hf_jp-ii_apl_19880815_mulieris-dignitatem-lt


hf_jp-ii_apl_19880815_mulieris-dignitatem-lt

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top
The Holy See
IOANNIS PAULI II
SUMMI PONTIFICIS
EPISTULA APOSTOLICA
MULIERIS DIGNITATEM
DE DIGNITATE AC VOCATIONE MULIERIS
ANNO MARIALI VERTENTE
Venerabiles Fratres ac dilecti Filii et Filiae,
salutem et Apostolicam Benedictionem
I
Prooemium
Temporum signum
1. MULIERIS DIGNITATEM et vocationem humana et christiana meditatio, quae constanter huic
studuit argumento, recentioribus annis maximi fecit momenti. Hoc quidem confirmant, inter cetera,
Ecclesiae Magisterii interventus, in pluribus ostensi documentis Concilii Vaticani II, quod dein in
nuntio extremo dicit: “Venit hora, adventavit hora, qua mulieris vocatio plene procedit; hora, qua
mulier in hominum societate vim, fulgorem, facultatem adipiscitur, quae numquam adhuc sibi
acquisivit. Eam ob rem, tempore quo humanum genus tam vehementer mutatur, mulieres spiritu
evangelico illuminatae tantum possunt homines adiuvare ne deficiant” (CONC. OECUM. VAT. II
Nuntius ad Mulieres, die 8 dec. 1965: AAS 58 (1966) 13-14). Huius nuntii verba ea complectuntur,
quae iam conciliare magisterium expresserat, praesertim in Constitutione pastorali “Gaudium et
Spes” (Cfr. Gaudium et Spes, 8. 9. 60) et in Decreto de apostolatu laicorum “Apostolicam
Actuositatem” (Cfr. Apostolicam Actuositatem, 9).

1.2 Page 2

▲back to top
2
Eiusmodi propositiones iam ante Concilium significatae erant, exempli causa in non paucis Papae
Pii XII allocutionibus (Cfr. PII XII Allocutio ad Mulieres e Societatitubus Christianis Italiae
delegatas, die 21 oct. 1945: AAS 37 (1945) 284-295; EIUSDEM Allocutio ad delegatas Conventui
Unionis universalis Sodalitatum mulierum catholicarum, die 24 apr. 1952: AAS 44 (1952) 420-424;
EIUSDEM Allocutio ad eos quae interfuerunt XIV Conventui Internationali ex «Union Mondiale des
Organizationis fémines catholiques», die 29 sept. 1957: AAS 49 (1957) 906-922) et in Litteris
Encyclicis “Pacem in Terris” Papae Ioannis XXIII (Cfr. IOANNIS XXIII Pacem in Terris, die 11 apr.
1963: AAS 55 (1963) 267-268). Post Concilium Vaticanum II Decessor Noster Paulus VI huius
“temporum signi” explanavit significationem, titulum Doctoris Ecclesiae tribuendo Sanctae
Teresiae a Iesu et Sanctae Catharinae Senensi (PAULI VI Declaratio S. Teresiae de Avila,
Virginis, «Doctoris universalis Ecclesiae», die 27 sept. 1970: Insegnamenti di Paolo VI, VIII (1970)
949-957; EIUSDEM Declaratio S. Catharinae Senesis, Virginis «Doctoris universalis Ecclesiae»,
die 4 oct. 1970: Insegnamenti di Paolo VI, VIII (1970) 982-988), atque insuper instituendo, rogante
Coetu Synodi Episcoporum anno 1971, ad hoc ipsum Commissionem, cuius erat studere
quaestionibus hac aetate pertinentibus ad “veram mulierum dignitatis et conscientiae
provectionem” (AAS 65 (1973) 284 s.). In quadam sua allocutione Paulus VI praeter cetera dixit:
“In Christiana religione enim, magis quam in qualibet alia, inde ab initio peculiari dignitatis statuto
regitur mulier, de quo Novum Testamentum nec paucas nec parvas testatur facies . . .; evidenter
apparet mulierem positam esse, ut pars sit structurae vivae et efficientis Christianismi, modo
quidem tam gravi, ut nondum forsitan omnes eius potentiae enucleatae sint” (PAULI VI Allocutio
ad eas quae interfuerunt Nationali Conventui Consociationis Italicarum Mulierum (CIF), die 6 dec.
1976: Insegnamenti di Paolo VI, XIV (1976) 1017).
Patres recentis Conventus Synodi Episcoporum (mense Octobri anno 1987), qui “De vocatione
deque munere laicorum in Ecclesia et in mundo viginti annis post celebratum Concilium
Vaticanum II” tractavit, rursus de dignitate deque vocatione mulieris quaesierunt. Ii, praeter alia,
votis expetiverunt ut penitus perspicerentur fundamenta anthropologica et theologica necessaria
ad solvendas quaestiones contingentes significationem et dignitatem quam habet et esse
mulierem et esse virum. Cognoscantur oportet causa et consecutiones consilii Creatoris, pro quo
humanus semper et solum femina sit et mas. Tantummodo ex his fundamentis, quae cognoscere
sinunt altitudinem dignitatis et vocationis mulieris, eius actuosa praesentia in Ecclesia et in
societate indicari potest.
Haec quidem in hoc Documento volumus tractare. Adhortatio, quae Synodum sequetur, quaeque
post idem Documentum vulgabitur, curabit proposita naturae pastoralis quoad munus mulieris in
Ecclesia et in societate, de quibus Patres synodales magni ponderis considerationes patefecerunt,
post perspectas etiam testificationes auditorum laicorum - mulierum et virorum - qui ad Ecclesias
particulares pertinebant omnium continentium.
Annus Marialis

1.3 Page 3

▲back to top
3
2. Ultima Synodus Anno Mariali acta est, qui peculiariter impellit ad hoc argumentum obeundum,
sicut etiam patet ex Litteris Encyclicis “Redemptoris Mater” (Cfr. IOANNIS PAULI PP. II
Redemptoris Mater, 46). Quae Litterae excolunt et perficiunt doctrinam Concilii Vaticani II, quae
capite VIII continetur Constitutionis dogmaticae de Ecclesia “Lumen Gentium”. Huic capiti
significans est titulus: “De Beata Maria Virgine Deipara in mysterio Christi et Ecclesiae”. Maria -
haec Bibliorum “mulier”(Cfr. Gen. 3, 15; Io. 2, 4; 19, 26) - salvifico Christi mysterio arcte
coniungitur ideoque singulari modo etiam in Ecclesiae mysterio adest. Quoniam “Ecclesia est in
Christo veluti sacramentum . . . intimae coniunctionis cum Deo et unitatis totius humani generis”
(Lumen Gentium, 1), specialis haec Matris Dei praesentia in Ecclesiae mysterio efficit ut de
[singulari vinculo cogitemus huius “mulieris” cum cuncta humana familia]. Hic de unoquoque
agitur, de omnibus humani generis filiis et filiabus, in quibus per aetatum cursum illa perficitur
omnium hominum fundamentalis hereditas, quae est “principii biblici” iuncta mysterio: “Creavit
Deus hominem ad imaginem suam; masculum et feminam creavit eos” (Gen. 1, 27; expanatio
significationis anthropologicae ac theologicae huiusce «principii» inveniri potest in priore parte
Allocutionum die Mercurii habitarum, quarum argumentum fuit «theologia corporis» ex die 5 sept.
1979: Insegnamenti di Giovanni Poalo II, II, 2 (1979) 234-236).
Haec aeterna [de homine veritas], viro et muliere - quae in experientia omnium est stabiliter defixa
- eodem tempore est “mysterium” quod “[solummodo in Verbi incarnati mysterio veram invenit
lucem], (. . .) Christus homini plene aperit et patefacit altissimam eius vocationem”, uti Concilium
docet (Gaudium et Spes, 22). Nonne in hoc “aperire hominem homini” oportet peculiarem invenire
locum pro ea “muliere”, quae Mater Christi fuit? [Christi nuntius], quem in se continet Evangelium,
quique in recessu latet omnium Litterarum Sanctarum, Veteris et Novi Testamenti, nonne multum
dicere potest Ecclesiae et humano generi de mulieris dignitate et vocatione?
Hic prorsus textus erit huius Documenti, quod indoli convenit Anni Marialis, dum ad exitum
secundi et ad initium tertii millennii a Christi natali pergimus. Nobisque optimum videtur [hunc
Textum designare stilo et natura meditationis].
II
Mulier-Mater Dei (Theotokos)
Coniunctio cum Deo
3. Ubi “[venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere]”. His verbis Epistulae
ad Galatas (Gal. 4, 4), Apostolus Paulus tempora praecipua conectit, quae modo essentiali exitum
mysterii determinant “in Deo praestituti” (Cfr. Eph. 1, 9). Filius, Verbum Patri consubstantiale,
homo nascitur ex muliere, cum venit “plenitudo temporis”. Hic eventus ducit ad cardinem historiae
hominis super terra, ut salutis historiae acceptae. Significans est Apostolum Matrem Christi non
nomine proprio eius “Maria” vocare, sed “mulierem” eam appellare: quod sane congruit cum verbis

