora

insumpta in utilitatem proprii mercatus interni. Quapropter, mercatus novos certandi modos

excitavit inter Civitates ut traheret centra productiva societatum exterarum, per varia instrumenta,

ex quibus recensentur propitium aerarium et deregulatio provinciae laboris. Hi processus

implicaverunt deminutionem retium tutelae socialis potius quam inquisitionem maiorum utilitatum

contentionis in mercatu globali, et quidem gravi cum periculo iurium opificum, iurium

fundamentalium hominis, necnon peractae solidarietatis in translaticiis modis Status socialis.

Rationes securitatis socialis amittere possunt capacitatem proprium munus sustinendi, sive in

Nationibus progredientibus, sive in iis vetere progressu signatis, necnon in Nationibus egentibus.

Hic enim politicae rationis pecuniariae, cum detractionibus expensae socialis, saepe quoque

promotis a Societatibus nummariis internationalibus, cives incapaces reddere possunt prae

antiquis et novis periculis; haec incapacitas augetur ob privatam efficacem tutelam ex parte

societatum operariorum. Sociales simul et oeconomicae mutationes tales sunt ut consilia

syndicalia maiores patiantur angustias ad exsequendum proprium munus procurandi utilitates

opificum, quoniam gubernia quoque, oeconomicae commoditatis causa, saepe coartant libertates

syndicales vel capacitatem mercatoriam ipsorum syndicatuum. Retia traditae solidarietatis ita

maiora in dies impedimenta superanda reperiunt. Adhortatio doctrinae socialis Ecclesiae, inde a

Litteris encyclicis Rerum novarum [60], ad vitam ferendam societatibus opificum pro tutela

propriorum iurium, hodie vel maiore honore est amplectenda quam heri, ut in primis prompta et

longe praevidens responsio detur ad urgentiam instaurandi novatas synergias sive in internationali

sive in locali ambitu.

2.5 Page 15

▲back to top

Mobilitas operaria, diffusae deregulationi sociata, eventus exstitit magni ponderis, haud destitutus

a positivis aspectibus quatenus capax fit promovendi productionem novarum divitiarum et

permutationem inter diversas culturas. Attamen, cum haesitatio de condicionibus operis, quae

oritur ex processibus mobilitatis et ex deregulatione, efficitur endemica, generantur formae

psychologicae mutabilitatis, difficultatis ad proprias vias exstruendas aptas ad vitam, addita

quoque ea quae duxit ad matrimonium. Unde sequitur effectus infrahumanarum condicionum,

praeter virium socialium dissipationem. Si respicimus ad ea quae apud veterem societatem

industrialem eveniebant, hodie operis paucitas novas affert formas subaestimationis

oeconomicae, et praesens discrimen rerum condicionem in peius mutari potest. Remotio ab opere

diu protracta aut diutina servitus publicorum privatorumve subsidiorum frangunt libertatem et

creativitatem personae necnon eius necessitudines familiares et sociales, et quidem cum acerbis

tribulationibus in psychologico et spiritali ambitu. Optamus ut omnes, maxime gubernatores qui

dant operam ad novatam tribuendam imaginem dispositionibus oeconomicis et socialibus mundi,

memoria teneant primarium valorem capitalem tuendum et existimandum hominem esse integre

sumptum: « Homo enim totius vitae oeconomicae-socialis auctor, centrum et finis est » [61].

26. Quod attinet ad rem culturalem, si respicitur aetas Pauli VI, evidentior fit etiam dissimilitudo.

Tunc temporis culturae bene circumscribebantur ac facilius sese eripere poterant a conatibus

culturam conformandi. Hodie modi reciprocae actionis inter culturas notabiliter increscunt, ansam

praebentes ad novas formas colloquii interculturalis, colloquii quod, ut sit efficax, incipiendum est

ab intima conscientia specificae identitatis varios apud sermocinantes. Minime tamen

neglegendum quod auctum commercium permutationum culturalium duplici hodie favet periculo.

Advertitur in primis eclectismus culturalis qui saepe assumitur absque critico iudicio: culturae

solummodo sociantur et habentur uti aequales quoad substantiam et inter se permutabiles. Quod

quidem ansam praebet ad relativismum qui vero colloquio interculturali non favet; ad rem socialem

quod spectat, relativismus culturalis curat ut areae culturales se consocient vel convivant, sed

seiunctim, absque colloquio authentico et ideo absque vera integratione. Deinde, adest periculum

adversum, quod constat deminutione culturali et confirmatione modi se gerendi et vivendi. Ita

amittitur altior culturae sensus apud diversas Nationes et sensus traditionum variorum populorum,

in quibus « persona temperatur iuxta essentiales interrogationes de propria exsistentia » [62].

Eclectismus et deminutio culturalis confluunt in culturam seiungendam ab humana natura. Itaque,

culturae propriam dimensionem reperire iam nesciunt in natura quae eas praetergreditur [63], ac

denique redigunt hominem ad aliquid tantum culturale. Quoties hoc accidit, humanum genus in

nova servitutis et machinationis pericula incidit.

27. Pluribus in egenis Nationibus remanet et periculum est ne augeatur extrema vitae insecuritas,

quae provenit ex alimoniae egestate: fames absumit adhuc innumeras victimas apud tot homines

Lazaro similes, quibus negatur facultas discumbendi ad mensam divitis epulonis, uti Paulus VI

optaverat [64]. Pascere esurientes (cfr Mt 25, 35.37.42) ethicum est mandatum ad Ecclesiam

universam, quod congruit cum hortationibus ad coniunctam et communicatam vitam eius

Conditoris, Domini Iesu. Praeterea, exstinctio famis in mundo in aetate globalizationis vertitur in

2.6 Page 16

▲back to top

postulatum persequendum ad tuendam pacem et totius orbis firmitatem. Fames non subicitur

solum inopiae materiali, verum etiam penuriae opum socialium, quas inter potissima est ea quae

ad institutionalem naturam pertinet. Deest nempe dispositio quaedam institutionum

oeconomicarum quae possit sive ad cibum et aquam reddere tutum accessum, legitimum et

congruentem in sensu nutritorio; sive occurrere necessitatibus quae cohaerent cum requisitis

primariis et cum periculis ad veram et propriam crisim alimentariam attinentibus, allatis ob naturae

causas vel ob nullum conscientiae sensum rei politicae nationalis et internationalis. Quaestio

respiciens defectionem alimentariam proponenda est sub diutino prospectu, ita ut excludantur

causae structurales a quibus excitatur et promoveatur progressio agraria Nationum egentiorum

per collocatas pecunias in infrastructuris ruralibus, in instrumentis irrigationis, in translationibus, in

ordinatione mercatuum, in compositione et diffusione idoneae artis technicae agrariae, quo melius

adhibeantur facultates humanae, naturales et sociales-oeconomicae magis perviae in ambitu

locali, ita ut secure sustineri possint etiam ad longum temporis spatium. Omnia haec sunt

peragenda participes reddendo communitates locales in iure eligendi et statuendi ea quae

referuntur ad usum agri colendi. Sub hoc prospectu, iuvare potest ut novi confines habeantur uti

rectus usus technicae artis agrariae sive traditae sive innovatae, ratione tamen habita ut eae, post

aequam inspectionem, dignoscantur tamquam opportunae, observantes naturam et intentae ad

populos maiore egestate afflictos. Eodem tempore, minime neglegenda est quaestio quae respicit

aequam agrariam reformationem in Nationibus progredientibus. Ius enim ad nutrimentum, sicut ad

aquam, amplectitur munus magni ponderis ad assequenda alia iura, initium in primis sumendo a

primario vitae iure. Quamobrem necesse est ut maturescat conscientia solidalis, iuxta quam et

alimonia et accessus ad aquam habeantur tamquam universalia omnium hominum iura, omni

adempta distinctione et discriminatione [65]. Magni insuper interest ut luculenter notetur quomodo

via solidalis ad progressum Nationum pauperum constituere valeat inceptum solvendi vigentem

crisim globalem, prout politici viri et curatores Institutionum internationalium hoc novissimo

tempore perceperunt. Si, per proposita expensarum sub luce solidarietatis, sustentantur Nationes

oeconomice egentes, ut ipsimet sibi provideant ad subveniendum exigentiis mercium fruendarum

et progressui civium, non tantum dari potest authenticum incrementum oeconomicum, verum

etiam concurri ad fovendas fecundas vires Nationum divitum quae in periculo versantur ne crisi

implicentur.

28. Inter evidentiores prospectus hodiernae progressionis praecipuum locum obtinet argumentum

de vita tuenda, quod minime seiungi potest a quaestionibus quae populorum progressionem

respiciunt. Agitur de aspectu quodam, qui his novissimis annis maiore in dies pondere ditatur,

compellens nos ad ampliandas paupertatis notiones [66] et exiguae progressionis easque

adnectendas cum admissione vitae, maxime ubi diversimode ea impeditur.

Non tantum condicio paupertatis adhuc affert in multis regionibus altum gradum infantium

mortalitatis, sed in variis terrarum partibus ad rem deducuntur usus demographicae moderationis

ex parte publicarum auctoritatum, quae saepe pervulgant anticonceptionem atque abortum

quoque imponere non dubitant. Apud Nationes oeconomice magis progressas legislationes

2.7 Page 17

▲back to top

adversus vitam longe diffunduntur, et huiusmodi mores ac praxim condicioni subiciunt,

conferentes ad antinatalem ideologiam diffundendam, quam crebro transmittere curant aliis

Civitatibus proinde quasi esset processus culturalis.

Quaedam insuper Institutiones non gubernativae actuose operantur pro diffusione abortus et

aliquando operam dant ut Nationes egenae utantur sterilizatione, in mulieribus quoque huius rei

inconsciis. Datur praeterea comprobata suspicio, quod interdum ipsa progressionis subsidia

socientur cum formis politicis sanitariis, quae in re vim implicant obligandi severam natalium

moderationem. Formidolosae sunt quoque sive leges quae praevident euthanasiam sive instantiae

motuum nationalium et internationalium, qui iuridicam vindicant eius approbationem.

Accessus ad vitam constituit centrum verae progressionis. Cum societas quaedam iter aperit ad

negationem et suppressionem vitae, eo pervenit ut ducatur ad non inveniendas rationes nec

vigorem necessarium ad operandum in veram hominis utilitatem. Si amittitur personalis et socialis

sensus novam vitam admittendi, aliae etiam formae admissionis ad vitam socialem idoneae

exarescunt [67]. Admissio vitae morales roborat vires et dat facultatem mutuum adiutorium

tradendi. Si populi divites vitam tuendam curant, facilius intellegere valent necessitates populorum

egentium, impedire ne adhibeantur ingentes nummariae et intellectuales opes, destinatae ad

explenda desideria proprii tantum commodi apud proprios cives, necnon promovere econtra

actiones moraliter virtuosas, sano solidalique proventui prospicientes, secundum observantiam

fundamentalis iuris omnium populorum et hominum ad vitam.

29. Alius quidem modus attinet ad vitam hodiernam, qui artissime nectitur cum progressu: negatio

scilicet iuris ad libertatem religiosam. Loqui volumus non tantum de controversiis ac

contentionibus quae adhuc in terrarum orbe geruntur religiosas ob rationes, quamquam interdum

ratio religiosa nonnisi est simulatio quaedam rationum alterius indolis, sicut sitis dominatus et

divitiarum. Reapse, hodie saepe occisiones patrantur sacro Dei nomine, uti pluries ac propalam a

Decessore Nostro Ioanne Paulo II et a Nobismet Ipsis edictum est improbatumque [68]. Actus

violentiae coërcent authenticum progressum et impediunt ne populi promoveantur ad maiorem

socialem-oeconomicam et spiritalem prosperitatem. Quod quidem refertur praesertim ad terroris

regimen, fundamentalismo imbutum [69], quod dolorem, vastationem et mortem gignit, colloquium

praecludit inter Nationes necnon ingentes depellit opes ab earum usu pacifico et civili. Attamen

addendum est quod, ultra fanaticum furorem religiosum, qui in quibusdam adiunctis reprimit

exercitium iuris ad libertatem religionis, praestituta quoque promotio indifferentiae religiosae vel

atheismi practici ex parte plurium Nationum obsistit exigentiis progressionis populorum, spiritales

et humanas opes subtrahens illis. Deus quidem sponsor est veri humani progressus, quatenus, in

homine, ad eius imaginem creato, constituit quoque transcendentem dignitatem eiusque nutrit

constitutivam voluntatem « amplius progrediendi ». Homo non est atomus in casuali universo

deperdita [70], sed est creatura Dei, cui ipse infundere voluit animam immortalem, quamque ab

aeterno dilexit. Si homo tantummodo fructus esset casualitatis vel necessitatis, aut si aspirationes

reducere deberet ad angustum ambitum ubi vitam gerit, si omnia tantum historia et cultura

2.8 Page 18

▲back to top

circumscriberentur, et natura hominis non vergeret ad transcendentiam vitae supernaturalis, tunc

tractari posset de incremento vel evolutione, non vero de progressione. Cum Civitas promovet,

docet vel immo formas iniungit atheismi practici, suis civibus moralem et spiritalem fortitudinem

subtrahit, quae necessaria est ad operandum pro integra hominum progressione, et impedit

quominus ipsi novatis viribus procedant in proprio munere ad uberiorem responsionem divino

amori reddendam [71]. Accidit quoque ut Nationes oeconomice progressae aut illae progredientes

ad Nationes pauperes, in contextu qui respicit necessitudines culturales, commerciales et

politicas, transmittant hanc coërcitivam visionem de persona eiusque destinatione. Ecce damnum

quod « nimia progressio » [72] affert germanae progressioni, quotiens « manco progressu morali »

afficitur [73].

30. Hac in re, argumentum circa integram humanam progressionem adhuc implicatiorem sensum

accipit: conexus inter innumera elementa postulat ut adhibeatur cura ad operandum inter diversos

gradus scientiae humanae quatenus attinet ad promotionem veri progressus populorum. Crebro

dicitur progressio vel huiusmodi consilia socialia-oeconomica requirere tantummodo ut ad rem

deducantur uti fructus communis actionis. Haec tamen actio communis recte temperetur oportet,

quoniam « quaevis actio socialis aliqua doctrina obstringitur » [74]. Perpensa quaestionis

amplitudine, perspicuum est ut variae disciplinae teneantur sociatam actionem arripere per

compositam congruentiam interdisciplinarem. Caritas scientiam non excludit, secus enim requirit,

promovet et stimulat eam ab intus. Scientia numquam est opus solummodo intellegentiae. Redigi

sane potest ad ratiocinium et experimentum; sed si agitur de scientia quae ducere possit hominem

ad lumen primorum principiorum et extremorum finium, tunc « sale » caritatis « condiatur »

oportet. Operatio sine scientia caeca est, et scientia sine amore sterilis est. « Qui enim germano

ducitur amore quam qui maxime intendit sui aciem ingenii ad miseriarum causas detegendas

inveniendosque modos, quibus eas oppugnet ac fortiter evincat » [75]. Si conferuntur ea quae

prae oculis habemus, caritas in veritate requirit praesertim facultatem cognoscendi et intellegendi,

sub conscientia et observantia specificae competentiae cuiusque gradus cognitionis. Caritas non

est posterius additamentum tamquam si esset appendix post operam iam expletam variarum

disciplinarum, sed cum iis inde ab exordiis dialogum instituit. Exigentiae amoris non obsistunt

exigentiis rationis. Scientia humana insufficiens est et scientiarum conclusiones per se ipsae viam

ostendere non poterunt ad integrum hominis progressum. Necesse est iugiter longius progredi:

hoc postulat caritas in veritate [76]. Sed ultra procedere minime vult dicere conclusiones rationis

neglegi nec adversari eius effectibus. Non datur intellegentia ac deinde amor: revera amor est

dives in intellegentia et intellegentia plena est amoris.

31. Quod significat morales aestimationes et scientificam inquisitionem coniunctim crescere

debere, et caritatem veluti in concinno et interdisciplinari complexu, unitate et distinctione

constituto, eas stimulare. « Magni deinde momenti rationem prae se fert doctrina socialis quae ad

omnes simul iunctas disciplinas pertinet » [77], quae sub hoc prospectu munus extraordinariae

efficaciae exsequi potest. Ipsa concedit ut fides, theologia, metaphysica et scientiae locum

proprium inveniant in cooperatione ad hominis servitium. Hic praesertim doctrina socialis

2.9 Page 19

▲back to top

Ecclesiae ad rem deducit suam sapientialem dimensionem. Paulus VI inter causas exiguae

progressionis perspicue perceperat deesse sapientiam, meditationem, cogitationem, unde fieri

posset quoddam compendium directivum [78], ad quod requiritur ut « universae rerum

oeconomicarum, socialium, spiritalium atque doctrinarum facies sint dilucide perspectae » [79].

Nimia divisio scientiarum [80], praeclusio humanarum scientiarum ad metaphysicam [81],

difficultates colloquendi inter scientias et theologiam detrimentum afferunt non solum progressioni

scientiae, verum etiam progressioni populorum, quod cum evenit, obstruitur visio totius boni

hominis sub diversis rationibus quibus insignitur. « Amplitudo conceptus nostri circa rationem et

circa eiusdem usum » [82] necessaria habetur ut omnes termini quaestionis, qui attinent ad

progressionem et ad solutionem problematum socialium-oeconomicorum, congruenter perpendi

possint.

32. Ingentes novitates, quas conspectus progressionis populorum hodie proponit, pluribus in

adiunctis iniungunt exigentias novarum solutionum. Quae coniunctim inquirendae sunt dummodo

propriae observentur leges cuiusque realitatis et quidem sub lumine integrae visionis hominis,

quae varios exprimat aspectus humanae personae, perspectae sub mundata visione caritatis.

Tunc detegentur singulares convergentiae et verae facultates solutionis, quin ullum praetermittatur

essentiale humanae vitae elementum.

Personae dignitas et exigentiae iustitiae postulant, hodie potissimum, ut oeconomicae optiones

non conferant ad augendas immodice inhonesteque differentias divitiarum [83], et ut pro omnibus

promoveatur in primis propositum accedendi ad laborem eumque servandi. Hoc, si recte

perspicitur, etiam ob « rationem oeconomicam » requiritur. Incrementum rationis inaequalitatum

inter coetus sociales intra fines eiusdem Nationis et inter incolas variarum Nationum, id est

incrementum compactum paupertatis in sensu relativo, contendit non tantum cohaesionem

socialem corrodere, hoc modo in discrimen adducens democratiam, sed etiam negativum infert

incursum in ordinem oeconomicum, per gradualem erosionem « capitalis socialis », hoc est illius

summae relationum fiduciae, sensus fidentiae, observantiae legum, quae necessaria habentur ad

quamlibet civilem consortionem.

Est oeconomicae scientiae affirmare quod structuralis condicio incertitudinis formas generat

antiproductionis et dissipationis humanarum opum, eo quod operarius propendet ad sese

machinamentis automatariis passive aptandum, non vero ad propria incepta excogitanda. Etiam

hanc ad rem quod attinet, quaedam datur convergentia inter scientiam oeconomicam et moralem

existimationem. Humani sumptus sunt iugiter sumptus oeconomici, et oeconomicae disfunctiones

semper prae se ferunt insumptus quoque humanos.

Dein meminisse iuvat obscurationem culturarum sub earum technologico intuitu, si brevi tempore

favere potest acquisitioni proventuum, diuturna tamen periodo obsistit mutuae divitiationi et

collaborationis viribus. Distinguantur oportet prospectus oeconomici vel sociologici tam brevis

quam diuturni temporis. Deminutio gradus securitatis erga iura opificum aut renuntiatio

2.10 Page 20

▲back to top

processuum qui respiciunt redistributionem reditus quo Natio assequi possit maiorem certationem

internationalem, impediunt quominus longinqua consolidetur progressio. Itaque, attento animo

existimandi sunt effectus in personas qui hodie inclinantur ad rem oeconomicam brevis, interdum

brevissimi termini. Quod quidem requirit novam et altiorem cogitationem circa sensum

oeconomiae eiusque propositorum [84], necnon altam et providam recognitionem circa formam

progressionis, ad erroneas functiones et corruptiones emendandas. Quod revera requirit condicio

sanitatis oecologicae totius orbis; praecipue requirit discrimen culturale et morale hominis, cuius

indicia pridem ubique terrarum palam percipiuntur.

33. Firmissimum Litterarum encyclicarum Populorum progressio argumentum, quod est de

progressione, postquam plus quadraginta transierunt anni, uti quaestio aperta remanet, quae ob

hodiernam difficultatem oeconomicam- nummariam acutior et urgentior efficitur. Si quaedam areae

orbis terrae, iam olim egestate afflictae, conspicuas subierunt mutationes in sensu incrementi

oeconomici et participationis productionis universalis, aliae regiones adhuc vitam gerunt sub

condicione miseriae, quae conferri potest cum statu rerum tempore Pauli VI, immo quodam in

casu loqui possumus de mutatione in peius. Manifestum est quasdam causas huius condicionis

iam singulatim designatas esse in Litteris encyclicis Populorum progressio, uti sunt, verbi gratia,

nimis aucta vectigalia apud telonia, iniuncta a Nationibus oeconomice progressis, quae adhuc

impediunt ne proventus Nationum pauperum perveniant ad mercatus Nationum divitum. Aliae

autem causae, quas Litterae encyclicae tantummodo adumbraverant, postea evidentius sunt

exortae. Hic casus est quo existimatur processus delendi colonias, tunc pleno vigore. Paulus VI

auspicabatur percursum autonomum in libertate et pace exsequendum. Post quadraginta elapsos

annos et ultra, agnoscere tenemur quam difficilis hic percursus fuerit, sive propter novas formas

constituendi colonias et formas subiectionis antiquis et recentibus Nationibus imperantibus, sive

ob graves inconscientiae sensus intra easdem Nationes iam sui iuris factas.

Praecipua novitas fuit effusio interdependentiae in toto orbe, quae hodie ubique appellatur

globalizatio. Paulus VI partim eam praeviderat, attamen termini et ardor quibus est progressa

admirationi sunt. Processus hic, qui ortum habuit inter Nationes oeconomice progressas, suapte

natura implicavit oeconomiam totius universi. Primarius exstitit impulsus ad constituendum

discessum ex demissa progressione regionum integrarum et ex se magnam offert opportunitatem.

Attamen, absque ductu caritatis in veritate, orbis conatus concurrere potest ad ferenda pericula

detrimentorum, quae hactenus ignorantur, et novorum discriminum intra humanam familiam.

Quamobrem caritas et veritas ob oculos nobis proponunt munus ineditum et creativum, re vera

perquam amplum et multiplex. Agitur enim de munere dilatandi rationem eamque capacem

reddendi ita ut cognoscere possit et perducere has ingentes innovatas vires, easque excitare sub

prospectu « cultus amoris », cuius semen Deus posuit in omni populo, in omni cultura.

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top

CAPUT TERTIUM

DE FRATERNITATE,

PROGRESSU OECONOMICO

ET CIVILI SOCIETATE

34. Caritas in veritate homini proponit stupentem doni experientiam. Gratuitas in eius vita diversis

adest modis, saepe haud notis propter visionem in sensu tantummodo productionis et utilitatis

exsistentiae. Homo factus est propter donum, quod exprimit et exsequitur dimensionem

transcendentiae. Interdum homo hodiernus pro comperto fallaciter habet sese unicum sui ipsius,

vitae suae et societatis auctorem esse. Haec est praesumptio, procedens ex clausura proprii

commodi, quae provenit – ut dicamus sub aspectu fidei – ex peccato originali. Sapientia Ecclesiae

semper docet ut ratio habeatur de peccato originali in interpretandis quoque eventibus socialibus

et in construenda societate: « Ignorare hominem naturam habere vulneratam, ad malum

inclinatam, gravibus erroribus ansam praebet in campo educationis, rei politicae, actionis socialis

et morum » [85]. Elencho aspectuum ubi prospiciuntur perniciosi effectus peccati, iam pridem

additus est quoque effectus oeconomiae. Huiusmodi probatio luculenter patet nostris in diebus.

Propriae persuasio autosufficientiae ac facultatis malum praesens in historia delendi tantum

propria actione induxit hominem ad concordandas prosperitatem et salutem cum intrinsecis formis

commoditatis materialis et actionis socialis. Persuasio deinde exigentiae autonomiae in re

oeconomica, quae admittere non debet « influxus » indolis moralis, hominem compulit ad abusum

instrumenti oeconomici ratione immo destructiva. Progrediente tempore, hae persuasiones ad

ordines oeconomicos, sociales et politicos induxerunt qui libertatem personae et corporum

socialium violaverunt, et hanc propter rationem, non potuerunt iustitiam promissam confirmare. Ut

diximus Nostris in Litteris encyclicis Spe salvi, tali modo ex historia spes christiana tollitur [86],

quae secus validum est sociale subsidium in bonum integrae humanae progressionis, in libertate

et iustitia quaesitae. Spes stimulat rationem, cui fortitudinem largitur moderandi voluntatem [87].

Adest iam in fide, a qua immo promovetur et ex qua caritas in veritate roboratur et insimul eam

detegit. Cum donum Dei sit omnino gratuitum, irruit in vitam nostram veluti aliquid non debitum,

quod quamlibet iustitiae legem transgreditur. Donum sua ex natura superat meritum; exsuperantia

est eius regula. Nos praecedit in nostra ipsa anima uti signum Dei praesentis in nobis et nos

exspectantis. Veritas, quae donum est velut caritas, sublimior est nobis, uti docet sanctus

Augustinus [88]. Veritas quoque nostrum ipsorum, personalis nostrae conscientiae, in primis «

datur » nobis. Etenim in quolibet processu cognitionis, veritas a nobis non gignitur, semper autem

reperitur seu, quo melius dicamus, excipitur. Ipsa, veluti amor, « non ex cogitatione nascitur neque

ex sola voluntate verum quodam modo homini imponitur » [89].

Cum sit donum ab omnibus receptum, caritas in veritate vis quaedam est quae communitatem

constituit, homines coniungit iuxta formas in quibus nec fines nec valles inveniuntur. Communitas

hominum constitui potest a nobismet ipsis, attamen nullo umquam tempore esse communitas

prorsus fraterna, nec ultra confines provehi, hoc est suis tantum viribus effici poterit communitas

vere universalis: unitas generis humani, communio fraterna quamlibet repellens divisionem, oritur

3.2 Page 22

▲back to top

ex convocatione Verbi Dei-Amoris. In hac decretoria quaestione statuenda, declaretur oportet, una

ex parte, logicam doni non excludere iustitiam, nec ad eam admoveri in altero temporis puncto et

ex exteris; et altera ex parte, oeconomicam, socialem et politicam progressionem, si optatur ut sit

authentice humana, indigere facultate spatium tribuendi principio gratuitatis veluti signo

fraternitatis.

35. Mercatus, si adsit mutua et pervulgata fiducia, est institutio oeconomica quae conventui favet

hominum, quatenus sunt operatores oeconomici qui utuntur contractu uti suarum necessitudinum

norma et qui permutant bona et servitia inter se fungibilia ad proprias necessitates et desideria

exsequenda. Mercatus obnoxius est principiis sic dictae iustitiae commutativae, quae temperat

necessitudines dandi et recipiendi inter homines pari numero constitutos. Sed doctrina socialis

Ecclesiae numquam destitit in lucem proferre momentum iustitiae distributivae et iustitiae socialis

pro ipsa oeconomia mercatus, non solum quia immittitur in reticula amplioris contextus socialis et

politici, sed etiam ob complexionem relationum in quibus peragitur. Etenim mercatus, relictus soli

principio peraequationis valoris bonorum permutatorum, haud idoneus est ad creandam illam

socialem cohaesionem, quae requiritur ad recte operandum. Absque internis formis solidarietatis

et mutuae fiduciae, mercatus proprium munus oeconomicum plene exsequi nequit. Et hodie ipsa

haec fiducia deest in ambitu internationali, et amissio fiduciae gravis est amissio.

Quapropter Paulus VI in Litteris encyclicis Populorum progressio luculenter affirmabat nempe

quod eadem methodus oeconomica commodum caperet ex diffusis iustitiae actionibus, quatenus

primi beneficiis gaudentes ex progressu populorum pauperum essent populi locupletes [90]. Iuxta

mentem Pontificis, non agebatur tantummodo de emendandis erroneis functionibus per

assistentiam. Pauperes enim minime reputandi sunt uti « sarcinae » [91], sed uti subsidium

quoque sub aspectu stricte oeconomico. Attamen, erratum iudicandum est iudicium eorum qui

censent oeconomiam mercatus quadam indigere portione paupertatis et exiguae progressionis

quo melius effici possit. Ad mercatum interest ut emancipationem promoveat, ad cuius finem vere

exsequendum soli sibi confidere nequit, quoniam nequit ex se gignere ea quae superant eius

capacitatem. Ipse vires morales haurire debet ex aliis subiectis, quae eas generare valeant.

36. Actio oeconomica omnes quaestiones sociales solvere nequit per meram extensionem logicae

mercatoriae. Haec enim destinanda est ad assequendum bonum commune, de quo respondere

quoque tenetur ac peculiari modo communitas politica. Qua de re, pro comperto est habendum

causam gravis inaequalitatis esse actionem oeconomicam, quod munus habeat divitias

tantummodo parere, ab actione politica seiungere, cuius sit quaerere iustitiam per bonorum

partitionem.

Ecclesia constanter docet actionem oeconomicam minime iudicandam esse antisocialem. Et ita

cogitare pergit. Mercatus non est, et ideo constitui non debet, ex se, sedes ubi fortis opprimit

inopem. Societas mercatu protegi non debet ac si huius progressio ipso facto suppressionem

relationum vere humanarum implicaret. Verum est enim quod mercatus dirigi potest modo

3.3 Page 23

▲back to top

negativo, non quia haec sit eius natura, sed quia ideologia quaedam ad hunc sensum potest eum

dirigere. Minime enim obliviscendum est meracum mercatum non exsistere. Eius forma provenit

ex culturalibus conformationibus quae definiunt et dirigunt eum. Etenim oeconomia et aerarium,

quatenus instrumenta, haud recte adhiberi possunt si eorum curator rationibus propriae

commoditatis nititur. Ita obtineri potest ut instrumenta ex se bona in funesta mutentur. Non vero

instrumentum ex seipso, sed occaecata mens hominis haec consectaria generat. Quapropter

instrumentum non est vocandum in iudicium, sed homo, eius conscientia moralis eiusque

responsalitas personalis et socialis.

Doctrina socialis Ecclesiae asserit relationes vere humanas amicitiae et socialitatis, solidarietatis

et reciprocitatis geri quoque posse intra ipsam actionem oeconomicam et non tantum extra eam

vel « post » eam. Oeconomicus orbis ethice aequabilis non est, nec ex natura inhumanus nec

societati infensus. Ille enim pertinet ad operam hominis et, humanus cum sit, conformari et ad

ethicam normam institui debet.

Summa provocatio quae nobis ante oculos versatur, emersa e quaestionibus circa progressionem,

hoc globalizationis tempore, et urgentior in dies ob crisim oeconomicam-nummariam, in eo est ut

demonstret tam cogitationibus quam moribus, quod non solum tradita principia ethicae socialis,

qualia sunt integritas, honestas et responsalitas, neque neglegi neque mitigari possunt, verum

etiam quod in relationibus mercatoriis principium gratuitatis et logica doni uti manifestatio

fraternitatis possunt et debent locum invenire intra consuetam actionem oeconomicam. Agitur de

exigentia hominis nostrae aetatis, et etiam de exigentia ipsius oeconomicae rationis. Agitur de

simultanea exigentia et caritatis et veritatis.

37. Doctrina socialis Ecclesiae semper asseruit iustitiam respicere omnes gradus oeconomicae

actionis, quoniam haec semper afficit hominem eiusque exigentias. Inventio subsidiorum,

sumptuum suppeditatio, productio, consumptio omnesque alii gradus cycli oeconomici

implicationibus moralibus necessario subiciuntur. Ita singulae decisiones oeconomicae secum

ferunt consectarium indolis moralis. Omnia haec confirmantur scientiis socialibus et

propensionibus oeconomiae contemporaneae. Olim fortasse aequum ducebatur ut productio

divitiarum committeretur ordini oeconomico, ac deinde concrederetur ordini politico munus eas

distribuendi. In praesens omnia difficiliora redduntur, eo quod actiones oeconomicae non

circumscribuntur finibus territorialibus, dum econtra auctoritas regiminum potissimum localis esse

pergit. Hac de re, normae iustitiae observandae sunt inde ab exordiis, dum evolvitur processus

oeconomicus, non vero deinde nec a latere. Quem ad finem, in mercatu aperiantur oportet spatia

ad actiones oeconomicas peragendas hominibus qui libere propriam operam informare malunt

secundum principia diversa ac merum proventum, quin hac de causa renuntient productioni valoris

oeconomici. Multiplices expressiones de re oeconomica, quae originem ducunt ab inceptis

religiosis et laicalibus, comprobant hoc reapse peragi posse.

Periodo globalizationis oeconomia habere cupit exempla competitionis quae socientur culturis

3.4 Page 24

▲back to top

inter se admodum diversis. Habitus oeconomici-conductoriales inde exorti, maxima ex parte

convergunt in observantiam iustitiae commutativae. Vita oeconomica haud dubie indiget contractu,

ut temperet relationes permutationis inter valores aequipollentes. At indiget quoque legibus iustis

et formis redistributionis ab ordine politico ductis, et insuper operibus quae spiritum doni relinquant

infixum. Oeconomia in periodo globalizationis videtur primatum tribuere primae rationi, id est ei

quae attinet ad permutationem contractualem, directe tamen vel indirecte ostendit ceteras quoque

duas necessarias esse, scilicet rationem rei politicae et rationem doni absque compensatione.

38. Veneratus Decessor Noster Ioannes Paulus II hanc indicavit quaestionem, cum in Litteris

encyclicis Centesimus annus necessitatem extolleret ordinis in tria subiecta dispertiti: mercatum,

Statum et societatem civilem [92]. Ipse in societate civili definivit propriorem ambitum oeconomiae

gratuitatis fraternitatisque, sed ceteris duobus ambitibus noluit ipsam negare. Hodie asserere

possumus vitam oeconomicam esse intellegendam tamquam realitatem plurium rationum: in

omnibus, diversum peculiaremque in modum, inesse debet fraternae vicissitudinis facies. Aetate

globalizationis, navitas oeconomica separari non potest a gratuitate, quae disseminat alitque

solidarietatem ac responsalitatem pro iustitia et bono communi suis variis in subiectis et actoribus.

Agitur demum de definita altaque oeconomicae democratiae forma. Solidarietas ante omnia sibi

vult ut omnes in omnes se recipiant [93], idcirco non potest solummodo Statui delegari. Cum antea

censebatur primum quidem iustitiam esse persequendam atque gratuitatem exinde consecuturam

veluti complementum, hodiernis temporibus asserere oportet sine gratuitate ne iustitiam quidem

obtineri posse. Opus est igitur mercatu in quo libere possint operari, aequis opportunitatis

condicionibus, societates nummariae diversis institutionalibus finibus intentae. Praeter privatam

societatem ad lucrum directam, variaque genera publicae societatis necesse est ut confirmentur et

exprimi possint illae productivae institutiones quae mutuos et sociales fines persequuntur. Ex

earum mercatus mutua comparatione, exspectare possumus quandam inceptorum tenendorum

hybridationem, ideoque sedulam curam de humaniore oeconomia excolenda. Caritas in veritate,

hac de re, significat formam et ordinem iis oeconomicis inceptis esse suppeditandum quae, licet

lucrum non detrectetur, rationem aequorum permutationis bonorum et lucri rationem, quod per se

tantum acquiritur, excedere volunt.