1.4 Page 4

▲back to top
4
Protoevangelii in libro Genesis (Cfr. Gen. 3, 15). Illa quidem, “mulier” adest in salvifico hoc
principe eventu, qui de “plenitudine temporis” decernit: hic eventus in ea et per eam efficitur.
Sic incipit [eventus princeps, cardo historiae salutis]. Pascha Domini. Fortasse tamen utile est de
eo recogitare initio facto ab historia spirituali hominis quam amplissime accepta, qualis exprimitur
per diversas mundi religiones. Commemoremus hic Concilii Vaticani II verba: “Homines a variis
religionibus responsum exspectant de reconditis condicionis humanae aenigmatibus, quae, sicut
olim et hodie corda hominum intime commovent: quid sit homo, quis sensus et finis vitae nostrae,
quid bonum et quid peccatum, quem, ortum habeant dolores et quem finem, quae sit via ad veram
felicitatem obtinendam, quid mors, iudicium et retributio post mortem, quid demum illud ultimum et
ineffabile mysterium quod nostram existentiam amplectitur, ex quo ortum, sumimus et quo
tendimus” (Nostra Aetate, 1). “Iam ab antiquo usque ad tempus hodiernum apud diversas gentes
invenitur quaedam perceptio illius arcanae virtutis, quae cursui rerum et eventibus vitae humanae
praesens est, immo aliquando agnitio Summi Numinis vel etiam Patris” (Ibid. 2).
In hac magna scaena, quae ante oculos ponit appetitiones spiritus humani quaerentis Deum -
interdum quasi “adtrectantis” (Cfr. Act. 17, 27) - “plenitudo temporis”, de qua Paulus loquitur in
Epistula sua, [ipsius Dei responsum illustrat], eius scilicet “in quo vivimus et movemur et sumus”
(Cfr. ibid. 17, 28). Deus est hic qui “multifariam et multis modis olim locutus est patribus in
prophetis, et in novissimis his diebus locutus est nobis in Filio” (Cfr. Hebr. 1-2). Huius Filii missio,
consubstantialis Patri, qua hominis “ex muliere nati”, summus est et [decretorius gradus
revelationis, qua Deus humano generi se indicat]. Haec revelatio [naturam salvificam] habet, sicut
in alio loco docet Concilium Vaticanum II: “Placuit Deo in sua bonitate et sapientia seipsum
revelare et notum facere sacramentum voluntatis suae (Cfr. Eph. 1, 9), quo homines per Christum,
Verbum carnem factum, in Spiritu Sancto accessum habent ad Patrem et divinae naturae
consortes efficiuntur” (Cfr. ibid. 2, 18; 2 Petr. 1, 4; Dei Verbum, 2).
Mulier in medio est [huius salvifici eventus]. Revelatio, qua se Deus indicat, qui est
imperscrutabilis unitas in Trinitate, continetur, iam delineata, [annuntiatione Nazarethana]. “Ecce,
concipies in utero et paries filium, et vocabis nomen eius Iesum. Hic erit magnus et Filius Altissimi
vocabitur”. “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco”? “Spiritus Sanctus superveniet in
te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi: ideoque et quod nascetur sanctum vocabitur, Filius Dei . . .
Non erit impossibile apud Deum omne verbum” (Luc. 1, 31-37. Iuxta Ecclesiae Patres, prima
revelatio Trinitatis in Novo Testamento, facta est in Annuntiatione. In quadam homilia, quae S.
Gregorio Thaumaturgo ascribitur, legitur: «Tu in summis spiritalibus regnis, lucis splendore
coruscas: ubi glorificatur Pater omnis principii expers, cuius obumbrantem habuisti potentiam;
adoratur Filius, quem secundum carnem peperisti; celebratur Spiritus sanctus, qui in tuo utero
nativitatem magni Regis peregit. Per te, o gratia plena, Trinitas sancta et consubstantialis in
mundo cognoscitur» (Hom. II in Annuntiat, Virg. Mariae: PG 10, 1169); Cfr. etiam S. ANDREAE
CRETENSIS In Annuntiat. B. Marie: PG 97, 909).

1.5 Page 5

▲back to top
5
Facile est de hoc eventu cogitare prospectu historiae Israel, populi electi cuius Maria est filia, sed
etiam facile est illum cogitare prospectu omnium viarum, in quibus genus humanum ex solito
responsionem quaerit interrogationibus potissimis et supremis simul, quibus magis angitur. Nonne
in annuntiatione Nazarethana initium invenitur illius decretoriae responsionis, qua [ipse Deus
“sollicitudinibus humani cordis occurrit”]? (Cfr. Nostra Aetate, 2) Hic non agitur solum de veritatis
revelatae verbis, sed vere, per hanc responsionem, “de Verbo facto carne” (Cfr. Io. 1, 14). Maria
ita consequitur [talem cum Deo coniunctionem], ut omnes excedat humani spiritus exspectationes
et, praesertim, huius populi electi filiarum, quae, ex promissione, sperare poterant fore ut olim una
sui mater fieret Messiae. Quae tamen earum conicere poterat promissum Messiam futurum esse
“Altissimi Filium”? Secundum fidem monotheisticam veteris Testamenti, hoc ne cogitari quidem
poterat. Solum Spiritus Sancti virtute, qui ei “obumbravit”, Maria poterat accipere id quod est
“impossibile apud homines, sed possibile apud Deum” (Cfr. Marc. 10, 27).
Theotokos
4. Hoc modo “plenitudo temporis” ostendit eximiam “mulieris” dignitatem. Quae dignitas detegit
allevationem ad coniunctionem cum Deo in Iesu Christo, quae efficit altissimum finem vitae Omms
hominis sive in terra, sive prospectu aeternitatis. Hoc respectu “mulier” exemplar est et
archetypum totius humani generis: exemplar est naturae humanae, quae propria est omnium
humanorum, tum virorum tum mulierum. Eventus autem Nazarethanus in lucem profert formam
coniunctionis cum Deo vivo, quae solius “mulieris” esse potest, coniunctionis videlicet matris cum
filio: Virgo enim Nazarethana Mater fit Dei.
Haec veritas, inde ab initio fide christiana accepta, est sollemniter in Consilio Ephesino enuntiata
(a. 431) (Theologica doctrina de Dei Matre (Theotókos) a plurimis asserta Patribus Ecclesiae,
explanata ac definita in Conciliis Ephesino (DENZ.-SCHÖNM. 251) et Chalcedonensi (DENZ.-
SCHÖNM. 301), iterum est proposita a Concilio Vaticano II in cap. VII Const. Lumen Gentium, 52-
69. Cfr. IOANNIS PAULI PP. II Redemptoris Mater, 4. 31-32 et notae 9. 78-83). Hoc Concilium, a
sententia Nestorii dissentiens, qui putabat Mariam matrem esse solummodo Iesu hominis, in
lumine collocavit essentialem significationem maternitatis Mariae Virginis. In annuntiatione,
respondendo “fiat”, Maria virum concepit, qui erat Dei Filius, consubstantialis Patri. Est ergo vere
Mater Dei, quandoquidem maternitas ad totam personam attinet, nec ad solum corpus nec ad
solam humanam “naturam”. Ita nomen “Theotokos” - Mater Dei - factum est nomen proprium
coniunctionis cum Deo, Mariae Virgini concessae.
Peculiaris Dei Genetricis cum Deo coniunctio, quae excellentissimo modo perficit supernaturalem
praedestinationem ad coniunctionem cum Patre omni homini datam (“filio in Filio”), mera gratia est
et, qua talis, Spiritus donum. At simul, per responsionem fidei, Maria liberam suam voluntatem
exprimit, ideoque plenam suam femineam eventus Incarnationis participationem. Per suum “fiat”
Maria verum subiectum fit eius cum Deo coniunctionis, quae ad effectum adducta est in mysterio
incarnationis Verbi consubstantialis Patri. Tota Dei actio in hominum historia semper liberam