39. Decessor Noster Paulus VI in Litteris encyclicis Populorum progressio poposcit ut mercatus

oeconomiae exemplar fingeretur, quod, saltem ex consilio, omnes homines et non modo

congruenter instructos complecti valeret. Postulabat ut pro omnibus consortio humanior

promoveretur, « in qua cuncti dare debeant et accipere, neque aliorum processus progressionem

praepediat aliorum » [94]. Hoc modo ipse in propositum universale easdem petitiones optataque,

quae in Litteris encyclicis Rerum novarum continentur, proferebat, quae editae sunt, cum primum

industrialis eversionis tempore illa invaluit opinatio – tunc temporis procul dubio nova – civilem

ordinem ut consistere posset etiam interventu Status redistributivo indigere. Hodie haec opinio,

praeter quam quod propter processus apertionis mercatuum societatumque in discrimine versatur,

imperfecta deprehenditur ut oeconomiae prorsus humanae postulatis satisfaciat. Quod Ecclesiae

doctrina socialis semper asserere solebat ex hominis societatisque ratione sumens initium, hodie

3.5 Page 25

▲back to top

etiam a viribus propriis globalizationis postulatur.

Cum mercatus ratio simul cum Status ratione convenit, in locis illis in quibus potestatem habent,

ad monopolium continuandum, progrediente tempore deficiunt solidarietas in relationibus inter

cives, participatio et adhaesio, actio gratuita, quae aliud sunt quam illud « dare ad habendum »,

quod proprium est rationis permutationis, et illud « dare ex officio » quod proprium est rationis

publicarum actionum, lege Status impositarum. Ad exiguam progressionem debellandam necesse

est non solum ut meliores fiant transactiones in permutatione positae, non solum ut transferantur

assistentiales structurae indolis publicae, sed ante omnia ut gradatim in mundano ambitu

oeconomica operositatis genera suscipiantur, quae gratuitatis communionisque partibus

designantur. Binomium praecipuum mercatus-Status socialitatem erodit, dum formae

oeconomicae solidales quae in civili societate suum aptiorem inveniunt locum, minime ad eam

confluentes, socialitatem constituunt. Mercatus gratuitatis non datur nec constitui possunt lege

gratuiti usus. Attamen sive mercatus sive res politica personis mutuae donationi apertis indigent.

40. Praesentes oeconomicae vires internationales, quae magnis pravitatibus vitiisque gravantur,

profundis indigent mutationibus, etiam quoad modum societatem intellegendi. Vetustae

ergolabicae actionis rationes deficiunt, sed aliae profuturae prospectantur. Inter maiora discrimina

sine dubio hoc habetur quod societas respondeat fere solummodo iis qui in eo pecuniam

collocant, et hoc modo socialis vis extenuetur. Societates quae usque decrescunt, propter auctum

modum ac necessitatem maiorum usque opum capitalium, rediguntur ad susceptorem stabilem,

qui perdiu et non brevi tantum tempore responsalem se praebet exsistentiae societatisque

profectuum, et ab uno territorio in dies minus pendent. Insuper sic appellata delocalizatio navitatis

productivae potest susceptoris extenuare responsalitatis sensum erga eos quorum interest, qui

sunt operarii, praebitores, consumentes, rerum natura atque latior quae circa est societas, ad

utilitatem detentorum actionum, qui certo quodam spatio non detinentur ideoque extraordinaria

fruuntur mobilitate. Mercatus enim internationalis opum capitalium praebet hodie magnam agendi

libertatem. Sed verum quoque est conscientiam paulatim produci de latioris « responsalitatis

socialis » necessitate in societate. Etiamsi ethicae opinationes, quae hodie de sociali

responsalitate societatis disputationem dirigunt, non omnes accipi possunt secundum Ecclesiae

doctrinae socialis mentem, magis magisque diffunditur persuasio, cuius ope societatis moderatio

non potest respicere utilitates solummodo earum possessorum, sed onus etiam suscipere omnium

aliorum ordinum hominum qui societati provehendae operam dant, uti sunt operarii, clientes,

praebitores variae industriae rerum, communitas pecuniaria praestantior. Novissimis annis

incrementum conspicitur novae classis cosmopolitae procuratorum, qui saepe respondent solum

iudiciis praestantiorum detentorum pecuniariarum actionum qui plerumque depositis constituuntur

anonymis quae reapse statuunt ipsorum retributiones. Hodie tamen plures sunt susceptores qui

provido examine magis magisque intellegunt cum loco vel illis locis ubi operantur suam artius

usque copulari societatem. Decessor Noster Paulus VI hortabatur ad serio aestimandum damnum

quod opes capitales, in exteras Nationes translatae ad solam personalem utilitatem, in propriam

Nationem inferre possunt [95]. Et Ioannes Paulus II docuit pecuniam collocatam, praeter

3.6 Page 26

▲back to top

oeconomicam, semper etiam significationem moralem implicare [96]. Haec omnia – quod

confirmetur oportet – vim sortiuntur etiam hodie, licet mercatus opum capitalium perquam liberalis

factus sit et recens technologica mens illud inferre possit, pecuniam collocatam solum esse actum

technicum, non etiam humanum vel ethicum. Nulla est ratio negandi quasdam opes capitales

bonum facere posse, in exteris Nationibus collocatas potius quam in patria. Servanda sunt tamen

vincula iustitiae, ratione habita quomodo hae opes capitales constituantur atque quaenam damna

afferantur personis, quae secum feret privatio collocationis in locis unde exoritur [97]. Vitandum

est ne causa collocationis opum nummariarum sit speculativa et ansam det solum lucrum ad

breve tempus requirendi, et non vero societatem diu sustinendi, oeconomiae reali tempestivum

subsidium et sollicitudinem de oeconomicis inceptis aeque et opportune promovendis quoque

apud Nationes quae progressione indigent. Neque ratio quidem exstat negandi delocalizationem,

cum secum fert pecuniarum collocationes institutionemque, bonum afferre posse gentibus illis ubi

haec excipitur. Opera et cognitio technica necessitatem constituunt universalem. Attamen non licet

delocalizare solummodo ad fruendum peculiaribus condicionibus favoris, vel, quod peius est, lucri

causa, cum illius loci societati verum emolumentum non afferat, unde firmum institutum rerum

gignendarum ac sociale oriatur, quod ad stabilem progressionem est necessarium.

41. Ad hunc sermonem quod attinet, interest ut advertatur operis susceptionem multivalentem

significationem habere eamque magis magisque sumendam. Continuata binomii mercatus-Status

praestantia assuefecit nos ad cogitandum tantummodo hinc de operis susceptore privato

capitalistici generis, illinc de procuratore publico. Reapse susceptio composite est intellegenda.

Hoc apparet ex serie rationum metaoeconomicarum. Susceptio, antequam momentum habeat

professionale, illud habet humanum [98]. Ipsa inscripta est in omni opere quod « actus personae »

[99] consideratur, quapropter bonum est ut omni operario copia praebeatur conferendi partem, ita

ut sit « sibi conscius ... “in re propria” se laborare » [100]. Non sine causa Paulus VI docuit «

omnem operarium esse creatorem » [101]. Ad subveniendum profecto necessitatibus dignitatique

operantium simulque necessitatibus societatis, exstant varia genera societatum, quae solam

distinctionem inter « privatum » et « publicum » genus transgrediuntur. Quaeque autem societas

poscit et exprimit peculiarem facultatem susceptoriam. Ut oeconomia constituatur, quae proximos

in annos bono communi nationali mundialique inserviat, lata susceptionis significatio consideretur

oportet. Quae amplior conceptio fovet commutationem et mutuam formationem inter varias

susceptionis formas, efficitque ut experientiae transferantur ex non lucri genere in lucri genus et

vicissim, ex publico ambitu in societatis civilis ambitum, ex locis praestantium oeconomiarum in

loca Nationum oeconomice progredientium.

Etiam « auctoritas politica » praecipuam habet significationem, quam oblivisci non possumus, dum

ad perficiendum proceditur novum ordinem oeconomicum et productivum, qui socialem

responsalitatem et humanam indolem secum fert. Sicut sub ambitu universali proponitur colenda

susceptio discreta, ita promovenda est auctoritas politica distributa et amplectens complures

ambitus. Oeconomia complexa dierum nostrorum munus Nationum haud amovet, sed potius

earum devincit moderatores ad maiorem mutuam cooperationem. Sapientiae prudentiaeque

3.7 Page 27

▲back to top

rationes suadent ne finis Nationis nimis festinanter proclametur. Quod ad hodiernum discrimen

solvendum attinet, eius partes augescere videntur, cum complura sua munera recuperet. Sunt

demum Nationes ubi aedificatio vel reaedificatio Status adhuc pergit esse elementum magni

momenti earum progressionis. Internationale subsidium intra solidarietatis propositum, quod ad

praesentes quaestiones oeconomicas solvendas destinatur, debet potius ordinibus sustinendis

dare operam constitutionum, iuris, administrationis in Nationibus quae his bonis nondum plene

fruuntur. Praeter auxilia oeconomica adesse debent subsidia, quae proprias cautiones Status iuris

roborent, systema nempe ordinis publici et efficientis carcerationis, hominum iuribus servatis, quae

ad instituta vere democratica spectant. Non est necesse ut Status ubique easdem habeat indoles:

ordinum munimen constitutionalium debilium, quo firmiores fiant optime coniungi potest cum

aliorum subiectorum politicorum progressione, indolis culturalis, socialis, territorialis vel religiosae,

iuxta Statum. Politicae potestatis structura, sub aspectu locali, nationali internationalique est

ceteroqui una ex principalibus viis qua ad globalizationem oeconomicam ordinandam pervenitur.

Modus etiam est ut vitetur ne ipsa reapse democratiae fundamenta in periculum deducat.

42. Nonnumquam de globalizatione fataliter agitur et cogitatur, tamquam si agentes vires

anonymis potestatibus impersonalibus structurisque efficiantur quae non pendent ab humana

voluntate [102]. Iuvat de hac re recordari globalizationem esse profecto intellegendam veluti

processum socialem et oeconomicum, sed hanc non esse unicam eius rationem. Processui

quidem visibiliori humanitatis realitas subest quae magis usque fit interconexa; haec constituitur a

personis et populis quibus hic processus utilitati emolumentoque esse debet [103], cum sive

singuli sive communitas suas assumant responsalitates. Quod fines superantur non est solum

materialis res, sed etiam culturalis quoad causas effectusque. Si modo deterministico globalizatio

putatur, de illa aestimanda et dirigenda amittuntur criteria. Etenim ipsa res est humana et radicitus

varias directiones culturales continere potest, quae iudicio sunt considerandae. Globalizationis

veritas tamquam processus eiusque criterium ethicum fundamentale ex unitate humanae familiae

eiusque ad bonum progressu oriuntur. Oportet igitur assidue incumbere in fovendam personarum

et communitatum culturalem directionem, quae aperta sit transcendentiae, processus mundanae

integrationis.

Non obstantibus quibusdam eius rationibus structuralibus, quas negare non licet nec absolutas

reddere, « globalizatio a priori nec bona nec mala est. Hoc erit quod homines de ea facient »

[104]. Nos non debemus ipsi esse obnoxii, sed moderatores, procedentes rationabiliter, caritate

directi et veritate. Si quis ei caeca mente adversaretur, modum adhiberet erroneum, praesumptum

ac denique ignoraret processum etiam aspectibus positivis distinctum, periculo addito amittendi

magnam occasionem se inserendi in plurimas opportunitates progressionis ab ea oblatas. Cum

globalizationis processus congruenter concipiuntur ac geruntur, magnam dant copiam divitiarum

per orbem terrarum dispertiendarum, quod prius numquam contigerat; sin autem perverse

temperantur, possunt plus inopiae disparitatisque procurare, necnon mundum universum crisi

afficere. Oportet vitia, gravia etiam, emendare, quae novas inducunt divisiones inter populos et

intra singulos populos, et ita agere ut partitio opum non fiat per inopiae partitionem vel etiam per

3.8 Page 28

▲back to top

eius augmentum, quemadmodum praesens rerum condicio timere sinet. Perdiu dicebant populos

pauperes cum quodam praestituto progressionis gradu detineri debere et philanthropiae

populorum ditiorum relinqui. Menti huic obstitit Paulus VI Litteris encyclicis Populorum progressio.

Hodie vires materiales adhibendae, ut illi populi ab inopia expediantur, vi et natura maiores sunt

quam illo tempore, sed eas occupaverunt potissimum iidem populi Nationum excultiorum, qui

aptius poterant frui processu plenioris libertatis concessionis motuum opum capitalium et operis.

Idcirco dilatatio prosperitatis totum per orbem non est cohibenda consiliis ad propriam utilitatem

attinentibus, tutelaribus vel impositis a particularibus commodis. Nam Nationum emergentium aut

progredientium implicatio sinit ut hodie discrimen melius dirigatur. Transitus proprius progredientis

globalizationis secum fert magnas difficultates et pericula, quae vinci solummodo possunt, si hunc

animum anthropologicum ethicumque agnoscere valemus, quae penitus ipsam globalizationem ad

limites solidales humanosque compellit. Proh dolor, talis animus saepenumero prospectibus

ethicis et culturalibus utilitatis individualitatisque generis superatur et reprimitur. Globalizatio

complures rationes viresque implicat, quae postulat ut omnium rationum diversitate unitateque

conspici debeat, ratione addita theologica. Id sinet ut globalizatio humanitatis per relationes,

communionem participationemque ad rem deducatur et dirigatur.

CAPUT QUARTUM

POPULORUM PROGRESSIO:

IURA ET OBLIGATIONES,

RERUM NATURA

43. « Mutua universorum hominum necessitudo, quae res vera est, nobis non modo beneficia

confert, sed etiam gignit officia » [105]. Hodie multi homines facultatem sibi vindicant nihil alicui

assignandi, nisi sibimet ipsis. Arbitrantur uni habere iura atque gravia impedimenta reperiunt ad

augendam responsalitatem pro sui alteriusve integrali progressione. Quapropter magni est

momenti novam cogitationem elicere, nempe quo pacto iura obligationum seriem importent,

quibus amotis arbitrium emergit [106]. Gravem hodie animadvertimus contradictionem. Dum una

ex parte vindicantur praesumpta iura, indolis arbitrariae et voluptariae, una cum vindicatione ut

agnoscantur et promoveantur a publicis structuris, altera ex parte primigenia praecipuaque exstant

iura, quae apud magnam humani generis partem ignorantur et violantur [107]. Saepe necessitudo

animadvertitur inter vindicatum ius ad res supervacaneas, vel etiam ad transgressionem vitiumque

in societatibus opulentis, atque penuriam cibi, aquae potabilis, institutionis primariae vel

praecipuarum valetudinis curarum in quibusdam orbis regionibus exiguae progressionis, aeque ac

in urbium magnarum suburbiis. Necessitudo ex eo pendet quod iura singulorum, officiis absoluta,

quae eis completum sensum tribuant, insaniunt et infinitam rogationum seriem et iudicio carentem

alunt. Exaggerata iura ad oblivionem obligationum ducunt. Officia iura coërcent quoniam remittunt

ad visionem anthropologicam et ethicam in cuius veritatem etiam haec postrema se inserunt et

non fiunt arbitria. Quamobrem officia confirmant iura et proponunt eorum tutelam et promotionem

3.9 Page 29

▲back to top

uti munus in boni utilitatem assumendum. Econtra, si iura hominis suum fundamentum solum in

deliberatione coetus civium reperiunt, ea mutari possunt omni tempore ideoque obligatio ea

servandi persequendique in communi conscientia laxatur. Quapropter Magistratus et

internationalia Instituta obiectivitatem et « indisponibilitatem » iurium oblivisci possunt. Cum hoc

accidit, verus populorum progressus in discrimine versatur [108]. Id genus agendi rationes laedunt

auctoritatem Consiliorum internationalium, perspectis potissimum Nationibus quae magis egent

progressione. Illae enim petunt ut communitas internationalis uti obligationem assumat munus se

adiuvandi, « ut suae cuiusque fortunae auctores ... ipsi fiant » [109], scilicet ut ipsae vicissim

assumant suas obligationes. Mutuarum obligationum communicatio magis movet quam sola

iurium vindicatio.

44. Iurium officiorumque de progressione opinatio rationem habere debet de quaestionibus cum

demographico incremento sociatis. Magni momenti de verae progressionis aspectu agitur,

quoniam respicit vitae et familiae bona quae omittere non licet [110]. Erroneum enim est putare

incrementum populorum praecipuam esse exiguae progressionis causam sub aspectu quoque

oeconomico: cogitare sufficit hinc de deminutione infantium mortalitatis longinquitatisque vitae

prolatione, quae in Nationibus oeconomice progressis recensentur; illinc de conspicuis indiciis

discriminis apud societates ubi turbans natalitatis deminutio advertitur. Itaque aequum est ut

debita sollicitudine mens ad procreationem responsalem dirigatur, quae ceterum integrae hominis

progressioni valido est adiumento. Ecclesia, cui cordi est verus hominis progressus, monet eum

ad plenam valorum observantiam, in sexualitate quoque exercenda: quae ad meram rem

hedonisticam ludicramque redigi non potest, sicut educatio sexualis in technicam institutionem

coartari non potest, si tantum cura habeatur eos quorum interest arcendi a quodam contagio vel a

generandi « periculo ». Hoc modo pauperior fieret et altus sexualitatis sensus extenuaretur, qui

econtra agnosci et accipi debet cum responsalitate tam singularum personarum quam

communitatis. Responsalitas enim prohibet ne tum sexualitas voluptatis fons tantum putetur, tum

politicis rationibus nativitatum vi moderandarum temperetur. In utroque casu opinationes et

politicae materialisticae habentur, in quibus personae varia violationis genera patiuntur. Quibus

obsistere debet primaria potestas hoc in campo familiarum [111], quod ad Statum attinet eiusque

politicas restrictivas, necnon congrua parentum institutio.

Accessus ad vitam moraliter responsalem divitias constituit sociales et oeconomicas. Magnae

Nationes etiam ob ingentem incolarum numerum facultatesque ex inopia se expedire potuerunt.