1.6 Page 6

▲back to top
6
hominis voluntatem servat. Idem accidit Nazareth in annuntiatione.
“Servire regnare est”
5. Eventus hic inter personas fit: colloquium est. Illum non plene intellegimus, nisi totum
colloquium Angeli cum Maria in salutationem includimus: “gratia plena”. Totus annuntiationis
dialogus (Cfr. IOANNIS PAULI PP. II Redemptoris Mater, 7-11, atque textus Patrum ibi memorati
in nota 31) ostendit essentiale eventus momentum: momentum supernaturale et charismaticum
(κεχαριτωμέυη). Sed gratia, seu Dei actio supernaturalis, numquam naturam excludit, quin immo
eam perficit et nobilitat. Quapropter, illa “plenitudo gratiae”, quae ideo est Virgini Nazarethanae
concessa, quod “Theotokos” futura erat, simul perfectionis plenitudinem eius significat, “quod est
mulieris proprium”, eius “quod muliebre est”. Invenimus hic, quodam modo, culmen et archetypum
personalis mulieris dignitatis.
Cum Maria caelestis nuntii verbis respondet “Fiat mihi”, et, “gratia plena”, exprimere optat
rationem suam cum dono quod est ei revelatum, dicendo: “Ecce ancilla Domini” (Luc. 1, 38). Hanc
phrasim non licet suo alto sensu privari nec minui, dolose eam secludendo a toto eventus contextu
et a summa veritatis de Deo deque homine revelatae. In verbis “ancilla Domini” animadvertitur
Mariae conscientia plena ipsam respectu Dei creaturam esse. Verbum tamen “ancilla”, sub finem
colloquii annuntiationis, inscribitur in toto conspectu historiae Matris e Filii. Etenim, hic Filius, qui
verus erat et consubstantialis “Filius Altissimi”, pluries de se dixit, praesertim supremo missionis
suae tempore, “Filius hominis non venit ut ministraretur ei, sed ut ministraret” (Marc. 10, 45).
Christus semper est sibi conscius “esse se servum Domini”, secundum Isaiae prophetiam (Cfr. Is.
42, 1; 49, 3. 6; 52, 13), qua res essentialis eius messianici muneris continetur: conscientia nempe
se esse Redemptorem mundi. Maria, inde a primo tempore divinae suae maternitatis, suae cum
Filio coniunctionis, quem “Pater misit in mundum, ut salvetur mundus per ipsum” (Cfr. Io. 3, 17),
adhaeret servitio Christi messianico (Cfr. IOANNIS PAULI PP. II Redemptoris Mater, 39-41). Et
hoc ipsum servitium fundamentum eius Regni est, in quo “servire regnare est” (Lumen Gentium,
36). Christus, “Servus Domini”, omnibus hominibus patefaciet regalem servitii dignitatem, cui arcte
cuiuslibet hominis annectitur vocatio.
Ita, mulierem-Matrem Dei considerantes, opportunissimo modo hanc de Anno Mariali
meditationem inimus. Hoc autem essentialem etiam definit meditationis conspectum de dignitate
deque vocatione mulieris. Nihil cogitari, dici vel fieri potest, ad dignitatem et ad vocationem
mulieris spectans, si ab hoc conspectu cogitatio, cor et opera segregantur. Cuiusvis hominis
dignitas et huic congruens vocatio, suam habent extremam rationem in coniunctione cum Deo.
Maria - biblica mulier - est huius dignitatis et vocationis perfectissimum exemplar. Omnis namque
homo, sive mas sive femina, ad imaginem et similitudinem Dei creatus, se perficere non potest,
extra huius imaginis et similitudinis mensuram.

1.7 Page 7

▲back to top
7
III
Imago et similitudo Dei
Liber Genesis
6. Est nobis in illa “principii” biblici condicione consistendum, in qua revelata de homine veritas
tamquam “imagine et similitudine Dei” est immutabile omnis anthropologiae christianae
fundamentum (Cfr. S. IRENAEI Adv. Haeres, V, 6, 1; V, 16, 2-3; S. Ch. 153, 72-81 et 216-221; S.
GREGORII NYSSENI De hom. op. 16: PG 44, 180; EIUSDEM In Cant. hom. 2: PG 44, 805-808;
S. AUGUSTINI IN Ps. 4, 8: CCL 38, 17). “Creavit hominem ad imaginem suam; ad imaginem Dei
creavit illum; masculum et feminam creavit eos” (Gen. 1, 27). Brevis hic locus fundamentales
anthropologicas veritates comprehendit: homo fastigium est omnium rerum creatarum in mundo
visibili - genus humanum, quod incipit ab ortu hominis et mulieris, totum opus creationis absolvit -;
ambo sunt humani, pariter vir et mulier, ambo ad imaginem Dei creati. Haec essentialis homini
imago et similitudo Dei, a viro et muliere, uti coniugibus et genitoribus, eorum posteritati proditur:
“Crescite et multiplicamini et replete terram et subicite eam” (Ibid. 1, 28). Creator “dominium”
terrae concredit humano generi, omnibus hominibus, omnibus viris et mulieribus omnibus, qui a
communi Principio suam trahunt dignitatem et vocationem.
In Genesis libro alteram etiam invenimus descriptionem creationis hominis - viri et mulieris (Cfr.
ibid. 2, 18-25) -, ad quam postea nos revocabimus. Iam nunc tamen affirmare oportet ex notatione
biblica veritatem patere de humani natura personali. Homo persona est, pariter vir et mulier: ambo
namque ad imaginem et similitudinem Dei personalis creati sunt. Eo autem homo similis Deo est -
aliter ac animantia omnia, haud exceptis iis, quae sensibus praedita sunt - quia est animal
rationale («Persona est naturae rationalis individua sebstantia»: MANLII SEVERINI BOËTHII Liber
de persona et duabus naturis, III: PL 64, 1343; cfr. S. THOMAE AQUINATIS Summa Theologiae,
Iª, q. XXIX, art. I). Ob hanc proprietatem vir et mulier possunt in ceteras creaturas mundi visibilis
dominari (Cfr. Gen. 1, 28).
In altera creationis hominis descriptione (Cfr. Gen. 2, 18-25) dicendi genus, quo veritas exprimitur
creationis viri et, praesertim, mulieris, dissimile est, quasi minus pressum; est - dicere licet - potius
narrativum et translatum: similius mythorum tunc cognitorum sermoni. Nulla tamen invenitur
duorum textuum discrepantia essentialis. Textus Genesis (Ibid.) bene adiuvat ad
conprehendendum quod in brevi loco Genesis (Ibid. 1, 27-28) invenimus simulque, si una cum eo
legitur, adiuvat ad altius intellegendam fundamentalem veritatem, quae ibi continetur, de homine,
creato ad imaginem et similitudinem Dei, qua viro et qua muliere.
Iuxta descriptionem Genesis (Cfr. Ibid. 2, 18-25) mulier creatur a Deo ex una “de costis” viri et
ponitur ut altera persona, ut collocutor apud virum, qui in circumiectis animantium solus est et in
nullo eorum “auxilium” invenit sibi aptum. Mulier, ita creata, statim a viro agnoscitur ut “caro de

1.8 Page 8

▲back to top
8
carne sua et os de ossibus suis” (Cfr. Ibid.), et ob id ipsum vocatur “mulier”. Hoc nomen in lingua
biblica essentialem identitatem significat respectu viri: ‘iš-’iššah, quod nostrorum temporum
linguae nequeunt quidem generaliter exprimere (“Vocabitur virago - ‘iššah, quoniam de viro - iš
summota est haec” ).
Textus biblicus satis indiciorum praebet ut essentialis agnoscatur aequalitas viri et mulieris quoad
naturam humanam (Inter Ecclesiae Patres qui affirmant aequalitatem fundamentalem hominis
atque mulieris coram Deo cfr. ORIGENIS In Iesu nave, IX, 9: PG 12, 878; CLEMENTIS
ALEXANDRINI Paed., I, 4: S. Ch. 70, 128-131; S. AUGUSTINI Sermo 51, II, 3: PL 38, 334-335).
Ambo inde ab exordio personae sunt, dissimiliter ac cetera animantia circumiec torum. Mulier est
altera persona in communi humana natura. Iam a principio ii videntur “unitas duorum”, hocque
significat superationem primigeniae solitudinis, in qua vir non invenit “auxilium simile sibi” (Gen. 2,
20). Agiturne hic de solo “auxilio” in actione, in “subicienda terra?” (Cfr. Ibid. 1, 28). Haud dubie
agitur imprimis de consorti vitae, quacum, sicut cum uxore, vir iungi potest sicque cum ea “una
caro” fieri, relictis eam ob rem “patre suo et matre sua” (Cfr. Gen. 2, 24). Descriptio biblica igitur
loquitur de institutione matrimonii, a Deo effecta, simul cum creatione viri et mulieris, utpote de
condicione necessaria ad vitam transmittendam futuris hominum stirpibus ad quam matrimonium
et amor coniugalis natura sua ordinantur: “Crescite et multiplicamini et replete terram et subicite
eam” (Ibid. 1, 28).
Persona-Communio-Donum
7. Universam descriptionem Genesis (Ibid. 2, 18-25) introspiciendo eamque interpretando
illuminante veritate de imagine deque similitudine Dei (Cfr. Ibid. 1, 26-27) plenius intellegere
possumus in qua re posita sit proprietas personalis humani vi cuius ambo - vir et mulier - sunt
similes Deo. Omnis etenim homo ad imaginem Dei est, utpote creatura rationalis et libera, par ei
cognoscendo et amando. Legimus insuper virum non posse esse “solum” (Cfr. Ibid. 2, 18):
solummodo esse potest uti “unitas duorum”, ideoque cum alia persona humana. Agitur hic de
mutua necessitudine, viri cum muliere et mulieris cum viro. Esse personam ad imaginem et
similitudinem Dei postulat etiam esse in necessitudine, in societate cum alia “persona”. Hoc
portendit illam revelationem qua Deus Unus Trinusque seipsum patefacit: unitatem viventem in
communione Patris, Filii et Spiritus Sancti.
In Bibliorum initio hoc dici directo non sentimus. Totum Vetus Testamentum est ante omnia
revelatio veritatis de Deo unico et uno.
In hanc de Deo fundamentalem veritatem Novum Testamentum inseret revelationem inscrutabilis
mysterii vitae intimae Dei. Deus, qui sinit se per Christum ab hominibus cognosci, unitas est in
Trinitate: unitas est in communione. Hinc nova luce illustratur etiam illa in homine similitudo et
imago Dei, de qua Liber Genesis loquitur. Quod homo, creatus uti vir et mulier, imago est Dei, non
significat tantummodo quemvis eorum singillatim esse similem Deo, utpote ratione praeditum et