Econtra, Nationes quondam florentes, noverunt nunc tempus incertitudinis et quodam in casu

debilitationis propter ipsam natorum imminutionem, quae maximi est momenti quaestio, quae ad

societates ditiores spectat. Natorum imminutio, quae nonnumquam infra est « substitutionis

indicem », assistentiae socialis rationes in discrimen adducit; auget earum pretium; repositionem

parsimoniae contrahit et ideo nummarios fontes necessarios ad pecuniae collocationes; imminuit

peritiorum operariorum abundantiam; « cerebrorum » copiam perstringit, ex qua pro necessitatibus

hauriunt Nationes. Parvae insuper familiae, et aliquando minimae, periculo exponuntur

pauperiores reddendi sociales necessitudines et incertas efficiendi solidarietatis formas. Sunt

3.10 Page 30

▲back to top

condiciones quae manifestant signa tam exiguae futuro de tempore fiduciae quam etiam moralis

debilitatis. Itaque necessitas fit socialis, immo oeconomica, novis generationibus adhuc

proponendi pulchritudinem familiae et matrimonii, congruentiam huiusmodi institutionum cum

altioribus postulatis cordis dignitatisque personae. Hoc in prospectu Status vocantur ad normas

politicas edendas, praeeminentiam integritatemque familiae promoventes, quae matrimonio nititur

unius viri uniusque mulieris, quaeque exstat prima vitalisque societatis cellula [112], atque in se

recipit etiam quaestiones oeconomicas et nummarias, quod ad ipsius necessitudinis indolem

attinet.

45. Adimplere altiores morales exigentias personae prae se fert praestantia quoque beneficia

oeconomica. Nam oeconomia indiget ethica ad recte agendum; non qualibet ethica, sed ethica

personae amica. Hodie persaepe sermo fit de ethica in re oeconomica, nummaria, administrativa.

Studiorum sedes institutionisque curricula conduntur de ethicis negotiis; per divitem terrarum

orbem comprobationum ethicarum ordo diffunditur, sequens motum opinationum qui ortus est

circa sociales responsalitates societatis. Argentariae collocationis rationes et pecuniarum

locandarum summas sic dictas « ethicas » proponunt. Augetur quaedam « administratio aeraria

ethica », praesertim per microcreditum ac latiore sensu per microaerarium. Hi processus pluris

aestimantur copiosumque fulcimentum merentur. Eorum boni effectus percipiuntur etiam in minus

divitibus terrae regionibus. Aequum tamen est ut validum discretionis reperiatur quoque iudicium,

quoniam animadvertitur quodammodo adiectivum « ethicum » perverse adhiberi: vocabulum hoc

generatim usurpatum, diversissimas res designare potest, ita ut sub eius praetextu excipiantur

decreta consiliaque iustitiae veroque hominis bono contraria.

Multum enim ab ordine pendet morali ad quod refertur. De hac re doctrina socialis Ecclesiae

peculiare quiddam tradendum habet, quod nititur hominis creatione « ad imaginem Dei » (Gn 1,

27), ex quo oritur inviolabilis dignitas personae humanae, sicut etiam transcendens vis normarum

moralium naturalium. Ethica oeconomica, si duobus his cardinibus privaretur, periculum adiret

suam significationem necessario amittendi seque instrumentali usui committendi; et subtilius

disserendo, difficultatem obiret instrumentum sese efficiendi ordinum oeconomicorum

nummariorumque, potius quam eorum errorum remedium. Ceterum, iustificaret etiam

collocationem inceptorum quae ethica non sunt. Oportet deinde ne vox « ethica » modo ideologice

discriminatorio adhibeatur, cum intellegatur opera non esse ethica quae huiusmodi qualificatione

formaliter non notantur. Adlaborare oportet – adnotatio hac in re est essentialis! – non solum ut

oriantur ethica instituta vel « ethicae » partes oeconomiae vel rei nummariae, verum etiam ut tota

oeconomia totaque res nummaria sint ethicae non ob externam quandam nominationem, sed

propter observata postulata quae ad ipsorum attinent naturam. Hac de re perspicue doctrina

socialis Ecclesiae est locuta, quae in memoriam revocat quomodo oeconomia, cunctis cum suis

elementis, pars sit humanae actuositatis [113].

46. Si quaestiones considerantur de vinculo inter societatem et ethicam, necnon evolutio quam

productionis ordo peragit, distinctio, hucusque facta inter societates ad lucrum versas et instituta

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top

quae lucrum non persequuntur, videtur realitatem plane explicare iam non posse neque efficaciter

futurum aevum moderari. Superioribus his decenniis magis magisque amplum mediumque

spatium inter duo societatum genera exstitit. Illud constituitur consuetis societatibus, quae tamen

subsignant socialia pacta Nationes iuvandi incultas; operibus fundatis quae singulas societates

exprimunt; coetibus inceptorum ad fines utilitatis socialis directis; varia subiectorum multitudine sic

appellatae oeconomiae civilis atque communionis. Non agitur solum de tertio « ordine », sed de

nova amplaque realitate composita, quae comprehendit partem privatam et publicam quaeque

lucrum non excludit, sed illud instrumentum considerat ad fines humanos socialesque

consequendos. Impertiantne hae societates utilia necne, aut unam alteramve speciem induant

quam iuridicae normae important, haud magni interest pro eorum promptitudine ad concipiendam

utilitatem tamquam instrumentum quo mercatus societasque ad humanam rationem redigantur.

Exoptandum quidem est ut hae novae formae societatis cunctis in Nationibus congruentem

inveniant iuridicam fiscalemque configurationem. Ipsae, nihil de praestantia utilitateque

oeconomica et sociali traditionalium formarum societatis detrahentes, efficiunt ut ordo evolvatur in

clariorem completioremque assumptionem obligationum ex parte subiectorum oeconomicorum. Et

hoc haud solum, sed ipsa inter institutionales formas multiplicitas societatis mercatum civiliorem

itemque competentiorem generat.

47. Corroboratio inter diversa societatum genera, ac praesertim earum quae aptae sunt ad lucrum

putandum tamquam instrumentum, cuius est mercatum societatemque humaniores reddere,

persequenda est etiam in Nationibus quae patiuntur exclusionem vel segregationem ex ambitu

oeconomiae globalis, ubi magni momenti est procedere per subsidiarietatis proposita, opportune

adumbrata et peracta, quae tendant ad solidanda iura, usque sumpta quoque congrua

responsalitate. In progressionis opere illud est servandum principium, quod humanam personam

in medio ponet loco, quae in primis progressionis officium sustinere debet. Magni interest meliores

reddere condiciones vitae definitarum personarum cuiusdam regionis, ut gerere possint ea

munera quae inopia in praesens iis agere non sinit. Sollicitudo numquam potest esse habitus

abstractus. Progressionis proposita, ut singulis condicionibus aptari possint, mutabilia esse

debent; et personae beneficiariae sunt directe implicandae in propositis apparandis actricesque

reddendae sui effectus. Notiones quoque progressionis comitatusque normae serventur oportet –

inclusa effectuum exploratione – quoniam praescriptiones universaliter validae non habentur.

Multum pendet a certa operationum curatione. « Quoniam enim populi fabri sunt suae quisque

progressionis, tantum in se onus munusque ipsi recipiunt, quod nullo tamen modo praestare

poterunt, si alii ab aliis dissociati vivent » [114]. Hodie, progressivae integrationis orbis firmato

processu, haec monitio Pauli VI vel est validior. Inclusionis vires nihil habent mechanici.

Solutiones apte adhibendae sunt iuxta vitam populorum et ipsarum personarum, sub fundamento

prudentis existimationis cuiusque condicionis. Praeter macroproposita utilia sunt microproposita ac

praecipue opus est ut omnes societatis civilis homines, sive personae iuridicae sive personae

naturales reapse implicentur.

Internationalis cooperatio postulat ut personae participent processum oeconomicae humanaeque

4.2 Page 32

▲back to top

progressionis per solidarietatem praesentiae, comitatus, formationis observantiaeque. Hac de re

ipsae Institutiones internationales se interrogare debent de certa efficacitate suorum

grapheocratiae et administrationis apparatuum, qui saepe sunt nimis impendiosi. Nonnumquam

evenit ut auxilii receptor aptus fiat auxilianti atque pauperes prosint impendiosis grapheocraticis

institutis servandis, quae suae conservationi nimis magnam tribuunt partem illarum opum quae

econtra progressioni sunt destinandae. Hoc rerum in prospectu optandum est ut omnia Consilia

internationalia et Instituta non gubernativa plena perspicuitate se gerant, certiores facientes

datores et populum circa centesimas partes, quae propositis cooperationis destinantur, circa

veram eorum materiam ac denique circa compositionem expensarum ipsius institutionis.

48. Progressionis argumentum hodie etiam cum obligationibus arte sociatur quae oriuntur ex

vinculo hominis cum rerum natura. Haec a Deo omnibus data est, eiusque usus erga pauperes,

futuras generationes universamque humanitatem responsales nos efficit. Si natura, in primis

homo, considerantur veluti fructus casus vel evolutivi determinismi, responsalitatis conscientia

minuitur nostris in mentibus. In natura credens mirabilem agnoscit exitum divinae creativae

interventionis, qua homo scienter uti potest ad legitimas – materiales et immateriales –

necessitates explendas, dummodo intrinseca aequilibria ipsius creationis observet. Si visio haec

deficit, fit ut homo aut naturam veluti rem vitandam reputet aut econtra eadem abutatur. Uterque

agendi modus christianae visioni naturae non congruit, quae fructus est divinae creationis.

Natura consilium exprimit amoris et veritatis. Ipsa nos praecedit nobisque data est a Deo

tamquam ambitus vitae. Loquitur nobis de Creatore (cfr Rom 1, 20) deque eius amore erga

humanum genus: cuius destinatio in eo est ut omnia « instaurentur » in Christo in novissimis

diebus (cfr Eph 1, 9-10; Col 1, 19-20). Ipsa ergo est etiam quaedam « vocatio » [115]. Natura in

promptu est nobis non tamquam « cumulus sordium casu dispersarum » [116], sed potius veluti

donum Creatoris qui eius signavit intrinsecas ordinationes ut homo ex iis percipiat debitas normas

ad eam « custodiendam colendamque » (cfr Gn 2, 15). Sed oportet quoque in lucem proferatur

contrarium esse verae progressioni naturam pluris aestimare quam ipsam personam humanam.

Assertio haec ad habitus inducit neopaganos vel neopantheisticos: nam ex sola natura, intellecta

sensu mere naturalistico, hominis salus provenire nequit. Ceterum est recusanda etiam contraria

opinio, quae tendit ad eius plenam technicam indolem, quoniam naturae ambitus non est materies

tantum, qua ad nostram voluntatem disponere possimus, sed mirabilis est opera Creatoris, prae

se ferens « grammaticam » quae docet finem et criteria ad usum sapientem, non instrumentalem

arbitrariumve. Hodie plurima progressionis damna ex his falsis ideologiis oriuntur. Cum natura ad

cumulum rerum concretarum tantum reducitur, hoc accidit ut fons fiat violentiae, quod ad naturam

attinet, et immo ut moveantur actus ipsi hominum naturae infensi. Haec autem, cum non solum ex

materie verum etiam e spiritu constet, et, qua talis, cum locuples sit significationibus finibusque

transcendentibus assequendis, etiam pro cultura characterem habet normativum. Homo ambitum

naturalem interpretatur quem per culturam figurat, quae autem vicissim per liberam

responsalitatem, respicientem dictata legis moralis, regitur. Idcirco integrae humanae

progressionis proposita futuras generationes ignorare non possunt, sed parata sint oportet ad

4.3 Page 33

▲back to top

solidarietatem et iustitiam adhibendam inter generationes, pluribus de adspectibus ratione habita:

videlicet oecologico, iuridico, oeconomico, politico culturalique [117].

49. Quaestiones, quae cum cura ac naturae tutela coniunguntur, hodie argumenta energetica

diligenter tractare debent. Nam coëmptio fontium energiae, qui non renovantur, quarundam

Nationum, potestatum et societatum, gravi impedimento pauperum Nationum est progressioni.

Hae quidem subsidiis oeconomicis carent, itaque ad exsistentes fontes energeticos non

renovabiles accedere nequeunt nec expensas ferre ad fontes novos et alterius generis

inquirendos. Coëmptio naturalium virium, quae inveniuntur plerumque apud Nationes pauperes,

quaestum frequentesque contentiones inter Nationes et intra eas parit. Hae contentiones saepe in

terra ipsa harum Nationum exstant, gravissimis cum consectariis quae mortem, destructionem et

subsequentem ruinam respiciunt. Ad internationalem communitatem necessario spectat reperire

vias institutionales ut quaestus subsidiorum, quae non renovantur, temperetur, Nationibus etiam

pauperibus participantibus, ut una simul futurum aevum paretur et disponatur.

Etiam hac de re moralis necessitas urget renovatae solidarietatis, praesertim in relationibus inter

Nationes progredientes et Nationes industria praepotentes [118]. Societates technologice

provectae possunt, immo minuere debent proprium usum energeticum, sive quoniam evolvuntur

actuositates fabricationis sive quia inter ipsorum cives maior diffunditur conscientia oecologica.

Addatur insuper oportet quod hodie efficientia energetica amplificari potest, dum eodem tempore

magis magisque energiae alterius generis progrediuntur. Necesse est tamen ut vires energeticae

orbis terrarum iterum dispertiantur, ita ut Nationes quoque iis carentes ad easdem accedere

possint. Earum sors in manibus illius non est deponenda qui primus accedat aut qui fortior exstet.

Agitur de quaestionibus magni momenti quae, ut congruenti modo tractentur, ab omnibus

responsalem conscientiam requirunt de consectariis quae novas generationes afficient, in primis

plurimos iuvenes in pauperibus populis praesentes qui « postulant, ut certas partes ad aptiorem

rerum humanarum compositionem sibi agere liceat » [119].

50. Haec responsalitas est globalis, quandoquidem non solum energiam, sed universum orbem

complectitur, quem proximis generationibus non debemus tradere opibus destitutum. Homini licet

exercere responsale dominium super naturam ut eam custodiat, adhibeat ad proventum et novas

etiam formas technologiasque perfectiores excolat, ita ut ipsa digne suscipere et alere valeat

gentes in ea deversantes. Hac in nostra terra omnibus est locus: super ipsam tota humana familia

invenire debet necessarias opes ad digne vivendum, adiuvante ipsa natura, quae donum est Dei,

ipsius filiis traditum, industria quoque interveniente proprii laboris et proprii ingenii. Gravissimum

debemus putare officium novis generationibus terram tradendi ea tamen condicione ut ipsae

quoque eam digne incolere et ultra excolere possint. Hoc implicat munus una simul decernendi, «

post responsalem ponderationem percurrendae viae, ita ut confirmetur hoc foedus inter hominem

et naturam rerum quae debet speculum esse creatoris amoris Dei, a quo procedimus et ad quem

peregrinamur » [120]. Optandum est ut communitas internationalis et singulae publicae

auctoritates efficaciter obsistere sciant ne naturae utendae formae noxiae sint. Iustum est etiam ut

4.4 Page 34

▲back to top

ex parte competentium auctoritatum omnes necessarii suscipiantur conatus ut impendia

oeconomica et socialia, ex communium opum naturae usu exorta, translucida agnoscantur ratione

ac plene sustineantur ab omnibus qui iisdem perfruuntur, non autem ab aliis populis vel a venturis

generationibus: naturae, virium et climatis tutela exigit ut omnes responsales internationales

coniunctim operentur paratosque se praebeant ad bona fide agendum, legem servantes et

solidarietatem erga debiliores orbis regiones [121]. Inter maiora oeconomiae munera exstat

efficientior virium usus, non abusus, dummodo iugiter prae oculis habeatur efficientiae notionem

non esse axiologice neutralem.

51. Rationes quibus homo naturam tractat in rationes influunt quibus se ipsum tractat ac vicissim.

Hoc societatem hodiernam monet ut serio animo suum vivendi genus mutet, quod multis in mundi

partibus ad hedonismum et consumismum inclinatur, dum indifferens manet erga damna ex iis

derivantia [122]. Necessaria est certa mentis mutatio quae nos inducat ut novas vitae rationes

sumamus, « in quibus conquisitio veri pulchri boni et communio cum ceteris hominibus propter

communem progressionem electiones efficiant consumptionum, compendiorum, pecuniae

collocationum » [123]. Omnis laesio solidarietatis et amicitiae civium damna in naturam inferunt,

quemadmodum naturae corruptio vicissim in sociales relationes displicentiam inducit. Natura,

praesertim nostra aetate, sic implicatur socialibus et culturalibus inceptis ut fere non constituat

quandam variabilitatem independentem. Vastitas procedens et productionis pauperies quarundam

regionum agricolarum ab indigentibus procurantur gentibus inibi incolentibus earumque exigua

progressione. Si progressio oeconomica culturalisque harum gentium stimulatur, natura etiam

protegitur. Insuper, quot subsidia naturalia bellis vastantur! Pax populorum et inter populos sinit

quoque ut maior naturae tutela foveatur. Coëmptio opum, praesertim aquae, apud gentes his

rebus implicatas graves contentiones gignere potest. Pacifica consensio de subsidiorum usu

naturam servare simulque prosperitatem societatibus quarum interest afferre potest.

Ecclesia erga creationem conscientae officio tenetur, quod etiam publice ostendere debet. Sic

agendo, defendere debet non solum terram, aquam et aërem tamquam dona creationis ad omnes

pertinentia; verum etiam ante omnia hominem servare debet contra ipsius exstinctionem.

Necessarium est ut quaedam sit species oecologiae hominis, recto modo intellecta. Naturae

corruptio cum cultura arte coniungitur quae humanum convictum fingit: cum « oecologia humana »

[124] intra societatem colitur, etiam naturae oecologia beneficiis afficitur. Quemadmodum

humanae virtutes sese mutuo communicant, ut alterius debilitas vulnus inferat etiam in alios, ita

oecologicus ordo servato consilio regitur quod tum ad sanum convictum, tum ad consentaneam

cum natura necessitudinem attinet.

Ad tuendam naturam non sufficit ut quaedam aut nulla oeconomica subsidia praebeantur, ne

congrua quidem instructio sufficit. Instrumenta sunt haec magni ponderis, sed praecipua quaestio

inest in universa moralis societatis firmitudine. Si vitae mortisque naturalis ius non observatur, si

artificiosa efficitur conceptio, gestatio et nativitas hominis, si humani embryones vestigationi

immolantur, accidit ut communis conscientia oecologiae humanae ac simul etiam oecologiae

4.5 Page 35

▲back to top

naturae sensum amittat. Contradictorium est a novis generationibus naturae observantiam

postulare, cum institutio legesque suum ipsarum cultum non adiuvant. Liber naturae unus est et

indivisibilis, tam ex parte naturae quam ex parte vitae, sexualitatis, matrimonii, familiae, relationum

socialium, denique humanae integraeque progressionis. Officia nostra erga rerum naturam cum

nostris muneribus nectuntur quae personam respiciunt, quae per se ipsa consideratur et cum aliis

relata. Non licet alia exigere et alia conculcare. Haec gravis est antinomia mentis hodiernique

moris quae personam deprimit, naturam turbat ac damna societati affert.

52. Veritas et amor quem ipsa recludit effici nequeunt, sed tantum recipi possunt. Fons eorum

extremus homo non est, nec esse valet, sed Deus, scilicet ipse qui est Veritas et Amor. Hoc

principium apud societatem progressionemque summum habet pondus, quoniam neutrum

humanum opus dumtaxat esse potest; ipsa vocatio ad progressionem personarum et populorum

non in mera humana deliberatione innititur, sed quodam in consilio subest quod nos praecedit

quodque pro nobis omnibus constituit obligationem liberaliter accipiendam. Quod nos praecedit

quodque nos constituit – Amor et Veritas subsistentes – nos docet quid sit bonum et in quo

consistat nostra felicitas. Ad verum ergo progressum nobis semitam ostendit.

CAPUT QUINTUM

HUMANAE FAMILIAE

CONSOCIATA OPERA

53. Una ex gravissimis paupertatis formis quas homo experiri potest est solitudo. Si attente

consideramus, aliae revera etiam formae adsunt, inter quas materiales illae annumerantur, quae e

segregatione nascuntur, cum videlicet non amamur vel difficultates habemus ad amandum.

Paupertatis genera saepe a recusatione amoris Dei oriuntur, ex germana quadam tragica

inclusione hominis in se ipsum, qui cogitat sibi ipsi sufficere, vel esse solum factum quoddam sine

pondere et peregrinum, « extraneum » quiddam in universo fortuitu constituto. Alienatur homo

cum solus est vel a rerum discedit veritate, cum cogitare renuit et fidem in quodam Fundamento

ponere [125]. Tota societas humana alienatur cum se ipsam propositis solum humanis concredit,

sententiis et falsis doctrinis [126]. Hodie plus quam antea homines inter se agunt: haec maior

propinquitas oportet in veram mutetur communionem. Populorum progressio ex eo potissimum

pendet quod agnoscitur unam esse familiam, quae in vera communione operatur et a personis

constituitur quae non vivunt tantum alia iuxta aliam [127].

Paulus VI rettulit: « Homines male se habent, quod satis de his rebus non cogitant » [128].

Adfirmatio probationem quandam amplectitur, sed praesertim auspicium quoddam: novus

requiritur cogitationis impetus ad melius intellegendas implicationes nempe quod unam

constituimus familiam; reciproca actio inter populos orbis terrarum nos ad hunc urget impetum, ut

integratio fiat in solidarietatis [129] potius quam segregationis signo. Similis cogitatio ad acutam et

ponderosam perscrutationem generis relationis compellit. Agitur de munere quod adimpleri non

4.6 Page 36

▲back to top

potest solis scientiis socialibus, cum auxilium disciplinarum postulet, quales sunt metaphysica et

theologia, ad transcendentem hominis dignitatem illuminato modo percipiendam.

Creatura humana, quatenus est spiritalis naturae, in necessitudinibus inter personas adimpletur.

Quo magis eas vere gerit, eo maturior fit eius personalis indoles. Homo, se segregans, non

aestimat seipsum, nisi cum aliis et cum Deo sociatur. Harum ideo relationum pondus est omnino

fundamentale. Idem de populis est dicendum. Valde igitur utilis est ad eorum progressionem visio

quaedam metaphysica necessitudinis inter personas. Hac de re, ratio inspirationem invenit et

christianam directionem in revelationem, vi cuius hominum communitas in se ipsam non exsorbet

personam, eius libertatem delens, ut in variis accidit formis totalitarismi, sed eam ulterius

existimat, quoniam necessitudo inter personam et communitatem est cuiusdam totius adversum

alterum totum [130]. Sicut familiaris communitas non delet in se personas quibus constituitur et

sicut ipsa Ecclesia « novam creaturam » (cfr Gal 6, 15; 2 Cor 5, 17) magni ducit, quae per

baptismum in eius vivum Corpus inseritur, ita etiam humanae familiae consortio in se personas,

gentes et culturas non delet, sed eas apertiores reddit aliam erga aliam, altius coniunctas in sua

cuiusque legitima diversitate.

54. Progressionis argumentum conectitur cum illo de inclusione relationali omnium hominum

omniumque populorum in unam communitatem familiae humanae, quae in solidarietate

constituitur sub fundamento bonorum iustitiae et pacis. Hic prospectus quandam invenit

illuminationem per necessitudinem inter Personas Trinitatis in una divina Substantia. Trinitas

absoluta est unitas, quandoquidem tres divinae Personae puram constituunt relationalitatem.

Mutua inter divinas Personas claritas plena est atque nexus alterius cum alia totus, quoniam

absolutam constituunt unitatem et unicitatem. Deus ad hanc communionis realitatem vult etiam

nos aggregare: « Ut sint unum, sicut nos unum sumus » (Io 17, 22). Huius consortionis Ecclesia

signum est et instrumentum [131]. Etiam necessitudines inter homines saeculorum decursu

utilitatem tantummodo possunt depromere se ad hoc divinum referentes Exemplar. Peculiari

modo, sub lumine mysterii revelati Trinitatis intellegitur veram apertionem non significare

dispersionem quandam centrifugam, sed artam implicationem. Hoc quidem ex communibus etiam

experientiis humanis amoris et veritatis emergit. Sicut sacramentalis coniugum amor inter eos « in

carnem unam » (Gn 2, 24; Mt 19, 5; Eph 5, 31) spiritaliter redigit et ex duobus qui erant

relationalem et realem unitatem facit, similiter veritas iungit spiritus inter eos atque efficit ut idem ii

cogitent, eosdem trahens atque in se congregans.

55. Revelatio christiana de unitate generis humani interpretationem quandam prae se fert

metaphysicam humani in quo rationalitas elementum est essentiale. Aliae etiam culturae aliaeque

religiones fraternitatem pacemque edocent, ideoque pro integra humana progressione maximi

sunt ponderis. Non desunt tamen religiosi culturalesque agendi modi, in quibus non assumitur

omnino amoris principium et veritatis et hoc modo fit ut veram humanam progressionem refrenent,

immo eam impediant. Nostrae aetatis terrarum orbis quibusdam culturis imbuitur religiosae indolis,

quae hominem communione non obstringunt, sed eum conquirentem individuam prosperitatem

4.7 Page 37

▲back to top

segregant, dum solummodo eius exspectationibus psychologicis satisfacere student. Multiplices

etiam religiosi cursus, qui parvos coetus, immo singulas personas attingunt, necnon syncretismus

religiosus, elementa fieri possunt dispersionis et exsolutionis. Effectus negativus, qui dari potest in

globalizationis processu, inclinatio est ad hunc syncretismum fovendum [132], « religionis »

formas sustentando quae personas invicem dissociant potius quam efficiunt ut inter se conveniant

atque eas a rerum veritate amovent. Eodem tempore nonnumquam manent hereditates culturales

et religiosae quae societatem in sociales immotos ordines redigunt, in religiones magicas,

personae dignitatem laedentes, occultis viribus obnoxias. His in rerum adiunctis, amor et veritas in

difficultatibus versantur sese confirmandi, damno in germanam progressionem illato.

Hanc ob rem, si verum est, una ex parte, progressionem religionibus et culturis diversorum

populorum indigere, verum est etiam, altera ex parte, necessarium esse consentaneum quoddam

iudicium. Religiosa libertas non significat religiosum indifferentismum neque secum fert omnes

religiones aequales esse [133]. Iudicium de culturarum religionumque opera necessarium fit ad

socialem communitatem aedificandam, servato bono communi praesertim ab eo qui politicam gerit

potestatem. Hoc iudicium caritatis veritatisque regula est sustinendum. Cum de progressione

agatur personarum et populorum, rationem habebit emancipationis inclusionisque in prospectum

humanae vereque universalis communitatis. « Homo integer cunctique homines »: ecce criterium

ad culturas et religiones iudicandas. Christiana religio, religio « Dei cum humano vultu » [134], in

se ipsa similem fert regulam.

56. Christiana religio aliaeque religiones ad progressionem conferre possunt solummodo si Deus

locum etiam in provincia politica invenit, peculiariter perpensis culturalibus, socialibus,

oeconomicis, atque potissimum politicis aspectibus. Socialis doctrina Ecclesiae est edita ad hoc «

civitatis statutum » [135] christianae religionis vindicandum. Negatio iuris ad publice propriam

profitendam religionem et ad laborandum ut fidei veritates etiam publicam vitam pervadant,

negativa amplectitur circa veram progressionem consectaria. Tum exclusio religionis ex ambitu

publico, tum quoque fundamentalismus religiosus, consortionem inter personas impediunt

earumque consociatam operam ad humanitatem provehendam. Vita publica rationum cumulo

extenuatur et res politica pugnacem vultum adhibet. Iura humana in periculo versantur ne

observentur, quia suo transcendenti fundamento orbantur vel humana non agnoscitur libertas. In

laicismo et fundamentalismo facultas amittitur frugiferi colloquii atque efficacis cooperationis inter

rationem et religiosam fidem. Ratio semper fide est purificanda, quod etiam de politica ratione est

dicendum, quae non debet putare se omnipotentem esse. Religio quoque semper ratione est

purificanda ut suum authenticum humanum vultum demonstret. Huius dialogi abruptio perquam

onerosum erga humanitatis progressionem secum fert pretium.

57. Frugifer inter fidem et rationem dialogus institui non potest quin efficaciorem reddat caritatis

operam in sociali provincia, qui coronam constituit admodum propriam ad excitandam fraternam

cooperationem inter credentes et non credentes in communi prospectu pro iustitia et pace

humanitatis adlaborandi. In Constitutione pastorali Gaudium et spes Patres conciliares dixerunt: «

4.8 Page 38

▲back to top

Secundum credentium et non credentium fere concordem sententiam, omnia quae in terra sunt ad

hominem, tamquam ad centrum suum et culmen, ordinanda sunt » [136]. Pro credentibus,

mundus non est fructus casus neque necessitatis, sed cuiusdam consilii Dei. Hinc oritur officium

quo credentes astringuntur ad conatus suos simul cum omnibus viris mulieribusque bonae

voluntatis nectendos aliarum religionum aut cum non credentibus, ut hic noster mundus reapse

divino respondeat proposito: ut nempe vivant sicut familia, in Creatoris conspectu. Peculiaris

manifestatio caritatis et criterium ducens ad fraternam credentium et non credentium

cooperationem est sine dubio subsidiarietatis principium [137], signum utique inalienabilis

humanae libertatis. Subsidiarietas est ante omnia adiumentum erga personam, per intermediarum

institutionum autonomiam. Hoc auxilium praebetur cum persona et socialia subiecta per se agere

nequeunt et semper emancipationis proposita implicat, quia libertati favet et participationi, quoad

responsalitatis assumptionem. Subsidiarietas dignitatem reveretur personae, in qua videt semper

personam capacem aliquid ceteris tribuendi. Quippe quae recognoscat in reciproca ratione

intimam constitutionem hominis, subsidiarietas antidotum fit contra omne genus dominici

benevolique assistentialismi, qui dicitur, efficacissimum. Illa rationem potest reddere tum de

multiplicibus implicatisque propositis, ideoque de multiplicitate subiectorum, tum de eorum

coordinatione. Agitur ergo de principio admodum ad globalizationem moderandam idoneo eamque

in veram humanam progressionem dirigendam. Ne periculosa quaedam constituatur universalis

potestas monocratici generis, globalizationis moderamen formam induere debet subsidiarietatis,

diversis in gradibus ordinibusque dispositum, qui mutuo cooperentur. Globalizatio procul dubio

auctoritate eget, prout quaestionem communis boni globalis persequendi ponit; haec tamen

auctoritas subsidiario modo et polyarchico est ordinanda [138], tum ne libertatem laedat tum ut

reapse sit efficax.

58. Subsidiarietatis principium arte cum solidarietatis principio est sociandum et vicissim, quia si

subsidiarietas sine solidarietate in favorem partium dilabitur, verum est pariter solidarietatem sine

subsidiarietate in assistentialismum dilabi, qui indigentem humiliat. Haec generalis regula magni

est consideranda, etiam cum argumenta agitantur de subsidiis internationalibus progressionis. Ea,

praeter offerentium mentem, aliquando populum servare possunt in statu quodam servitutis atque

condicionibus favere dominatus localis atque abusus intra Nationem subsidio auctam.

Oeconomica subsidia, ut reapse talia sint, aliena proposita prosequi non debent. Quae danda sunt

implicando non solum gubernia Nationum quarum interest, sed etiam actores oeconomicos

locales atque personas societatis civilis, culturam gerentes, additis quoque Ecclesiis localibus.

Adiumentorum ferendorum rationes maiore usque gradu naturam sumant oportet rationum quae

expleri et participari ex inferiore gradu possint. Verum enim est maximam ex opibus in

progredientibus Nationibus iuvandis humanam esse opem: hic est enim verus thesaurus

augendus ut pauperrimis Nationibus futurus profectus nulli obnoxius praebeatur. Memorandum

pariter est, in provincia oeconomica, praecipuum adiumentum, quo progredientes Nationes egent,

in eo esse ut consentiant et foveant paulatim earundem fructuum cooptationem in internationales

mercatus, ita ut ad rem deducatur eorum plena participatio vitae oeconomicae internationalis.

Nimis saepe, praeterito tempore, factum est ut adiumenta prodessent tantummodo ad gignendos

4.9 Page 39

▲back to top

mercatus marginales fructuum harum Nationum. Hoc crebro evenit propter nullam harum rerum

petitionem: necesse ideo est ut hae Nationes iuventur ut earum fructus meliores reddantur

aptioresque petentibus. Praeterea quidam saepe aemulationem reformidabant mercatoriam

invectionum proventuum, plerumque rusticorum, qui ex Nationibus oeconomice pauperioribus

proveniebant. Memorandum tamen est his Nationibus copiam hos fructus vendibiles reddendi

saepissime earum exsistentiam praestare velle ad breve vel ad diuturnum tempus. Commercium

internationale iustum et aequum in campo agriculturae beneficia potest omnibus afferre, tum ex

parte largitionis, tum ex parte petitionis. Hanc ob rem, non solum necessarium est commerciali

modo hos proventus dirigere, sed internationalia commercii principia etiam instituere quae eos

sustineant, atque roborare pecuniae suppeditationem ad progressionem ut hae oeconomiae

feliciores evadant.

59. Cooperatio ad progressionem non debet tantummodo ad oeconomicam referri rationem;

magna fiat oportet ad culturalem et humanum occursum occasio. Si oeconomicae altioris

progressionis Nationes cooperantes, sicut interdum usu venit, non considerant propriam

aliorumque culturalem indolem, factam ex humanis valoribus, cum civibus Nationum egentium

nullum verum dialogum instituere possunt. Sin autem hae indifferentes se praebent et sine

discrimine ad omne culturale propositum, promptae non sunt ad sumendam verae progressionis

responsalitatem [139]. Societates technica arte praestantiores commiscere non debent propriam

technologicam progressionem cum praesumpta praestantia culturali, sed in se ipsae oportet

virtutes retegant nonnumquam neglectas, quae eas in historia florere fecerunt. Societates

crescentes fideles maneant humanis elementis earum traditionis, vitando ne iis superponantur

machinamenta civitatis technologicae globalizatae. Omnibus in culturis singulae exstant et

multiplices concursiones ethicae, quae ipsam naturam humanam manifestant, quam ipse Creator

voluit, quamque humanitatis ethica sapientia legem naturalem appellat [140]. Eiusmodi lex moralis

universalis firmum constituit fundamentum cuiusque dialogi culturalis, religiosi et politici atque

multiplici consentit pluralismo variarum culturarum ne a communi veritatis, boni et Dei inquisitione

seiungantur. Adhaesio illi legi in cordibus inscriptae est igitur fundamentum cuiusque fructuosae

cooperationis socialis. In omnibus culturis quaedam exstant gravamina a quibus oportet nos

liberari, umbrae ex quibus eripi. Christiana fides, quae in culturis incarnatur easque transcendit,

iuvare potest ad conviviali more crescendum et in universali solidarietate pro progressionis

communitatis totiusque orbis utilitate.

60. In quaerendis solutionibus praesentis crisis oeconomicae, auxilium praestitum pro progressu

Nationum pauperum sicut verum instrumentum considerandum est ad divitias omnibus gignendas.

Quodnam propositum auxilii ferre potest incrementum beneficii ita significans – etiam oeconomiae

mundialis – sicut subsidium populis tribuendum, qui progredi inceperunt vel parum sunt progressi,

quod ad processum progressionis oeconomicae spectat? Hoc in prospectu, Status oeconomice

prosperiores quae possunt facient, ad maiorem destinandam partem interni rudis proventus ad

progressum iuvandum, promissis stantes quae hac de re ad instar communitatum internationalium

sunt suscepta. Id facere poterunt intus quoque inspicientes politicas rationes auxilii et solidarietatis

4.10 Page 40

▲back to top

socialis, principium tenentes subsidiarietatis atque quaedam implicatiora systemata efficientes

providentiae socialis, privatis institutionibus civilique societate re participantibus. Hoc modo

socialia et assistentiae ministeria in melius mutari atque eodem tempore copiae servari possunt,

superando pecuniarum effusiones et proventus abusivos, quae internationali sunt destinandae

solidarietati. Solidarietatis socialis systema melius distributum et compositum, minus

grapheocraticum sed non minus ordinatum, sineret ut verum pondus tribueretur pluribus illis

viribus, hodie sopitis, in utilitatem quoque solidarietatis inter populos.