1.9 Page 9

▲back to top
9
liberum; significat etiam virum et mulierem, uti “unitatem duorum” creatos in communi humana
natura, vocatos esse ad vivendum in amoris communione sicque ad indicandam communionem
amoris, quae in Deo est, cuius virtute tres Personae amant inter se in intimo unicae vitae divinae
mysterio. Pater, Filius et Spiritus Sanctus, unus Deus ob divinitatis unitatem, personae sunt
propter divinas inscrutabiles relationes. Hoc solo modo comprehensibilis fit veritas Deum esse
amorem in se ipso (Cfr. 1 Io. 4, 16).
Imago et similitudo Dei in homine, uti viro et muliere creato (in analogia quae existimari potest
inter Creatorem et creaturam), exprimit igitur etiam “duorum unitatem” in communi humana natura.
Haec “duorum unitas”, quae signum est communionis inter personas, indicat in hominis creatione
inscriptam esse etiam quandam divinae “communionis” similitudinem. Haec similitudo inscripta est
ut personalis utriusque proprietas, viri et mulieris, et simul ut ad aliquod officium vocatio. In hac
Dei imagine et similitudine, quod genus humanum a “principio” gerit in se, positum est totius
“ethos” humani fundamentum. Vetus et Novum Testamentum hoc “ethos” explicabunt, cuius
culmen est praeceptum amoris (Affirmat S. Gregorius Nyssenus: «Deus item charitas est, et fons
ipse amorios mutui. Sic enim magnus ille Ioannes loquitur, cum ait: “Ex Deo est charitas” et, “Deus
ipse nihil est aliud quam charitas” (1 Io. 4, 7. 8). Etiam hanc faciei nostrae notam rerum Creator
impressit: itaque inquit: “Ex eo intelligent omnes, vos meos esse discipulos, si mutuo vos amore
complectimini” (Io. 13, 35). Idcirco si mutuus hic amor in nobis desideretur, totius imaginis notae
mutatae scilicet erunt» - De hom. op. 5: PG 44, 137).
Ex “unitate duorum” vir et mulier inde ab exordio vocati sunt non solum ut vivant “alter apud
alteram”, vel una sint, sed vocati sunt etiam ut vicissim alter pro altero vivat.
Ita etiam significatio enodatur eius “auxilii”, de quo mentio fit in Genesi (Gen. 2, 18-25): “Faciam ei
adiutorium simile sui”. Contextus biblicus sinit etiam illud hoc sensu intellegatur, mulieri nempe
esse virum “adiuvandum” - item autem huic illam adiuvandam - imprimis quia sunt “personae
humanae”: quod quidem concedit eis quodammodo ut magis magisque totum sensum humanae
suae naturae cognoscant et confirment. Facile comprehenditur - in hac fundamentali condicione -
agi de ambarum partium “auxilio” deque mutuo “auxilio”. Humanitas communionem inter personas
significat. Textus Genesis (Gen. 2, 18-25) indicat matrimonium esse primum et, aliquo sensu,
potissimum huius vocationis momentum. Tota hominis historia super terra efficitur in provincia
huius vocationis. Ex principio, quo oportet alter “pro” altero sit in communione inter personas, hac
in historia id fovetur et expletur in ipsa humanitate, quod “masculinum” est et quod “femininum”:
quod quidem Deus vult. Textus biblici nobis, initium a Genesi ducentibus, permittunt constanter
campum invenire in quo penitus defixa est veritas de homine; campum solidum et inviolabilem in
tot vitae hominum mutationibus.
Haec veritas pertinet etiam ad historiam salutis. Hac de re significantior est Concilii Vaticani II
enuntiatio. In capite “De hominum communitate” Constitutionis pastoralis Gaudium et Spes
legimus: “Dominus Iesus, quando orat Patrem ut omnes unum sint . . . (Io. 17, 21-22), prospectus

1.10 Page 10

▲back to top
10
praebens humanae rationi impervios, aliquam similitudinem innuit inter unionem personarum
divinarum et unionem filiorum Dei in veritate et caritate. Haec similitudo manifestat hominem, qui
in terris sola creatura est quam Deus propter seipsam voluerit, plene seipsum invenire non posse
nisi per sincerum sui ipsius donum” (Gaudium et Spes, 24).
His verbis textus conciliaris brevi summam veritatis profert de viro deque muliere - quae veritas
iam in primis Libri Genesis delineatur capitibus - tamquam structuram principalem anthropologiae
biblicae et christianae. Homo - sive vir sive mulier - unica est creaturarum mundi visibilis, quam
Deus Creator “propter seipsam voluit”: est ergo persona. Personam esse significat contendere ad
se perficiendum (textus conciliaris dicit “seipsum invenire”); quod fieri non potest nisi “per
sincerum sui ipsius donum”. Exemplum eiusmodi interpretationis personae ipse Deus est ut
Trinitas, ut Personarum communio. Dicere hominem vocatum esse ut “pro” ceteris sit, ut donum
fiat.
Id spectat ad omnem humanum, sive mulierem sive virum, qui illud efficiunt quisque pro sua
proprietate. In ambitu huius meditationis de dignitate et vocatione mulieris, haec de humano
veritas est necessarium initium. Iam Liber Genesis videre sinit quasi adumbratam indolem
sponsalem necessitudinis inter personas, in cuius campo orientur porro veritates de maternitate et
de virginitate, quasi duae peculiares rationes vocationis mulieris divina Revelatione illustratae.
Hae duae rationes fastigium suum attingent cum venerit “plenitudo temporis” (Cfr. Gal. 4, 4) in
figura Nazarethanae “mulieris”: Matris-Virginis.
Sermonis biblici anthropomorphismus
8. Exhibitio hominis tamquam “imaginis et similitudinis Dei” confestim initio Sacrarum Litterarum
aliam insuper significationem habet. Haec res fundamentum est ad intellegendam biblicam
Revelationem uti sermonem Dei de seipso. De se loquens, tum “in prophetis, tum in Filio” (Cfr.
Hebr. 1, 1. 2), homine facto, Deus loquitur humano sermone, sententiis et imaginibus utitur
humanis. Si hic loquendi modus quodam notatur anthropomorphismo, hoc fit quia homo “similis”
est Deo: ad eius imaginem et similitudinem creatus. Inde etiam Deus est quodam modo “similis
homini” et ob ipsam hanc similitudinem is cognosci potest ab hominibus. Eodem tamen tempore
sermo biblicus satis definitus est ut fines circumscribat ex quibus Deus est “similis”, fines
“analogiae”. Etenim revelatio biblica affirmat, si vera est “similitudo” hominis cum Deo, magis
proprie veram esse non-similitudinem (Cfr. Num. 23, 19; Os. 11, 9; Is. 40, 18; 46, 5; cfr., insuper,
CONC. OEC. LATER. IV: DENZ.-SCHÖNM. 806), quae rerum universitatem a Creatore separat.
Deus igitur homini creato ad similitudinem Dei esse non desinit is “qui lucem habitat
inaccessibilem” (1 Tim. 6, 16): est essentia “diversus”, “absolute Alter”.
Haec de finibus analogiae consideratio - limitibus similitudinis hominis cum Deo in sermone biblico
- tum etiam servanda est cum, in variis Sacrarum Litterarum locis (praesertim in Vetere
Testamento), comparationes invenimus quae Deo “masculinas” vel “femininas” qualitates tribuunt.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top
11
Invenimus in his indirectam confirmationem veritatis ambos, tum virum tum mulierem, creatos
esse ad imaginem et similitudinem Dei. Si similitudo Dei est cum creaturis, comprehensibile est
Biblia elocutionibus usa esse, quae ei et “masculinas” et “femininas” proprietates attribuunt.
Memoramus hic nonnullos singulares locos Isaiae prophetae: “Et dixit Sion: “Dereliquit me
Dominus, et Dominus oblitus est mei!”. Numquid oblivisci potest mulier infantem suum, ut non
misereatur filio uteri sui? Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui” (Is. 49, 14-15). Et alibi:
“Quomodo si quem mater consolatur, ita ego consolabor vos; et in Ierusalem consolabimini” (Ibid.
66, 13). Etiam in Psalmis Deus comparatur cum sollicita matre: “Sicut ablactatus in sinu matris
suae, sicut ablactatus, ita in me est anima mea. Speret Israel in Domino” (Ps. 131, 2-3). Variis in
locis amor Dei, de populo suo solliciti, profertur sicut amor matris: sicut mater, Deus genus
humanum, et praesertim populum suum electum, in utero suo portavit, in doloribus parturiit,
enutrivit et consolatus est (Cfr. Is. 42, 14; 46, 3-4). Dei amor multis in locis perhibetur ut amor
“masculinus” mariti et patris (Cfr. Os. 11, 1-4; Ier. 3, 4-19), sed etiam interdum ut amor “femininus”
matris.
Haec sermonis biblici proprietas, eius anthropomorphicus de Dei loquendi modus, indicat etiam
indirecte mysterium aeterni “generandi”, quod ad intimam Dei vitam pertinet. Tamen, hoc
“generare” proprietates non habet nec “masculinas” nec “femininas”: est naturae prorsus divinae;
est quam perfectissime spiritale, quoniam “Spiritus est Deus” (Io. 4, 24), nec ullam corporis
proprietatem habet, nec “femininam” nec “masculinam”. Etiam igitur “paternitas” in Deo est omnino
divina, expers proprietatis corporeae “masculinae”, quae propria est paternitatis humanae.
Secundum hunc sensum Vetus Testamentum de Deo loquebatur tamquam de Patre et eum
tamquam Patrem compellabat. Iesus Christus, qui Patrem alloquebatur vocans eum “Abbà-Pater”
(Marc. 14, 36), quique hanc veritatem posuit Evangelii sui caput tamquam christianae
deprecationis normam, utpote Filius unigenitus et consubstantialis, paternitatem indicabat hoc
sensu corpus et humanam naturam excedente, ex toto divino. Ut Filius loquebatur, iunctus Patri
aeterno mysterio generationis divinae; idque faciebat cum simul esset Filius vere humanus Matris
suae Virginis.
Si aeternae Verbi generationi non sunt proprietates humanae tribuendae, nec paternitas divina
notas corporis “masculinas” habet, est tamen in Deo quaerendum perfectum exemplar cuiuslibet
“generationis” in humanorum mundo. Simili cum sensu - videtur - legimus in Epistula ad Ephesios:
“Flecto genua mea ad Patrem, ex quo omnis paternitas in caelis et in terra nominatur” (Eph. 3, 14-
15). Quodlibet “generare” pro creaturarum modo primum exemplum habet illud “generare” quod in
Deo est modo prorsus divino, seu spiritali. Huic perfecto exemplari, non creato, quodvis “generare”
assimilatur in mundo creato. Quocirca, omne quod in humano generando proprium est viri
quodque est mulieris, id est “paternitas” et “maternitas” humanae, similitudinem habet in se, seu
analogiam, cum “generando” divino cumque “paternitate” illa, quae in Deo est “ex toto diversa”:
omnino spiritalis et, essentia, divina. In ordine humano, contra, generare proprium est “unitatis
duorum”: ambo sunt “genitores”, vir videlicet et mulier.

2.2 Page 12

▲back to top
12
IV
Eva-Maria
“Principum” -Peccatum
9. “In iustitia a Deo constitutus, homo tamen, suadente Maligno, inde ab exordio historiae, libertate
sua abusus est, seipsum contra Deum erigens et finem suum extra Deum attingere cupiens”
(Gaudium et Spes, 13). His verbis disciplina ultimi Concilii doctrinam revelatam memorat de
peccato et, praecipue, de primo peccato quod est peccatum “originale”. Biblicum “principium” -
creatio scilicet mundi et hominis in mundo - veritatem continet de hoc peccato, quod vocari potest
etiam peccatum “initii” hominis super terra. Etsi quod Liber Genesis scribit, forma narrationis
exprimitur figurata, sicut in descriptione creationis hominis tamquam maris et feminae (Cfr. Gen. 2,
18-25), id tamen detegit, quod vocari oportet “mysterium peccati” et, plenius etiam, “mysterium
mali” in mundo a Deo creato exstantis.
Legi non potest “mysterium peccati”, nisi tota veritas repetitur de “imagine et similitudine” cum
Deo, quae fundamentum est anthropologiae biblicae. Haec veritas ostendit creationem uti
peculiarem Creatoris donationem, qua continentur non solum principium et fons essentialis
dignitatis hominis - viri et mulieris - in mundo creato, verum etiam vocationis amborum initium ad
participandam ipsius Dei intimam vitam. Revelatione illuminante, creatio simul significat initium
historiae salutis. In hoc ipso initio peccatum inscribitur et discordiam exprimit atque negationem.
Dici potest per paradoxon peccatum in Genesi (Ibid. 3) descriptum veritatem confirmare de
imagine et similitudine Dei in homine, liberam nempe voluntatem, qua homo uti potest bonum
eligens, sed etiam abuti, contra Dei voluntatem malum eligens. Ex sua essentiali significatione
tamen peccatum est negatio eius, quod Deus - uti Creator - est respectu hominis, eiusque quod
Deus inde ab initio et in aeternum homini vult. Creans virum et mulierem ad imaginem et
similitudinem suam, Deus vult iis plenitudinem boni, id est felicitatem supernaturalem, quae ex
ipsius vitae communicatione oritur. Homo peccatum perpetrando hoc reicit donum et eodem
tempore ipse vult esse “sicut Deus, sciens bonum et malum” (Gen. 3, 5), scilicet de bono deque
malo decernens praeter Deum, creatorem suum. Peccatum originum suam habet “mensuram”
humanam, suam interiorem rationem in libera hominis voluntate et quandam habet in se notam
“diabolicam” («Diabolicus» e lingua greca «δια-βαλλω» = «divido, separo, calumnior»), sicut
animadvertitur in libro Genesis (Gen. 3, 1-5). Peccatum frangit unitatem primigeniam, qua homo
fruebatur in statu iustitiae originalis: coniunctionis nempe cum Deo, utpote causae unionis in
interiore parte propriae personae, in mutua necessitudine viri cum muliere (communione
personarum) et demum respectu mundi externi, rerum naturae.
Descriptio biblica peccati originalis in Genesis (Ibid. 3) distribuit quodammodo partes quas in eo
mulier et vir habuerunt. Has partes postea respexerunt aliqui Bibliorum loci, sicut, verbi gratia,

2.3 Page 13

▲back to top
13
Pauli Epistula ad Timotheum: “Adam enim primus formatus est, deinde Eva; et Adam non est
seductus, mulier autem seducta” (1 Tim. 2, 13-14). Non dubium tamen est nulla ratione habita
“distributionis partium” in descriptione biblica, primum illud peccatum esse peccatum hominis, a
Deo masculi et feminae creati. Illud est etiam peccatum progenitorum, cui annexa est eius indoles
hereditaria. Hoc sensu illud vocamus “peccatum originale”.
Hoc peccatum, sicut iam dictum est, aeque non potest intellegi nisi recogitatur de mysterio
creationis hominis - viri et mulieris - ad imaginem et similitudinem Dei. Per hanc rationem
comprehendi etiam potest mysterium eius “dissimilitudinis” cum Deo, in qua peccatum positum est
et quae apparet in malo historiae mundi praesenti, eius “dissimilitudinis” cum Deo, qui “solus
bonus est” (Cfr. Matth. 19, 17), qui est boni plenitudo. Si haec “dissimilitudo” peccati cum Deo, qui
ipsa Sanctitas est, “similitudinem” postulat in campo libertatis, liberae voluntatis, potest ergo dici
ob hanc ipsam causam “dissimilitudinem” peccato contentam tanto exitiosiorem esse et
acerbiorem. Confitendum etiam est Deum, ut creatorem et patrem ita tangi, “offendi” et, ut par est,
in intima illa donatione offendi, quae ad aeternum Dei de homine consilium pertinet.
At uno tempore etiam homo - vir et mulier - malo tangitur peccati, cuius est auctor. Textus biblicus
Genesis (Gen. 3) id verbis monstrat, quae clare novam hominis in mundo creato condicionem
describunt. Prospectum monstrat “laboris” quo homo necessaria ad vivendum parabit (Cfr. ibid. 3,
17-19), necnon prospectum magnorum dolorum, in quibus mulier pariet filios suos (Cfr. ibid. 3,
16). Omnia denique haec necessitate mortis signantur, quae vitae humanae finis est super terra.
Hoc modo homo, qua pulvis, “revertetur ad humum de qua sumptus est”: “pulvis es et in pulverem
reverteris” (Cfr. ibid. 3, 19).
Haec verba per aetates confirmantur. Non equidem significant imaginem et similitudinem Dei in
homine, sive muliere sive viro, esse peccato deletam; sed significant eam esse “obscuratam” (Cfr.
ORIGENIS In Gen. hom., 13 , 4: PG 12, 234; S. GREGORII NYSSENI De virg., 12: S. Ch. 119,
404-419; EIUSDEM De Beat., VI: PG 44, 1272) et, aliquo sensu, “imminutam”. Peccatum enim
hominem “minuit”, ut etiam Concilium Vaticanum II commemorat (Cfr. Gaudium et Spes, 13). Si
homo, ob ipsam suam naturam personae, imago est et similitudo Dei, hinc eius magnitudo
eiusque dignitas perficiuntur foedere cum Deo, coniunctione cum eo, ad illam contendendo
fundamentalem unitatem, quae spectat ad interiorem “rationem” ipsius creationis mysterii. Haec
unitas respondet altae omnium creaturarum rationalium veritati et, praecipue, hominis, qui inter
omnes creaturas inde ab initio elatus est per aeternam Dei in Iesu electionem: “In Christo . . .
elegit nos ante mundi constitutionem . . . in caritate, qui praedestinavit nos in adoptionem filiorum
per Iesum Christum, secundum beneplacitum voluntatis suae” (Cfr. Eph. 1, 4-6). Doctrina biblica in
universum nobis affirmare concedit praedestinationem omnes homines contingere, quemque
virum et quamque mulierem, sine discrimine.
Ipse dominabitur tui