Fieri potest ut progressionis auxilium oriri possit ex efficaci exsecutione sic dictae subsidiarietatis

fiscalis, quae sinat ut cives decernant de partibus eorum tributorum, quae Statui tribuuntur. Si

particulares depravationes vitantur, hoc iuvare potest ad formas solidarietatis socialis ab infimo

excitandas, unde haberi poterunt manifestae commoditates etiam in provincia solidarietatis utiles

ad progressionem.

61. Amplior solidarietas sub internationali ordine potissimum per continuatam promotionem

exprimitur, etiam in adiunctis oeconomici discriminis, complectentem maiorem ad educationem

aditum, quae alioquin essentialis exstat condicio efficacitatis ipsius cooperationis internationalis.

Cum vox usurpatur « educatio », non agitur tantummodo de disciplina quadam aut de institutione

ad opus, quae sunt magni momenti causae progressionis, sed de plena personae formatione. Qua

de re animadvertendus est aspectus disputabilis: ad educationem tradendam, sciatur oportet

quenam sit persona humana eiusque natura. Ex relativisticae huius naturae opinationis

affirmatione, graves oriuntur educationis difficultates, potissimum moralis educationis, cum eius

extensio totum terrarum orbem attingat. Si in talem inciditur relativismum, omnes pauperiores

fiunt, prae se ferentes negativa consectaria etiam circa efficacitatem auxilii populis egentioribus,

qui non solum oeconomicis subsidiis technicisve egent, sed etiam rationibus et adiumentis

paedagogicis, quae personas in plena earum humana vocatione adiuvent.

Exemplum ponderis huius quaestionis nobis praebetur ex re periegetica internationali [141], quae

magnum potest elementum constituere progressus oeconomici et culturalis, quae etiam in

occasionem mutari potest abusus et imminutionis dignitatis. Hodierna condicio singulares praebet

opportunitates ut aspectus oeconomici progressus, cursus videlicet pecuniae atque ortus

quibusdam in locis probationum ergolabicarum maioris momenti, misceantur cum culturalibus

elementis, in primis aspectu educativo considerato. Multis in casibus id accidit, sed tot in aliis

periegesis internationalis quidam est eventus, qui seu peregrinatorem seu locorum incolas non

educat. Hi saepe habitus immorales, immo vero perversos, respiciunt, ut in casu periegesis sic

dictae sexualis, cui tot sacrificantur personae, etiam iuvenis aetatis. Dolendum omnino est quod id

usu venit, moderatoribus locorum saepe consentientibus, silentibus potestatibus illorum locorum

unde peregrinatores proficiscuntur necnon faventibus tot operatoribus huius provinciae. Etiam cum

id non attingitur, periegesis internationalis, nonnumquam, modo consumptionis et hedonistico,

veluti evasione cumque modis rerum ordinatarum secundum indolem Nationum originis,

usurpatur, ita ut non vero occursui inter personas culturasque faveatur. Oportet igitur diversa

5 Pages 41-50

▲back to top

5.1 Page 41

▲back to top

consideretur periegesis, ad veram promovendam mutuam cognitionem, quae tamen otii spatium

non adimat et sanae relaxationis: eiusmodi periegesis est augenda, etiam per iunctiorem cum

experientiis cooperationis internationalis nexum et operum item quae ad progressum suscipiuntur.

62. Alius aspectus est considerandus, cum de completo progressu humano agitur, qui ad

migrantium argumentum attinet. Est eventus qui animum ob frequentiam movet personarum

participantium, ob quaestiones sociales, oeconomicas, politicas, culturales et religiosas quas

concitat, ob gravissimas quidem provocationes quas nationalibus internationalibusque

communitatibus exhibet. Autumare possumus nos eventum quendam socialem coram intueri

maximi momenti, qui strenuum prae se fert et providum cooperationis internationalis consilium ut

consentanea tractetur ratione. Eiusmodi consilium promovendum est, initium sumendo a stricta

cooperatione inter Nationes ex quibus migrantes proficiscuntur et Nationes in quas perveniunt;

comitanda ea idoneis est normis internationalibus ut varii accommodentur legis aspectus, ut

necessitates serventur iuraque personarum et familiarum migrantium atque, eodem tempore,

societatum ad quas migrantes accedunt. Nulla Natio se solam esse parem migratoriis

aggrediendis quaestionibus nostrae aetatis considerare potest. Omnes migrantium turmas,

doloris, incommoditatis speique onustas, spectamus. Eventus hic, sicut liquet, difficulter

temperatur; certum tamen est operarios externos, praeter difficultates quae cum eorum

completione nectuntur, sua navitate multum oeconomico progressui Nationis hospitio recipientis

conferre, praeter quam quod Nationi originis pecuniae compendium tradunt. Operarii hi, ut patet,

merces vel mera vis laboris considerari non possunt. Quapropter sicut quodlibet productionis

elementum tractari non debent. Quisque migrans humana est persona quae, per se ipsam,

immutabilia possidet fundamentalia iura quae ab omnibus et quavis in condicione sunt servanda

[142].

63. In considerandis progressus quaestionibus, fieri non potest quin nexus efferatur artus inter

paupertatem et coactam operis vacationem. Pauperes pluries violata laboris humani dignitate

fiunt, tum ob definitam eiusdem copiam (quae est operis vacatio, operis subvacatio), tum quia

minoris aestimantur « iura inde manantia, praesertim ius iustam mercedem percipiendi et

securitatem ipsi opifici eiusque familiae tribuendi » [143]. Quam ob rem, iam die I mensis Maii

anno MM, veneratus Decessor Noster Ioannes Paulus II, occasione data Iubilaei Operariorum,

adhortationem protulit ad « foedus quoddam mundiale de digno labore fovendo » [144],

propositum promovens Instituti Internationalis Laboris. Hoc modo, gravem tribuit moralem indolem

huic consilio, sicut studium familiarum in omnibus Nationibus totius orbis. Quid sibi vult vocabulum

« dignum » operi applicatum? Laborem indicat quendam qui, quaque in societate, signum sit

essentialis dignitatis cuiusque viri et cuiusque mulieris: laborem libere selectum, qui efficaciter

consociet operarios, viros et mulieres, cum progressu eorum communitatis; laborem nempe qui,

hoc modo, operariis permittat ut absque omni segregatione aestimentur; laborem qui

necessitatibus satisfacere possit familiarum atque filios edocere, ne hi operari cogantur; laborem

qui operariis permittat ut libere consocientur atque eorum vocem mittere sinat; laborem qui

spatium relinquat congruum ad proprias inveniendas origines sub aspectu personali, familiari et

5.2 Page 42

▲back to top

spiritali; laborem denique qui dignam praestet operariis condicionem qui vacationem sunt

consecuti.

64. Argumentum considerantes laboris, opportunum etiam videtur instanter consociationes

operariorum syndicales compellare, quas Ecclesia usque confirmat et sustinet, ut ad novos

aperiantur prospectus qui in provincia emergunt laboris. Fines transgredientes proprios opificum

collegiorum quorundam coetuum, consociationes syndicales vocantur ad novas obeundas

nostrarum societatum quaestiones: cogitamus, exempli gratia, de universis quaestionibus quas

scientiarum socialium periti in contentionibus illis ponunt, quae inter personam operantem et

personam consumentem exstant. Dum haud necessario opinatio illa suscipitur, quae transitum

secum importat ex operariorum principatu ad consumentium praeeminentiam, tamen istud quoque

spatium esse videtur ad novatrices syndicales consequendas experientias. Opus, quod in

mundano ambitu geritur, postulat ut syndicalia nationis collegia, quae magnam partem

concluduntur ut suorum participum beneficia tueantur, etiam non participantium, animadvertant

atque potissimum illarum operarios Nationum augescentium, ubi socialia iura saepenumero

posthabentur. Defensio horum operariorum, opportuna etiam per incepta, in nativas Nationes

versa, sinet ut syndicalia collegia veras, ethicas culturalesque rationes efferant, quae effecerunt

ut, diversis exstantibus socialibus operumque Nationibus, decretoriae progressionis adessent

causae. Valida usque manet translaticia Ecclesiae doctrina, quae officia muneraque inter opificum

collegium remque politicam discernit. Distinctio haec sinet ut opificum collegia in civili societate

congruentiorem ambitum reperiant, qui ad tuendas promovendasque operum partes necessarius

est, in primis ubi operarii quaestui habentur neque sustinentur, quorum acerba condicio a

neglegenti societate saepenumero ignoratur.

65. Oportet proinde ut res nummaria ipsa, necessario renovatis structuris operandique rationibus,

malum post usum qui realem oeconomiam pessumdedit, munus recuperet meliorem copiarum

progressionisque proventum obtinendi. Oeconomia cuncta resque nummaria, non modo quaedam

earum partes, ut instrumenta, ethice adhibeantur oportet, ut condiciones hominis populorumque

profectus congruae exsistant. Commodum quidem est, et nonnumquam necessarium, nummaria

incepta suscipere, in quibus humana ratio antistet. Hac nimirum re non est obliviscendum totam

nummariam rationem ad veram sustinendam progressionem esse convertendam. Necesse est

potissimum ut boni faciendi consilium certae facultati bonorum gignendorum non opponatur.

Rerum nummariarum operatores ipsum ethicum fundamentum recipere debent suarum

industriarum, ne instrumentis his subtilissimis abutantur, quae parcis hominibus decipiendis

inservire possint. Aequum propositum, honestas bonique effectus persequendi admitti possunt

atque numquam seiungantur oportet. Si amor prudens est, rationes quoque ad providam

iustamque convenientiam operandi reperire valet, quemadmodum insigniter complures

cooperationis crediti experientiae ostendunt.

Cum huius provinciae moderatio, quae debiliores homines servet ipsaque turpia quaestus studia

prohibeat, tum rei nummariae nova genera adhibita, quae ad progressus incepta iuvanda

5.3 Page 43

▲back to top

destinantur, solidae sunt experientiae, roborandae et confirmandae, ipsa parci hominis

responsalitate concitata. Tenuis rei nummariae quoque experientia, quae in cogitationes atque

humanistarum civilium opera radices agit – de Montibus Pietatis constitutis cogitamus – est

roboranda atque definienda, his potissimum temporibus, quibus rerum nummariarum quaestiones

dificillimae fieri possunt, quod ad debiliores plebis partes attinet, ab usurae aut desperationis

discrimine eripiendas. Debiliores homines de usura arcenda sunt docendi, ac simul inopes populi

sunt instituendi, quomodo tenui credito iuventur, ita ut duabus his in provinciis quarundam

abusionum genera infringantur. Quandoquidem divitibus in Nationibus nova exstant paupertatis

genera, tenuis res nummaria certa adiumenta suppeditare potest, ut in debiliorum societatis

ordinum beneficium incepta novaeque condiciones admittantur, etiam cum ipsa societas in

paupertate forte versetur.

66. Quod terrarum orbis internectitur, nova politica potestas exstitit, videlicet consumentium atque

eorum associationum. Quaestio haec est altius vestiganda, quae solida etiam habet positiva

elementa augenda sane et prohibendas immoderationes. Aequum est ut homines sibi conscii fiant

emptionem, praeter oeconomicam, esse usque moralem actionem. Certa quidem socialis

consumentis responsalitas adest, quae cum sociali responsalitate societatis coniungitur.

Consumentes continenter de munibus sunt informandi [145], quae cotidie gerunt quaeque,

moralibus principiis servatis, sustinere possunt, oeconomica rationalitate haud imminuta, quae ad

ipsum acquirendi actum intrinsece pertinet. In provincia quoque emptionis, etiam quae hac aetate

agitur, cum viliores fiunt nummi atque maiore parsimonia res sunt adhibendae, aliae semitae

teneantur oportet, exempli gratia cooperationis genera rerum emendarum, quae sunt cooperativae

societates rerum consumendarum, quae inde a XIX saeculo etiam per catholicorum incepta

operantur. Commodum exinde est favere negotiationum novis generibus proventuum, ex

regionibus terrarum orbis pauperioribus procedentium, ut congrua rerum effectoribus merces

tribuatur, ita ut iustus sit mercatus, rerum effectores plus non modo habeant lucri verum etiam

aptiorem institutionem, professionis curam et technologiam, ac tandem cum similibus oeconomiae

experientiis progressionis ideologicae opinationes factiosae haud misceantur. Consumentium

efficacius munus, cum ipsi consociationibus, non veram gerentibus cuiusdam personam, haud

corrumpuntur, optabile est veluti democratiae oeconomicae elementum.

67. Coram continuato mutuae terrarum orbis coniunctionis auctu, penitus animadvertitur,

recedente etiam re oeconomica universali, necessitas tum Institutionem Nationum Unitarum, tum

oeconomicum nummariumque inter Nationes ordinem reformandi, ut familiae Nationum notio re

efficiatur. Necessitas quoque percipitur novas reperiendi formas ut responsalitatis tuendi [146]

principium perficiatur atque indigentioribus quoque Nationibus de communibus rebus decernendis

efficax vox tribuatur. Id ad quandam politicam, iuridicam oeconomicamque structuram efficiendam

prorsus necessarium videtur, ut internationalis cooperatio ad profectum solidalem inter omnes

gentes obtinendum augeatur dirigaturque. Ut mundana oeconomia temperetur; ut crisi affectis

oeconomiis subveniatur, ad ipsius deteriores condiciones vitandas itemque maiores inaequalitates

prohibendas; ut tota armamentorum ademptio, ciborum pacisque securitas efficiantur; ut rerum

5.4 Page 44

▲back to top

natura servetur atque migrantium turmae ordinentur, oportet vera Auctoritas politica mundialis

adsit, quae a Decessore Nostro beato Ioanne XXIII est iam adumbrata. Talis Auctoritas iure

necesse est regatur, subsidiarietatis ac solidarietatis principia congruenter servet, bonum

commune perficiendum curet [147], integram solidamque hominum progressionem sub lumine

bonorum caritatis in veritate efficiat. Auctoritas sane haec ab omnibus est agnoscenda, quae reali

potestate pollere debet, ut unicuique securitas, iustitiae observantia, iurium item tuitio praestentur

[148]. Ut liquet, facultate ipsa pollere debet suarum deliberationum observantiam sodalibus

itemque simul disposita in internationalibus tribunalibus praecepta imperandi. His deficientibus

rebus, inter Nationes ius, licet variis in provinciis magni profectus evenerint, periculum adit ne

potestatibus fortissimorum inter se concertantibus temperetur. Populorum integra progressio atque

inter Nationes cooperatio secum ferunt ut internationalis quaedam altioris gradus institutio

subsidiarii generis ad globalizationem moderandam condatur [149] atque ordini morali necnon

coniunctioni inter moralia et socialia, politica et oeconomica et civilia munera consentaneus

socialis ordo denique constituatur, quod in Nationum Unitarum Statuto iam continetur.

CAPUT SEXTUM

POPULORUM PROGRESSIO

ET TECHNICA ARS

68. Populorum progressionis argumentum cum profectus cuiusque hominis quaestione arte

nectitur. Humana persona sua natura atque vi suum in progressum inclinatur. Quem progressum

machinamenta naturalia haud praestant, cum quisque nostrum sibi sit conscius se liberum

quiddam officii conscientia eligere posse. Ne de progressu quidem agitur, qui, uti libet, vertitur,

quoniam omnes scimus esse nos donum non autem propriae generationis effectum. Libertas in

nobis primitus nostra essentia itemque ipsius finibus distinguitur. Nemo suam conscientiam ad

lubitum figurat, sed omnes illud proprium « ego » in fundamento illo « se » efficiunt, quod nobis

datur. Non modo aliae personae praesto non sunt, sed nos ipsi praesto nobis non adsumus.

Personae progressio exinanitur, si eadem una sui ipsius conditrix esse vult. Provectus similiter

populorum corrumpitur, si humanitas arbitratur se posse sese re-creare, technologiae adhibitis «

prodigiis ». Eodem modo oeconomicus progressus fictus deprehenditur noxiusque, si rei

nummariae « prodigia » usurpantur, ut incrementa innaturalia rerumque consumendarum

immodica fulciantur. Pro hoc incepto Prometheo, in libertatem non arbitrariam amor est

solidandus, quae, antecedenti bono agnito, vere humana fit. Oportet hac de re ut homo animum

colligat praecipuarum legis moralis naturalis normarum agnoscendarum gratia, quas Deus in

ipsius corde insculpsit.

69. Progressionis quaestio his temporibus cum technologica progressione, cum mirabilibus in

5.5 Page 45

▲back to top

biologica provincia accommodationibus copulatur. Ars technica – quod est extollendum – res est

prorsus humana, quae cum autonomia hominisque libertate nectitur. Technica in arte manifestatur

confirmaturque spiritus in materiam dominatus. Spiritus « a rerum servitute magis solutus,

expeditius ad ipsum Creatoris cultum et contemplationem evehi potest » [150]. Technica ars

materiam gubernari, pericula imminui, laborem servari, vitae condiciones in melius mutari patitur.

Humani operis vocationi respondet ipsa: technica in arte, quippe cum proprii ingenii habeatur res,

se ipsum agnoscit homo atque propriam humanitatem efficit. Technica ars hominis agentis

obiectiva est facies [151], cuius origo essentiaeque ratio in subiectivo elemento reperiuntur: homo

scilicet qui operatur. Idcirco technica ars numquam est tantummodo technica ars. Hominem ipsa

ostendit eiusque ad progressionem proclivitatem; hominis animum, qui ad quasdam materiales

condiciones gradatim superandas tendit, patefacit. Technica ideo ars mandatum illud adimplet «

colendi et custodiendi terram » (cfr Gn 2, 15), quam Deus homini commisit eaque ad roborandum

illud inter homines rerumque naturam foedus est dirigenda, ubi amoris creantis Dei reperitur

speculum.