2.4 Page 14

▲back to top
14
10. Biblica Libri Genesis descriptio veritatem delineat de consecutionibus peccati hominis, sicut
etiam indicat conturbationem eius primigeniae necessitudinis inter virum et mulierem, quae
personali utriusque dignitati respondet. Homo, masculus et femina, persona est ideoque “sola
creatura quam Deus in terra per seipsam voluit”; item ipsa haec creatura, unica et irrepetibilis
“seipsam invenire non potest nisi per sincerum sui ipsius donum” (Cfr. Gaudium et Spes, 24). Hinc
initium capit ratio “communionis”, in qua exprimuntur “unitas duorum” et viri atque mulieris
personalis dignitas. Cum igitur in descriptione biblica verba legimus mulieri dicta: “Ad virum tuum
erit appetitus tuus, ipse autem dominabitur tui” (Gen. 3, 16), abruptionem perspicimus et constans
periculum attinens ad hanc “duorum unitatem”, quae respondet dignitati imaginis et similitudinis
Dei in utroque. Hoc tamen periculum est mulieri gravius. Namque illud donum sincerum esse
indeque illud “pro” altero vivere dominium sequitur: “ipse dominabitur tui”. Id “dominium”
conturbationem indicat et amissionem stabilitatis eius fundamentalis aequalitatis, quam vir et
mulier habent in “unitate duorum”: hocque est detrimento praesertim mulieri, cum solum
aequalitas, quae ex amborum dignitate, qua personarum, oritur, possit mutuas necessitudines
instruere indole verae “communionis personarum”. Sed si huius aequalitatis violatio, quae quidem
donum simul et ius est ab ipso Deo Creatore proficiscens, detrimento est mulieri, uno tempore
minuit etiam veram viri dignitatem. Hic rem tangimus maximae humanitatis in ratione eius “ethos”,
quod initio Creator inscripsit in actu ipso creationis amborum ad imaginem et similitudinem suam.
Haec affirmatio apud Genesim magni, significantis ponderis est. Indicium enim continet mutuae
viri cum muliere necessitudinis in matrimonio. Agitur de appetitione, orta in condicione amoris
sponsalis, quae efficit ut mulieris “sincero dono sui” vir simili “dono” et consummatione
respondeat. Solum ex hoc principio ambo, et praesertim mulier, possunt “se invenire” uti veram
“duorum unitatem” secundum personae dignitatem. Coniunctio matrimonialis exigit observantiam
et perfectionem verae subiectivae naturae personalis amborum. Mulier non potest feri “obiectum”
“dominii” et “possessionis” masculinae. Sed textus biblici verba pertinent directo ad peccatum
originale et ad eius diuturnas in viro et in muliere consecutiones. Hi, peccatoria natura hereditaria
gravati, ferunt continenter in se “fomitem peccati”, seu propensionem ad violandum ordinem
moralem illum, qui ipsi naturae rationali et dignitati hominis, uti personae, consentaneus est. Haec
propensio demonstratur per triplicem concupiscentiam, quam textus apostolicus distinguit ut
concupiscentiam oculorum, concupiscentiam carnis et superbiam vitae (Cfr. 1 Io. 2, 16). Genesis
verba, supra commemorata (Gen. 3, 16), indicant quo modo triplex haec concupiscentia, ut
“peccati fomes”, vim sit habitura ad mutuam viri et mulieris necessitudinem.
Eadem illa verba spectant directo ad matrimonium, sed indirecte ad varios campos convictionis
socialis: ad condiciones in quibus mulier aut damnis cedit aut discriminatur ob id ipsum, quod
mulier est. Veritas revelata de creatione hominis, ut masculi et feminae, praecipuum est
argumentum contra omnes condiciones quae, cum sint ipse per se noxiae, ia est iniustae,
continent et exprimunt peccati hereditatem, quam omnes humani secum portant. Libri Sacrarum
Litterarum variis in locis comprobant vere eiusmodi esse condiciones simulque necessitatem
testantur se convertendi, hoc est se a malo purificandi: ab eo scilicet, quod alterum offendit, quod

2.5 Page 15

▲back to top
15
hominem “minuit”, non solum qui laeditur, verum etiam qui laedit. Talis est immutabilis nuntius
Verbi a Deo revelati. Inde exprimitur “ethos” biblicum usque ad finem (Re quidem vera Patres IV
saeculi ad legem se revocantes divinam fortiter sunt nisi contra adhruc vigens tunc discrimen
adversus mulieres tum in moribus tum in legibus civilibus sui temporis. Cfr. S. GREGORII
NAZIAZENI Or., 37, 6: PG 36, 290; S. HIERONYMI Ad oceanum ep. 77, 3: PL 22, 691; S.
AMBROSII De instit. virg., III, 16: PG 16, 309: S. AUGUSTINI Sermo 132, 2: PL 38, 735; Sermo
392, 4: PL 39, 1711).
Nostris temporibus quaestio de “iuribus mulieris” novam accepit significationem in ampla iurium
personae humanae provincia. Hoc propositum, constanter enuntiatum multimodisque
commemoratum, illustrando, nuntius biblicus et evangelicus custodit veritatem de “unitate
duorum”, id est de illa dignitate illaque vocatione, quae oriuntur ex peculiari diversitate et personali
proprietate viri et mulieris. Qua re etiam iusta mulieris dissensio cum eo, quod biblica verba: “ipse
dominabitur tui” (Gen. 3, 16) exprimunt, nullo modo efficere potest ut mulieres “masculescant”.
Mulier - nomine liberationis ab viri “dominio” - contendere non potest ad suas faciendas
proprietates masculinas contra suam “proprietatem” femininam. Certus est timor ut hac ratione
mulier “se perficiat” et ne, contra, detorqueat et amittat id, quod est eius fundamentalis amplitudo.
Est enim immanis amplitudo. In descriptione exclamatio primi viri, simul ac mulierem creatam vidit,
est exclamatio admirationis et blandimenti, quae hominis historiam super terra totam emetitur.
Dotes muliebris naturae propriae profecto minores non sunt dotibus virilitatis, sed tantum diversae
sunt. Mulier ergo - sicut ceteroqui et vir - sui, qua personae, effectionem, suam dignitatem et
vocationem interpretari debet ex his dotibus, ex amplitudine muliebris naturae, quam die creationis
accepit quamque tamquam expressionem sibi peculiarem imaginis et similitudinis Dei hereditate
accipit. Solum hoc modo vinci potest etiam illa peccati hereditas, quam verba Bibliorum denotant:
“Ad virum tuum erit appetitus tuus, ipse autem dominabitur tui”. Huius malae hereditatis superatio
est omnis hominis, per aetates, tum mulieris tum viri. Nam quotiescumque vir facinus in se admittit
quo mulieris dignitatem personalem et vocationem offendit, contra suam ipsius personalem
dignitatem et vocationem agit.
Protoevangelium
11. Liber Genesis peccatum testatur, quod est “principii” hominis malum, eius consecutiones,
quae inde in totum genus humanum incumbunt, et simul primum nuntium continet victoriae de
malo, de peccato. Hunc nuntium comprobant verba quae legimus in libro Genesis 3, 15 quaeque
ex more dicuntur “Protoevangelium”: “Inimicitias ponam inter te et mulierem et semen tuum et
semen illius; ipsum conteret caput tuum et tu conteres calcaneum eius”. Significans est nuntium
redemptoris mundi, his verbis contentum, ad “mulierem” spectare. Primo loco in Protoevangelio
nominatur uti progenetrix eius, qui hominis redemptor erit (Cfr. S. IRENAEI Adv. haeres, III, 23, 7:
S. Ch. 211, 462-465; V, 21, 1: S. Ch. 153, 260-265; S. EPIPHANII Panar., III, 2, 78: PG 42, 728-
729; S. AUGUSTINI Enarr. in Ps. 103, s. 4, 6: CCL 40, 1525). Et, si redemptio efficienda est per

2.6 Page 16

▲back to top
16
certamen contra malum, per “inimicitiam” inter semen mulieris et semen eius qui, ut “pater
mendacii” (Io. 8, 44), primus est auctor peccati historiae hominis, haec erit etiam inimicitia inter
eum et mulierem.
His verbis aperitur prospectus totius Revelationis, primum uti praeparationis ad Evangelium,
deinde uti ipsius Evangelii. In hoc prospectu nomine mulieris duae figurae femininae iunguntur:
Eva et Maria.
Verba Protoevangelii, Novo Testamento illustrante considerata, apte partes exprimunt mulieris in
redemptoris certamine salvifico cum mali auctore in hominis historia.
Comparatio Evae cum Maria constans est in meditatione depositi fidei a divina Revelatione
acceptae estque unum ex crebrioribus argumentis a Patribus, a scriptoribus ecclesiasticis et a
theologis requisitis (Cfr. S. IUSTINI Dial. cum Thryph., 100: PG 6, 709-712; S. IRENAEI Adv.
haeres, III, 22, 4: S. Ch. 21, 438-445; V, 19, 1: S. Ch. 153, 248-251; S. CYRILLI
HIEROSOLYMITANI Catech. 12, 15: PG 33, 741; S. IOANNIS CHRYSOSTOMI In Ps. 44, 7: PG
55, 193; S. IOANNIS DAMASCENI Hom. II in dorm. B.V.M., 3: S. Ch. 80, 130-135; ESYCHII
HIEROSOLYMITANI Sermo V in Deiparam: PG 93, 1464 s.; TERTULLIANI De carne Christi, 17:
CCL 2, 904 s.; S. HIERONYMI Epist. 22, 21: PL 22, 408; S. AUGUSTINI Sermo 51, 2-3: PL 38,
335; Sermo 232, 2: PL 38, 1108; CARD. I. H. NEWMAN A Letter to the rev. E.B. Pusey,
Longmans, London 1865; M.I. SCHEEBEN, Handbuch der Katholischen Dogmatik, V, 1 (Freiburg
1952²), 243-266; V, 2 (Freiburg 1954²), 306-499. Cfr. Lumen Gentium, 56). Plerumque prima
inspectione ex hac comparatione differentia apparet, contrapositum. Eva, ut “mater cunctorum
viventium” (Gen. 3, 20), testis est “principii biblici”, quo comprehenduntur veritas de hominis
creatione ad imaginem et similitudinem Dei et veritas de peccato originali. Maria testis est novi
“principii” et “novae creaturae” (Cfr. 2 Cor. 5, 17). Quin ipsa, utpote prima redempta in historia
salutis, “nova creatura” est, “gratia plena” est. Difficile intellegitur cur verba Protoevangelii tam
conspicuam “mulierem” faciant, nisi admittitur in ea initium habere novum et decretorium Foedus
Dei cum humano genere, Foedus in Christi sanguine redimente. Hoc Foedus incipit per
“mulierem”, in annuntiatione quae Nazareth evenit. Haec est absoluta Evangelii novitas. Alias in
vetere Testamento, ut historiae Populi sui interveniret, Deus mulieres adhibuerat, sicut Samuelis
et Samson matres; sed ut suum iceret Foedus cum humano genere, solis viris usus erat: Noe,
Abraham, Moyse. In Novi Foederis initio, quod aeternum esse debet et irrevocabile, mulier est:
Virgo Nazarethana. Indicium est hoc in “Iesu Christo” “non esse masculum et feminam” (Gal. 3,
28). In eo reciprocum contrapositum inter virum et mulierem - tamquam peccati originalis hereditas
- essentialiter superatur. “Omnes vos unus estis in Christo Iesu”, scripsit Apostolus (Ibid.).
Haec verba tractant illam primigeniam “duorum unitatem”, quae hominis creationi conectitur,
masculi et feminae, ac imaginem et similitudinem Dei, secundum exemplar perfectissimae eius
communionis Personarum, quod Deus ipse est. Pauli verba declarant mysterium redemptionis
hominis in Iesu Christo, Mariae filio, id repetere et instaurare, quod in creationis mysterio aeterno

2.7 Page 17

▲back to top
17
Dei Creatoris consilio respondebat. Ob id ipsum die creationis hominis, masculi et feminae, “Vidit
Deus cuncta quae fecit, et ecce erant valde bona” (Gen. 1, 31). Redemptio restituit, aliquo sensu,
ipsi eius origini bonum quod est essentialiter “minutum” peccato eiusque in hominis historia
hereditate.
“Mulier” Protoevangelii inseritur in redemptionis prospectum. Comparatio Evae cum Maria hoc
sensu potest etiam intellegi, Mariam nempe sumere in se et complecti mysterium mulieris, cuius
initium est Eva, “mater cunctorum viventium” (Gen. 3, 20): imprimis illud sumit et complectitur, in
intimo mysterio Christi - “novissimi Adam” - (Cfr. 1 Cor. 15, 45) qui in suam personam primi Adam
naturam assumpsit. Novi enim Foederis essentia in hoc posita est, quod Dei Filius Patri
consubstantialis fit homo: humanitatem assumit in unitatem divinae Verbi Personae. Qui
Redemptionem agit est simul verus homo.
Mysterium Redemptionis mundi postulat ut Deus-Filius humanitatem sumpserit tamquam Adam
hereditatem, ei similis factus et omni homini per omnia, “absque peccato” (Hebr. 4, 15). Ita Is
“hominem ipsi homini plene manifestavit eique altissimam eius vocationem patefecit”, sicut
Concilium Vaticano II docet, (Gaudium et Spes, 22) eumque quodam modo adiuvit ad denuo
reperiendum “quid sit homo” (Cfr. Ps. 8, 5).
Per omnes aetates in traditione fidei inque christiana de ea meditatione comparatio Adam cum
Christo iungitur comparationi Evae cum Maria. Si Maria describitur etiam tamquam “nova Eva”,
quae possunt esse huius analogiae significationes? Sunt certe multiplices. Oportet peculiariter
immoremur in illa significatione, quae videt in Maria plenam revelationem omnium, quae verbo
biblico “muliere” continentur: revelationem ad mysterium Redemptionis accommodatam. Maria
significat, aliquo sensu, illum supergredi terminum, de quo loquitur liber Genesis (Gen. 3, 16), et
ad illud redire “principium”, in quo talis erat “mulier”, qualis est in creatione exoptata, ideoque in
aeterno Dei consilio, in sinu Sanctissimae Trinitatis. Maria est “novum principium”, dignitatis et
vocationis mulieris (Cfr. S. AMBROSII De instit. virg., V, 33: PL 16, 313), omnium mulierum et
cuiusque mulieris.
Ratio ad id comprehendendum esse possunt praesertim verba quae evangelista ponit in ore
Mariae post Annuntiationem, per eius Elisabeth salutationem: “Fecit mihi magna, qui potens est”
(Luc. 1, 49). Quae verba haud dubie spectant ad Filii conceptionem, qui est “Filius Altissimi” (Ibid.
1, 32), “sanctus” Dei; sed possunt simul significare patefactionem propriae humanitatis femininae.
“Fecit mihi magna”: haec est patefactio totius amplitudinis, totius personalis laudis muliebris
naturae, totius aeternae proprietatis “mulieris”, qualem eam Deus voluit, personam per se ipsam,
quae se agnoscit simul “per donum sincerum sui”.
Haec patefactio iungitur clarae conscientiae doni, largitionis Dei. Iam “principio” peccatum hanc
conscientiam infuscaverat, quodammodo suffocaverat, sicut verba indicant primae temptationis
“patris mendacii” (Cfr. Gen. 3, 1-5). Adventu “plenitudinis temporis” (Cfr. Gal. 4, 4), cum in historia