70. Eo quod technica ars augetur, cogitatio oriri potest technicam sibi ipsi sufficere posse, cum

homo, se interrogans tantum quomodo, non animadvertit cur pluries ad agendum impellatur. Hac

quidem de causa technica ars ambiguam speciem induit. Cum eadem ex humana creativa virtute

orta sit veluti instrumentum libertatis personae, ipsa absolutae libertatis speciem induere potest,

quae libertas fines illos posthabere vult, quos habent in se res. Globalizationis processus

ideologias cum technica arte commutare potest [152], cum potestas ideologica ipsa facta sit, quae

humanitatem in discrimen adducere possit concludendi se in a priori illud, ex quo exire non potest

ad essentiam et veritatem conveniendam. Si ita fit, cognoscimus nos, ponderamus decernimusque

nostrae vitae condiciones intra culturalem technocraticumque prospectum, ad quem pertinemus,

nullo umquam reperto sensu, quem nos non effecimus. Rerum hic prospectus his temporibus sic

technicisticam mentem roborat, ut verum idem sit quod factibile. Sed cum unum veritatis iudicium

est efficientia utilitasque, progressioni ipsi interdicitur. Etenim vera progressio non ex faciendo

potissimum oritur. Profectus principium est intellectus, technicam artem cogitandi percipiendique

plane humanum sensum humanae actionis capax, in conspectu significationis personae, quae tota

in sua essentia suscipitur. Cum quoque per satellitem vel electronicum impulsum procul operatur,

eiusdem actio usque humana manet, responsalis libertatis manifestatio. Technica ars vehementer

hominem allicit, quandoquidem ipsi physicas limitationes adimit atque rerum prospectum laxat. At

humana libertas se ipsa efficit, solum cum ad technicae artis fascinationem deliberationibus illis se

confert, quae ex morali responsalitate oriuntur. Ex hac re cuiusdam institutionis de responsalitate

ethica technicae artis adhibendae necessitas exstat. Ex fascinatione sumendo initium, quam in

homines technica ars vertit, germanae libertatis significatio recuperanda est, quae non in quadam

totius autonomiae ebrietate innititur, verum in responsione « entis » appellantis, principio capto ab

« ente » quod ipsi sumus.

71. Eo quod fieri potest ut technica mens de suo primigenio humanitatis curriculo deflectat,

hodiernis temporibus ex technicizationis actis patet sive quod ad provectum sive quod ad pacem

5.6 Page 46

▲back to top

attinet. Populorum progressus saepe putatur machinalis nummariaeque disciplinae, mercatuum

patentium, vectigalium auferendorum, pecuniae collocatae frugiferae, institutionum reformatarum

quaestio: quaestio scilicet tantum technica habetur. Partes hae cunctae summi sunt ponderis, sed

quaerendum est cur technicae optiones hucusque partim tantummodo efficaces evaserint. Ratio

altius est vestiganda. Progressionem numquam plane praestabunt vires quadamtenus

automaticae, quae dicuntur, et impersonales, seu quod ad mercatum seu quod inter Nationes ad

politicam rem spectant. Progressio non datur, cum probi homines, oeconomici operatores atque

politici homines absunt, qui suis in conscientiis boni communis invocationem plane percipiant.

Necesse est cum professionalis institutio tum moralis probitas adsint. Cum potissimum technica

ars absolute extollitur, inter proposita et instrumenta perturbatio quaedam oritur, ergolabus

summum proventum putabit unam agendi rationem; politicus homo potestatis confirmationem;

rerum naturae inquisitor sua inventa obtenta. Sic accidit quod in oeconomicis, nummariis

politicisve necessitudinibus, inter se implicatis, crebro manent simultates, incommoda et

iniquitates; technicarum cognitionum motus multiplicantur, quae in dominos recidunt, dum certa

populorum condicio, qui infra atque fere semper citra has immutationes vivunt, re non mutatur,

dum illis se liberandi adimitur facultas.

72. Pax quoque periculum adit ne technicus proventus putetur, quae ex pactionibus solummodo

regiminum vel inceptis quibusdam oriatur, ut efficacia oeconomica subsidia obtineantur. Verum est

pacem faciendam continuatam compositionem secum ferre, quae convenientias diplomaticas,

oeconomicas technologicasque permutationes, culturales concursus, foedera communium

propositorum, aeque ac officia suscepta participataque respicit, ut bellorum minae arceantur atque

radicitus terrorum studia identidem exsurgentia evellantur. Attamen, ut conatus hi stabiles effectus

habeant, opus est ut in bonis innitantur, quae in vitae veritate radices agunt. Est videlicet necesse

ut audiatur vox inspicianturque populorum quorum interest condiciones, eorum ad congruenter

intellegendas exspectationes. Accedatur oportet, ut ita dicamus, continenter ad tot ignotarum

personarum conatus, quae alacriter populorum necessitudines provehere student itemque

progressum iuvare, initium ex amore mutuaque comprehensione sumentes. Christiani quoque

fideles inter has personas reperiuntur, qui gravi huic officio operam dant ut progressio ac pax

sensu plane humano imbuantur.

73. Cum technologica progressione aucta instrumentorum communicationis socialis compenetratio

nectitur. Fieri iam paene non potest quin humana familia, iis demptis, concipiatur. Sive in bono

sive in malo, sic in mundi vitam inseruntur, ut id absurdum videatur quod putant nonnulli: neutrius

partis esse ea instrumenta, dum idcirco a re morali abstrahuntur, quae personas afficit. Similes

rerum prospectus, qui mediorum naturam prorsus technicam efferunt, saepe eorum obnoxietati re

oeconomicae rationi favent, ut mercatus temperentur et, haud postremo, ut culturales rationes

imponantur, ad proposita ideologici politicique dominatus spectantes. Cum maximum habeant

pondus in mutationibus definiendis ratione percipiendi cognoscendique realitatem ipsamque

humanam personam, diligens quaedam cogitatio de eorum virtute fit necessaria, quod potissimum

ad rationem globalizationis solidalisque populorum progressus ethicam-culturalem attinet. Haud

5.7 Page 47

▲back to top

secus ac globalizationis progressionisque recta ministratio postulat, significatio finisque mediorum

in anthropologico fundamento sunt perquirenda. Id sibi vult: ipsa fieri humanizationis causa

possunt, non modo cum technologicum per progressum maiores dant facultates communicandi

docendique, sed potissimum cum ordinantur et diriguntur, ob oculos personae bonique communis

habita effigie, quae eorum universales amplitudines referat. Libertati non favent communicationis

socialis instrumenta neque progressum democraticumque regimen omnibus suppeditant tantum

quod facultates internectendi cogitationesque diffundendi multiplicant. Proposita haec ut attingant,

oportet in dignitate personarum populorumque provehenda sistant et caritate palam moveantur et

veritati, bono, naturali supernaturalique fraternitati inserviant. In humanitate namque libertas

intrinsece cum bonis his superioribus copulatur. Media vero ad humanae familiae communionem

augendam atque societatis ethon multum conferre possunt, cum promotionis universalis

participationis instrumenta fiunt, cum communiter quod iustum est requiritur.

74. Super primario decretorioque argumento culturalis inter absolutam technicam et hominis

moralem responsalitatem certaminis hodiernis temporibus praecipuum occupat locum bioethica, in

qua facultas ipsa humanae integraeque progressionis assequendae in discrimine prorsus

versatur. De re agitur subtilissima decretoriaque, ex qua dramatica vi praecipua quaestio oritur:

utrum homo a se ipse producatur an a Deo pendeat. Scientifica hac in provincia inventa

facultatesque technice agendi tam aucta videntur, ut inter duas rationalitates selectio sit facienda:

scilicet rationis transcendentiae patentis aut rationis in immanentiam conclusae. Coram sumus illo

aut aut decretorio. Technicae actionis rationalitas, quae in se vertitur, irrationalis tamen

deprehenditur, quia significationis bonique repudiationem secum fert. Non sine causa

transcendentia denegata cum difficultate confligit cogitandi quo pacto ex nihilo « ens » ortum sit

atque fortuito exstiterit intellectus [153]. Hisce coram dramaticis quaestionibus ratio fidesque sibi

mutuum adiumentum suppeditant. Una simul tantum hominem servabunt. Technica arte agenda

pellecta, sine fide ratio in falsam suae omnipotentiae speciem est casura. Fides sine ratione

periculum adit ne a certa personarum vita abstrahatur [154].

75. Paulus VI mundanum iam socialis quaestionis prospectum indicavit [155]. Dum eandem quam

ipse tenemus semitam, autumare hodie oportet socialem quaestionem funditus factam esse

anthropologicam quaestionem, eo quod ipsam afficit rationem non modo intellegendi, verum etiam

vitam tractandi, quae magis ac magis in hominis manibus per biotechnologica artificia ponitur.

Fecundatio in vitro, embryonum vestigatio, clonandi, ut aiunt, facultas atque humana hybridatio in

hodierna cultura, omni elatione destituta, oriuntur et promoventur, quae putat se cuncta mysteria

detegisse, quandoquidem vitae radix iam attingitur. Technicae artis absolutismus suam hic

summam manifestationem reperit. In hoc culturae genere ad solam technicam facultatem

obtinendam conscientia vocatur. Imminui tamen non possunt rerum prospectus, qui hominis

futurum aevum acriter afficient necnon nova efficacia instrumenta, quae « mortis culturae »

praesto sunt. Abortus latae, funestae quidem internecioni addi proximos in annos potest, quod iam

furtim in ipso germine adest, praestituta eugenetica natorum temperatio. Ex adverso capit

incrementum mens euthanasica, quae est non minus iniusta quam vitae dominandae ostentatio,

5.8 Page 48

▲back to top

quae ad certas quasdam condiciones actu digna non consideratur. Propter has opinationes

quaedam reperiuntur culturae, quae hominis dignitatem denegant. Hae autem res humanae vitae

materialia mechanicisticaque iudicia augent. Quis negativos effectus huiusmodi de progressu

mentis metiri poterit? Quomodo de humanarum condicionum abiectarum neglegentia mirari

possumus, si indifferens animus vel mores nostros designat, quod ad humanum atque

inhumanum attinet? Admirationem movet inconsulta selectio illarum rerum quae hodierna aetate

quae observentur dignae proponuntur. Statim minoribus rebus qui offenduntur, iidem incredibiles

iniquitates multi tolerare videntur. Dum autem orbis terrarum pauperes ad ianuam adhuc pultant

divitum, periculum est ne locuples mundus animadvertat pultatam ianuam, conscientia iam

humanum non percipiente. Hominem Deus homini detegit; ratio fidesque sociatam operam

conferunt ei bonum demonstrantes, dummodo illud ipse videre velit; naturalis lex, in qua creatrix

Ratio splendet, hominis magnitudinem ostendit, verum etiam eius miseriam, cum ipse moralem

dignitatem vocantem neglegit.

76. In horum temporum technicisticis mentibus inclinatio illa reperitur quaestiones interiorisque

vitae motus per psychologicam rationem considerandi, usque ad neurologicam quandam

deminutionem. Intima sic hominis pars exinanitur atque ontologicae animae humanae soliditatis

conscientia, una cum altitudinibus, quas Sancti animadverterunt, gradatim amittitur. Provectus

etiam quaestio cum nostra de hominis anima opinatione arte nectitur, eo quod nostrum « ego » ad

psychen crebro reducitur et animae salus cum emotionis bono miscetur. Quae remissiones in

haud intellecta spiritali vita penitus consistunt atque efficiunt ne agnoscatur hominis populorumque

progressum e contrario solutis ex quaestionibus pendere spiritalis naturae. Profectus, praeter

materialem, spiritalem progressionem complecti debet, quia homo est « corpore et anima unus »

[156], ex Dei creatoris amore ortus, ad vitam aeternam destinatur. Homo adulescit cum crescit in

spiritu, cum eius anima se ipsa novit veritatesque quas Deus in germine in ea posuit, cum

dialogum secum ipse et cum Creatore instituit. Procul a Deo inquietus est homo infirmusque.

Socialis psychologicaque alienatio et tot nervorum angores quibus locuples societas afficitur, ad

causas etiam referunt spiritalis indolis. Abundantia rerum munita societas, materialiter prospera,

sed animam gravans, veram progressionem ex se non petit. Nova medicamentorum

stupefactivorum servitutis genera animorumque abiectiones in quae tot personae incidunt non

modo sociologice psychologiceque, sed potissimum spiritaliter, explicari possunt. Vacuitas in qua

anima deseritur, licet complures corporis animique praesto sint curationes, dolorem gignit. Plena

progressio ac bonum universale commune, dempto spiritali moralique personarum bono, non

dantur, quae in earum integritate animae corporisque considerantur.

77. Artis technicae absolutismus efficit ut percipiendi adimatur facultas id quod materia una non

explicatur. Attamen homines cuncti tot species immateriales spiritalesque suae vitae experiuntur.

Cognoscere non est tantum materiale quiddam, quandoquidem id quod cognoscitur semper

aliquid abscondit, quod empirica elementa praetergreditur. Cognitio omnis, etiam planissima,

parvum usque est prodigium, quoniam materialibus instrumentis, quae adhibemus, penitus

numquam explicatur. In omni veritate plus adest quam quod suspicari possumus; recepto in

5.9 Page 49

▲back to top

amore semper inest aliquid quod nos obstupefacit. Numquam haec propter prodigia mirari

desinere debemus. In omni cognitione amorisque actu hominis anima « plus » experitur, quod

recepto dono, cuidam altitudini ad quam elevamur, multum assimilatur. Hominis populorumque

etiam progressio in simili altitudine locatur, si spiritalem rationem consideramus, quae necessario

hunc profectum designare debet, ut ipse verus sit. Novos oculos corque novum postulat, ut

materialistica opinatio superetur humanorum eventuum atque in progressu illud « ultra »

conspiciatur, quod technica ars suppeditare non potest. Hac ratione integra progressio illa humana

obtineri potest, quae caritatis in veritate vi propulsuque suam dirigentem reperit regulam.

CONCLUSIO

78. Sine Deo nescit homo quo se vertat neque intellegere potest quis ipse sit. Gravissimis coram

quaestionibus progressionis populorum, quae nos ferme compellunt ut animos despondeamus,

Domini Christi Iesu verbum nobis est audiumento, qui nos edocet: « Sine me nihil potestis facere »

(Io 15, 5) atque animum addit: « Ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem

saeculi » (Mt 28, 20). Latissimum opus gerendum respicientes, fide Dei praesentiae sustinemur

una cum iis qui Eius nomine congregantur et in iustitiae beneficium operantur. Paulus VI per

Litteras encyclicas Populorum progressio monuit hominem solum suum profectum moderari non

posse, quippe qui verum humanismum per se ipse condere non valeat. Si cogitamus tantum nos

ut singulos itemque ut communitatem ad Dei familiam veluti filios communicandam vocari, novas

cogitationes novasque vires elicere poterimus, ad vero integroque humanismo inserviendum. Ad

progressionem iuvandam maxima ideo est vis christianus humanismus [157], qui caritatem erigat

atque veritate regatur, dum utraque suscipitur sicut continuatum Dei donum. Erga Deum

propensio in fratres propensionem expedit necnon erga vitam quandam, quae solidalis laetaque

comprehenditur. Sed contra ideologica Dei detrectatio atque indifferentiae atheismus, quae

Creatorem obliviscuntur atque periculum adeunt ne bona quoque humana obliviscantur, hodiernis

temporibus inter maxima progressionis impedimenta annumerantur. Humanismus qui Deum aufert

inhumanus est humanismus. Humanismus tantummodo Absoluto patens ad promovenda

efficiendaque socialis civilisque vitae genera nos perducere potest – in structurae, institutionum,

culturae, ethous provinciis – a periculo nos prohibens ne consuetudinum fiamus ipsius aevi

obsides. Quod indissolubilis Dei Amoris sumus conscii, ad laboriosum efferensque iustitiae

populorumque progressionis munus tuendum sustentamur, inter prosperos improsperosque

exitus, rectis rerum humanarum normis continenter ob oculos habitis. Dei amor nos ad

deserendum quod terminatum est et non definitum vocat; nobis addit animum operandi ac boni

omnium inquisitionem producendi, etsi extemplo non efficitur, tametsi ea quae facimus nos et

politicae potestates et oeconomici operatores minora sunt quam ea quae optamus [158]. Nobis

pugnandi ac patiendi propter boni communis amorem suppeditat vires Deus, quandoquidem est

nobis Totum, summa nostra spes.

5.10 Page 50

▲back to top

79. Christianis indiget progressio, brachiis precantibus ad Deum sublatis, qui christiani conscientia

moventur: amor veritatis plenus, caritas in veritate, ex qua germanus profectus procedit, non a

nobis efficitur sed nobis donatur. Quapropter in difficilioribus implicatioribusque temporibus,

praeter quam quod conscii agere debemus, ad Eius amorem nos referamus oportet. Progressio

spiritalem vitam observandam, certam Dei fiduciae retentae necnon spiritalis in Christo

fraternitatis, Providentiae divinaeque Misericordiae sese committendi, amoris veniaeque

petendae, sui neglectionis, proximi acceptionis, iustitiae pacisque considerationem secum fert.

Haec omnia necessario requiruntur ut « cor lapideum » in « cor carneum » (Ez 36, 26)

commutetur, ad « divinam » reddendam ideoque digniorem hominis in terra vitam. Haec omnia ad

hominem spectant, quia homo propriae exsistentiae est subiectum. Eadem opera ad Deum attinet,

quoniam Deus est in principio et in fine omnium rerum quae valent atque redimunt: « Sive mundus

sive vita sive mors sive praesentia sive futura, omnia enim vestra sunt, vos autem Christi, Christus

autem Dei » (1 Cor 3, 22-23). Exoptat christianus ut universa humana familia Deum invocare

possit « Patrem nostrum! ». Una simul cum unigenito Filio, cuncti homines Patrem precare et ab

eo petere discant per verba quae ipse Iesus docuit ut sanctificetur, ad eius voluntatem viventes

atque postea panem cotidianum habentes necessarium, compatientes liberaliterque in debitores

agentes, haud in nimio discrimine versantes, et a malo liberati (cfr Mt 6, 9-13).

Paulinus Annus cum ad finem adducitur, hoc optatum verbis Apostoli ipsis Epistulae ad Romanos

patefacere Nobis placet: « Dilectio sine simulatione: odientes malum, adhaerentes bono; caritate

fraternitatis invicem diligentes, honore invicem praevenientes » (12, 9-10). Virgo Maria, quae a

Paulo VI Mater Ecclesiae est renuntiata quaeque a populo christiano Speculum iustitiae et Regina

pacis honoratur, nos tueatur ipsaque sua caelesti intercessione vim, spem laetitiamque

necessariam nobis obtineat ut alacriter studioseque « profectui totius hominis et cunctorum

hominum consulere » pergamus [159].

Datum Romae, apud S. Petrum, die XXIX mensis Iunii, in sollemnitate SS. Petri et Pauli

Apostolorum, anno MMIX, Pontificatus Nostri quinto.

BENEDICTUS PP. XVI

[1] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio (26 Martii 1967), 22: AAS 59 (1967), 268; cfr Conc.

Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 69.

[2] Allocutio die progressioni provehendae dicato (23 Augusti 1968): AAS 60 (1968), 626-627.

[3] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2002: AAS 94 (2002), 132-140.

6 Pages 51-60

▲back to top

6.1 Page 51

▲back to top

[4] Cfr Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes,

26.

[5] Cfr Ioannes XXIII, Litt. enc. Pacem in terris (11 Aprilis 1963): AAS 55 (1963), 268-270.

[6] Cfr n. 16: l.m., 265.

[7] Cfr ibid., 82: l.m., 297.

[8] Ibid., 42: l.m., 278.

[9] Ibid., 20: l.m., 267.

[10] Cfr Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes,

36; Paulus VI, Litt. ap. Octogesima adveniens (14 Maii 1971), 4: AAS 63 (1971), 403-404; Ioannes

Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus (1 Maii 1991), 43: AAS 83 (1991), 847.

[11] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 13: l.m., 263-264.

[12] Cfr Pontificium Consilium de Iustitia et Pace, Compendio della dottrina sociale della Chiesa, n.

76.

[13] Cfr Benedictus XVI, Sermo occasione habitus V Conferentiae generalis inaugurandae

Episcoporum Americae Latinae et regionis Caribicae (13 Maii 2007): Insegnamenti III, 1 (2007),

854-870.

[14] Cfr nn. 3-5: l.m., 258-260.

[15] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis (30 Decembris 1987), 6-7: AAS 80

(1988), 517-519.

[16] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 14: l.m., 264.

[17] Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 18: AAS 98 (2006), 232.

[18] Ibid., 6: l.m., 222.

[19] Cfr Benedictus XVI, Sermo de nataliciis ominibus ad Curiam Romanam (22 Decembris 2005):

Insegnamenti I (2005), 1023-1032.

[20] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 3: l.m., 515.

6.2 Page 52

▲back to top

[21] Cfr ibid., 1: l.m., 513-514.

[22] Cfr ibid., 3: l.m., 515.

[23] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Laborem exercens (14 Septembris 1981), 3: AAS 73 (1981),

583-584.

[24] Cfr Id., Litt. enc. Centesimus annus, 3: l.m., 794-796.

[25] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 3: l.m., 258.

[26] Cfr ibid., 34: l.m., 274.

[27] Cfr nn. 8-9: AAS 60 (1968), 485-487; Benedictus XVI, Sermo ad participes Congressus

Internationalis, XL anniversario interveniente Litt. enc. « Humanae vitae » (10 Maii 2008):

Insegnamenti IV, 1 (2008), 753-756.

[28] Cfr Litt. enc. Evangelium vitae (25 Martii 1995), 93: AAS 87 (1995), 507-508.

[29] Ibid., 101: l.m., 516-518.

[30] N. 29: AAS 68 (1976), 25.

[31] Ibid., 31: l.m., 26.

[32] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 41: l.m., 570-572.

[33] Cfr ibid.; Id., Litt. enc. Centesimus annus, 5.54: l.m., 799. 859-860.

[34] N. 15: l.m., 265.

[35] Cfr ibid., 2: l.m. 258; Leo XIII, Litt. enc. Rerum novarum (15 Maii 1891): Leonis XIII P.M. Acta,

XI, Romae 1892, 97-144; Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 8: l.m., 519-520; Id.,

Litt. enc. Centesimus annus, 5: l.m., 799.

[36] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 2. 13: l.m., 258. 263-264.

[37] Ibid., 42: l.m., 278.

[38] Ibid., 11: l.m., 262; cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 25: l.m., 822-824.

[39] Litt. enc. Populorum progressio, 15: l.m., 265.

6.3 Page 53

▲back to top

[40] Ibid., 3: l.m., 258.

[41] Ibid., 6: l.m., 260.

[42] Ibid., 14: l.m., 264.

[43] Ibid.; cfr Ioannes Paulus II Litt. enc. Centesimus annus, 53-62: l.m., 859-867; Id., Litt. enc.

Redemptor hominis (4 Martii 1979), 13-14: AAS 71 (1979), 282-286.

[44] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 12: l.m., 262-263.

[45] Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 22.

[46] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 13: l.m., 263-264.

[47] Cfr Benedictus XVI, Sermo ad participes IV Congressus Nationalis Ecclesiae in Italia (19

Octobris 2006): Insegnamenti II, 2 (2006), 465-477.

[48] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 16: l.m., 265.

[49] Ibid.

[50] Benedictus XVI, Sermo ad iuvenes apud molem Barangaroo: L'Osservatore Romano, 18 Iulii

2008, p. 8.

[51] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 20: l.m., 267.

[52] Ibid., 66: l.m., 289-290.

[53] Ibid., 21: l.m., 267-268.

[54] Cfr nn. 3.29.32: l.m., 258.272.273.

[55] Cfr Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 28: l.m., 548-550.

[56] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 9: l.m., 261-262.

[57] Cfr Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 20: l.m., 536-537.

[58] Cfr Litt. enc. Centesimus annus, 22-29: l.m., 819-830.

[59] Cfr nn. 23.33: l.m., 268-269. 273-274.

6.4 Page 54

▲back to top

[60] Cfr l.m., 135.

[61] Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 63.

[62] Cfr Ioannes Paulus II Litt. enc. Centesimus annus, 24: l.m., 821-822.

[63] Cfr Id., Litt. enc. Veritatis splendor (6 Augusti 1993), 33.46.51: AAS 85 (1993), 1160.1169-

1171.1174-1175; Id., Allocutio ad Coetum Generalem Nationum Unitarum, occasione data

celebrationis L anni ab institutione (5 Octobris 1995), 3: Insegnamenti XVIII, 2 (1995), 732-733.

[64] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 47: l.m., 280-281; Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo

rei socialis, 42: l.m., 572-574.

[65] Cfr Benedictus XVI, Nuntius recurrente Internationali Die Alimoniae dicato 2007: AAS 99

(2007), 933-935.

[66] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Evangelium vitae, 18.59.63-64: l.m., 419-421. 467-468. 472-

475.

[67] Cfr Benedictus XVI, Nuntius diei mundialis Pacis 2007, 5: Insegnamenti II, 2 (2006), 778.

[68] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2002, 4-7.12-15: AAS 94 (2002),

134-136. 138-140; Id., Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2004, 8: AAS 96 (2004), 119; Id.,

Nuntius ob celebrationem Diei in universo catholico orbe paci dicati 2005, 4: AAS 97 (2005), 177-

178; Benedictus XVI, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2006, 9-10: AAS 98 (2006), 60-61; Id.,

Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2007, 5.14: l.m., 778. 782-783.

[69] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2002, 6: l.m., 135; Benedictus

XVI, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2006, 9- 10: l.m., 60-61.

[70] Cfr Benedictus XVI, Homilia in eucharistica celebratione Ratisbonae habita apud « Islinger

Feld » (12 Septembris 2006): Insegnamenti II, 2 (2006), 252-256.

[71] Cfr Id., Litt. enc. Deus caritas est, 1: l.m., 217-218.

[72] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 28: l.m., 548-550.

[73] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 19: l.m., 266-267.

[74] Ibid., 39: l.m., 276-277.

[75] Ibid., 75: l.m., 293-294.

6.5 Page 55

▲back to top

[76] Cfr Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est, 28: l.m., 238-240.

[77] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 59: l.m., 864.

[78] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 40.85: l.m., 277. 298-299.

[79] Ibid., 13: l.m., 263-264.

[80] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Fides et ratio (14 Septembris 1998), 85: AAS 91 (1999), 72-

73.

[81] Cfr ibid., 83: l.m., 70-71.

[82] Benedictus XVI, Allocutio Ratisbonae habita ad Studiorum Universitatem (12 Septembris

2006): Insegnamenti II, 2 (2006), 265.

[83] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 33: l.m., 273-274.

[84] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2000, 15: AAS 92 (2000), 366.

[85] Catechismus Catholicae Ecclesiae, n. 407; cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus,

25: l.m., 822-824.

[86] Cfr n. 17: AAS 99 (2007), 1000.

[87] Cfr ibid., 23: l.m., 1004-1005.

[88] Sanctus Augustinus hanc doctrinam singillatim recenset in dialogo De libero arbitrio (II 3,8

sqq.). Exsistentiam docet cuiusdam « interioris sensus » intra animam humanam. Hic sensus est

in actu qui extra normales functiones rationis adimpletur; agitur enim de actu inconsulto et fere

instinctivo, idcirco ratio, suam transeuntem et fallibilem condicionem agnoscens, ultra seipsam

admittit exsis- tentiam cuiusdam aeterni, omnino veri et certi. Nomen quod sanctus Augustinus

huic indit interiori veritati est interdum nomen Dei (Confessiones X,24,35; XII,25,35; De libero

arbitrio II 3,8), ac saepius nomen Christi (De magistro 11,38; Confessiones VII,18,24; XI,2,4).

[89] Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est, 3: l.m., 219.

[90] Cfr n. 49: l.m., 281.

[91] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 28: l.m., 827-828.

[92] Cfr n. 35: l.m., 836-838.

6.6 Page 56

▲back to top

[93] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 38: l.m., 565-566.

[94] N. 44: l.m., 279.

[95] Cfr ibid. 24: l.m., 269.

[96] Cfr Litt. enc. Centesimus annus, 36: l.m., 838-840.

[97] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 24: l.m., 269.

[98] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 32: l.m., 832- 833; Paulus VI, Litt. enc.

Populorum progressio, 25: l.m., 269-270.

[99] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Laborem exercens, 24: l.m., 637-638.

[100] Ibid. 15: l.m., 616-618.

[101] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 27: l.m., 271.

[102] Cfr Congregatio pro Doctrina Fidei, Instructio de libertate christiana et liberatione Libertatis

conscientia (22 Martii 1987), 74: AAS 79 (1987), 587.

[103] Cfr Ioannes Paulus II, Colloquium actis diurnis catholicis « La Croix » datum die 20 Augusti

1997.

[104] Ioannes Paulus II, Allocutio ad Pontificiam Academiam Scientiarum Socialium (27 Aprilis

2001): Insegnamenti XXIV, 1 (2001), 800.

[105] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 17: l.m., 265-266.

[106] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem I Ianuarii anni MMIII, 5: AAS 95 (2003), 343.

[107] Cfr ibid.

[108] Cfr Benedictus XVI, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2007, 13: l.m., 781-782.

[109] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 65: l.m., 289.

[110] Cfr ibid., 36-37: l.m., 275-276.

[111] Cfr ibid., 37: l.m., 275-276.

6.7 Page 57

▲back to top

[112] Cfr Conc. Oecum. Vat. II, Decr. de apostolatu laicorum Apostolicam actuositatem, 11.

[113] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 14: l.m., 264; Ioannes Paulus II, Litt. enc.

Centesimus annus, 32: l.m., 832-833.

[114] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 77: l.m., 295.

[115] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem paci fovendae anno MCMXC dicatum, 6: AAS 82

(1990), 150.

[116] Heraclitus ex Epheso (c. 535 a.Ch.n. – c. 475 a.Ch.n.), Fragmentum 22B124, in H. Diels –

W. Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, Weidmann, Berlin 19526.

[117] Cfr Pontificium Consilium pro Iustitia et Pace, Compendio della dottrina sociale della Chiesa,

nn. 451-487.

[118] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem paci fovendae anno MCMXC dicatum, 10: l.m., 152-

153.

[119] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 65: l.m., 289.

[120] Benedictus XVI, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2008, 7: AAS 100 (2008), 41.

[121] Cfr Id., Allocutio ad sodales Coetus Generalis Nationum Unitarum (18 Aprilis 2008):

Insegnamenti IV, 1 (2008), 618-626.

[122] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem paci fovendae anno MCMXC dicatum, 13: l.m., 154-

155.

[123] Id., Litt. enc. Centesimus annus, 36: l.m., 838-840.

[124] Ibid., 38: l.m., 840-841; cfr Benedictus XVI, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 2007, 8:

l.m., 779.

[125] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 41: l.m., 843-845.

[126] Cfr ibid.

[127] Cfr Id., Litt. enc. Evangelium vitae, 20: l.m., 422-424.

[128] Litt. enc. Populorum progressio, 85: l.m., 298.

6.8 Page 58

▲back to top

[129] Cfr Ioannes Paulus II, Nuntius ob diem ad pacem fovendam 1998, 3: AAS 90 (1998), 150;

Id., Allocutio ad Sodales Operis Fundati « Centesimus Annus » (9 Maii 1998), 2: Insegnamenti

XXI, 1 (1998), 873-874; Id., Allocutio ad Auctoritates Civiles et Politicas necnon Corpus

Legatorum, congregatos apud « Wiener Hofburg » (20 Iunii 1998), 8: Insegnamenti XXI, 1 (1998),

1435-1436; Id., Nuntius ad Rectorem Magnificum Catholicae Studiorum Universitatis Sacri Cordis,

annua eius interveniente memoria (5 Maii 2000), 6: Insegnamenti XXIII, 1 (2000), 759-760.

[130] Secundum sanctum Thomam Aquinatem « ratio partis contrariatur rationi personae », in III

Sent. d. 5, 3, 2.; etiam « Homo non ordinatur ad communitatem politicam secundum se totum et

secundum omnia sua », in Summa Theologiae I-II, q. 21, a. 4, ad 3um.

[131] Cfr Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia Lumen gentium, 1.

[132] Cfr Ioannes Paulus II, Allocutio ad participes publicae sessionis Academiarum Pontificiarum

Theologiae et Sancti Thomae Aquinatis (8 Novembris 2001), 3: Insegnamenti XXIV, 2 (2001), 676-

677.

[133] Cfr Congregatio pro Doctrina Fidei, Declaratio de Iesu Christi atque Ecclesiae unicitate et

universalitate salvifica Dominus Iesus (6 Augusti 2000), 22: AAS 92 (2000), 763-764; Id., Nota

doctrinalis de quibusdam quaestionibus spectantibus munus et habitum catholicorum in vita

politica (24 Novembris 2002), 8: AAS 96 (2004), 369-370.

[134] Benedictus XVI, Litt. enc. Spe salvi, 31: l.m., 1010; Id., Allocutio ad participes IV Conventus

Nationalis Ecclesiae in Italia (19 Octobris 2006): l.m., 465-477.

[135] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 5: l.m., 798-800; cfr Benedictus XVI,

Allocutio ad participes IV Conventus Nationalis Ecclesiae in Italia (19 Octobris 2006): l.m., 471.

[136] N. 12.

[137] Cfr Pius XI, Litt. enc. Quadragesimo anno (15 Maii 1931): AAS 23 (1931), 203; Ioannes

Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 48: l.m., 852-854; Catechismus Catholicae Ecclesiae, n.

1883.

[138] Cfr Ioannes XXIII, Litt. enc. Pacem in terris: l.m., 274.

[139] Cfr Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 10.41: l.m., 262. 277-278.

[140] Cfr Benedictus XVI, Allocutio ad sodales Commissionis Theologicae Internationalis (5

Octobris 2007): Insegnamenti III, 2 (2007), 418-421; Id., Allocutio ad participes Congressus

Internationalis de « Lege morali naturali » promoti a Pontificia Universitate Lateranensi (12

6.9 Page 59

▲back to top

Februarii 2007): Insegnamenti III, 1 (2007), 209-212.

[141] Cfr Benedictus XVI, Allocutio ad Praesules Conferentiae Episcopalis Thailandiae in

visitatione ad limina (16 Maii 2008): Insegnamenti IV, 1 (2008), 798-801.

[142] Cfr Pontificium Consilium de Spirituali Migrantium atque Itinerantium Cura, Instr. Erga

migrantes caritas Christi (3 Maii 2004): AAS 96 (2004), 762-822.

[143] Ioannes Paulus II, Litt. enc. Laborem exercens, 8: l.m., 594-598.

[144] Allocutio in conclusione Eucharisticae Concelebrationis recurrente Iubilaeo Operariorum, (1

Maii 2000): Insegnamenti XXIII, 1 (2000), 720.

[145] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus, 36: l.m., 838-840.

[146] Cfr Benedictus XVI, Allocutio ad sodales Coetus Generalis Nationum Unitarum (18 Aprilis

2008): l.m., 618-626.

[147] Cfr Ioannes XXIII, Litt. enc. Pacem in terris: l.m., 293; Pontificium Consilium de Iustitia et

Pace, Compendio della dottrina sociale della Chiesa, 441.

[148] Cfr Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et

spes, 82.

[149] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Sollicitudo rei socialis, 43: l.m., 574-575.

[150] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 41: l.m., 277-278; cfr Conc. Oecum. Vat. II,

Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes, 57.

[151] Cfr Ioannes Paulus II, Litt. enc. Laborem exercens, 5: l.m., 586-589.

[152] Cfr Paulus VI, Litt. ap. Octogesima adveniens, 29: l.m., 420.

[153] Cfr Benedictus XVI, Allocutio ad participes IV Conventus Nationalis Ecclesiae in Italia (19

Octobris 2006): l.m., 465-477; Id., Homilia in eucharistica celebratione Ratisbonae habita apud

‘‘Islinger Feld'' (12 Septembris 2006): l.m., 252-256.

[154] Cfr Congregatio pro Doctrina Fidei, Instr. de quibusdam bioethicae quaestionibus Dignitas

personae (8 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 858-887.

[155] Cfr Litt. enc. Populorum progressio, 3: l.m., 258.

6.10 Page 60

▲back to top

[156] Conc. Oecum. Vat. II, Const. past. de Ecclesia in mundo huius temporis Gaudium et spes,

14.

[157] Cfr n. 42: l.m., 278.

[158] Cfr Benedictus XVI, Litt. enc. Spe salvi, 35: l.m., 1013-1014.

[159] Paulus VI, Litt. enc. Populorum progressio, 42: l.m., 278.