2.8 Page 18

▲back to top
18
humani generis perfici incipit redemptionis mysterium, haec conscientia tota cum sua vi in verba
irrumpit biblicae “mulieris” Nazarethanae. In Maria, Eva rursus invenit quae sit vera mulieris
dignitas, muliebris humanitatis. Haec nova inventio debet constanter cor attingere cuiusque
mulieris eiusque vocationem et vitam formare.
V
Iesus Christus
“Mirabantur quia cum muliere loquebatur”
12. Verba Protoevangelii Libri Genesis sinunt ad Evangelium devertamus. Hominis redemptio,
quae illic nuntiatur, hic ad effectum adducitur per personam et missionem Iesu Christi, in quibus id
quoque cognoscimus, quod redemptio significat quoad dignitatem et vocationem mulieris. Haec
significatio clarior fit ex verbis Christi et ex ratione qua se gerit erga mulieres, quae sane
simplicissima est et, ob id ipsum, extraordinaria, si in scaena eius temporis consideratur: ratio est
magnae perspicuitatis et altitudinis. Plures mulieres apparent in via missionis Iesu Nazarethani, et
occursus cum quaque earum confirmat “novitatem vitae” evangelicae, de qua iam dictum est.
Omnes recipiunt - vel qui nuntium christianum calumniantur - Christum fuisse coram
contemporalibus suis fautorem dignitatis mulieris et vocationis cum illa congruentis dignitate.
Interdum hoc stuporem movebat, admirationem, saepe fere scandalo tenus: “Mirabantur quia cum
muliere loquebatur” (Io. 4, 27), quoniam haec agendi ratio discrepabat a ratione agendi eius
contemporalium. “Mirabantur”, immo, ipsi Christi discipuli. Pharisaeus, cuius domum adiit mulier
peccatrix ut pedes Iesu ungeret unguento, “ait intra se: «Hic si esset propheta, sciret utique quae
et qualis mulier, quae tangit eum, quia peccatrix est»” (Luc. 7, 39). Maiore etiam perturbatione, vel
“sancta indignatione” profecto auditores sibi placentes implebant haec Christi verba: “Publicani et
meretrices praecedent vos in regnum Dei” (Matth. 21, 31).
Qui sic loquebatur et operabatur demonstrabat “mysteria Regni” se penitus cognoscere. Ipse
etiam “sciebat quid esset in homine” (Io. 2, 25), in eius animo, in eius “corde”. Testis erat aeterni
Dei consilii hominem contingentis ab eo creatum ad imaginem et similitudinem suam. Penitus
etiam noverat peccati consecutiones, “mysterii iniquitatis” in humanis cordibus agentis instar
fructus amari obscurationis imaginis divinae. Quam significans est Iesum, in fundamentali
colloquio de matrimonio deque eius stabilitale, coram iis qui cum eo colloquebantur quique ex
officio Legis periti erant, “scribis” scilicet, “principium” commemorare! Quaestio agitur de iure
“masculi” “uxorem dimittendi suam quacumque ex causa” (Matth. 19, 3); et, igitur, de iure etiam
mulieris, de eius condicione in matrimonio, de eius dignitate. Collocutores putant vigentem legem
Moseiam esse pro se: “Moyses mandavit dari libellum repudii et dimittere” (Matth. 19, 7).
Respondet Iesus: “Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras, ab
initio autem non fuit sic” (Ibid. 19, 8). Iesus Principium arcessit, creationem hominis, maris et

2.9 Page 19

▲back to top
19
feminae illudque Dei institutum, in eo positum, quod ambo ad eius “imaginem et similitudinem”
creati sunt. Quam ob rem, cum homo “dimittit patrem et matrem” et adhaeret uxori suae, ut sint
duo in “carne una”, viget lex, quae a Deo ipso originem ducit: “Quod ergo Deus coniunxit, homo
non separet” (Ibid. 19, 6).
Principium huius “ethos”, quod inde ab initio inscriptum est in veritate creationis, nunc a Christo
confirmatur contra traditionem illam, quae mulieris inaequalitatem concedebat. Iuxta hanc
traditionem mas “dominabatur”, non aeque existimans mulierem eamque dignitatem, quam “ethos”
creationis ut fundamentum iecit reciprocarum necessitudinum duarum personarum matrimonio
coniunctarum. Hoc “ethos” commemoratur et confirmatur Christi verbis: est “ethos” Evangelii et
redemptionis.
Mulieres Evangelii
13. Cum Evangelii paginas pervolutamus, multae mulieres ante oculos nostros praetereunt, aetate
et ordine diversae: mulieres morbis correptae vel doloribus corporis, qualis mulier quae habebat
“spiritum infirmitatis, et erat inclinata nec omnino poterat sursum respicere” (Cfr. Luc. 13, 11), vel
socrus Simonis, quae “decumbebat febricitans” (Marc. 1, 30), vel mulier quae erat “in profluvio
sanguinis” (Cfr. ibid. 5, 25-34), nec quemquam tangere poterat, quoniam tactus eius putabatur
hominem “contaminare”. Omnes sanatae sunt, et ultima (haemorrhoissa), quae in “turba” tetigit
vestimentum Iesu (Ibid. 5, 27), est ab eo laudata ob magnam fidem: “Fides tua te salvam fecit”
(Marc. 5, 34). Praeter has, filia Iairi, quam Iesus a mortuis excitat, eam dulciter alloquens: “Puella,
tibi dico, surge” (Ibid. 5, 41); et vidua Nain, cui Iesus unicum resuscitat filium, adiungens actioni
suae significationem benignae misericordiae: “Misericordia motus dixit illi: «Noli flere»” (Luc. 7,
13); denique mulier Chananaea, quae meretur a Christo verba peculiaris aestimationis ob fidem
suam, ob humilitatem suam obque illam animi magnitudinem, cui solum cor matris par est: “O
mulier, magna est fides tua! Fiat tibi, sicut vis” (Matth. 15, 28). Mulier chananaea sanationem filiae
petebat.
Saepe mulieres, quibus Iesus obviam fiebat quaeque ab eo multas gratias accipiebant, eum
comitabantur, cum apostolis percurrentem per civitates et castella, praedicantem et
evangelizantem regnum Dei; “quae ministrabant eis de facultatibus suis”. Evangelium nominat ex
eis Ioannam, procuratoris Herodis uxorem, Susannam et “alias multas” (Luc. 8, 1-3).
Interdum mulierum imagines comparent in parabolis, quibus Iesus Nazarenus auditoribus suis
veritatem Regni Dei illustrabat. Ita in parabolis de drachma perdita (Cfr. ibid. 15, 8-10), de
fermento (Cfr. Matth. 13, 33), de virginibus prudentibus et fatuis (Cfr. ibid. 25, 1-3). Peculiariter
significans est narratio ad obolum viduae attinens. Mittentibus divitibus munera in gazophylacio . .
. quaedam vidua paupercula misit illuc minuta duo. Tunc Iesus dixit: “Vidua haec pauper plus
quam omnes misit . . .; ex inopia sua omnem victum suum, quem habebat, misit” (Luc. 21, 1-4).
Hoc modo Iesus eam omnibus proponit exemplum, eam defendit, quia, in constitutione iuridiciali

2.10 Page 20

▲back to top
20
societatis id temporis, viduae omnino indefensae erant (Cfr. etiam ibid. 1, 1-7).
In tota Iesu doctrina, sicut et in eius agendi ratione, nihil invenitur, quod mulieris discrimen
ostendat, proprium temporis eius. Contra, eius verba eiusque opera semper exprimunt
observantiam et honorem, quae mulieri debentur. Mulier inclinata vocatur “filia Abrahae” (Luc. 1,
16), cum nomen “filius Abrahae” in omnibus Bibliis solis viris tribuatur. Iter faciens ad Calvariam
Iesu mulieribus dixit: “Filiae Ierusalem, nolite flere super me” (Ibid. 23, 28). Hoc de mulieribus et
mulieribus loquendi genus, necnon eas tractandi ratio, manifesta sunt “novitas” prae more
translaticio.
Hoc expressius fit quod attinet ad mulieres illas, quas communis sensus contemptim uti
peccatrices insimulabat, publicas peccatrices et adulteras. En Samaritana, cui ipse Iesus dicit:
“Quinque enim viros habuisti, et nunc, quem habes, non est tuus vir”: ipsaque, animadvertens
eum vitae suae secreta cognoscere, Messiam illum agnoscit et abit popularibus suis id nuntiatura.
Colloquium quod proximum est ante hanc agnitionem, unum est ex pulcherrimis Evangelii (Cfr. Io.
4, 4-27). En, postea, publica peccatrix quae, quamvis eam sensus communis reprehendat,
domum Pharisaei ingreditur ut pedes Iesu ungat unguento. Hic inospiti, offenso in ea re, dixit de
illa: “Remissa sunt peccata eius multa, quoniam dilexit multum” (Cfr. Luc. 7, 37-47).
En, denique, eventum quod est fortasse gravissimum: mulier in adulterio deprehensa ad Iesum
adducitur. Interrogationi provocanti: “In lege autem Moyses mandavit nobis huiusmodi lapidare; tu
ergo quid dicis?”, Iesus respondit: “Qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat”.
Vis veritatis illius responsionis tanta est, ut “unus post unum exierint, incipientes a senioribus”. Soli
remanserunt Iesus et mulier. “Ubi sunt? Nemo te condemnavit?” - “Nemo, Domine” - “Nec ego te
condemno; vade et amplius iam noli peccare” (Cfr. Io. 8, 3-11).
Haec facinora evidentissimam efficiunt picturam. Christus is est qui “scit quid sit in homine” (Cfr.
ibid. 2, 25), in viro et in muliere. Cognoscit dignitatem hominis eiusque coram Deo pulchritudinem.
Ipse, Christus, est extrema huius pulchritudinis confirmatio. Omnia quae dicit et quae facit
decretoriam consummationem habent in paschali redemptionis mysterio. Ratio Iesu erga mulieres,
quibus obviam se dat in via sui messianici servitii, est repercussus aeterni Dei consilii qui, earum
quamque creans, in Christo eam eligit et amat (Cfr. Eph. 1, 1-5). Quaevis, ergo, est illa “sola
creatura quam Deus per se ipsam voluit”. Quaelibet a “principio” hereditate accipit dignitatem
personae qua mulier. Iesus Nazarenus hanc confirmat dignitatem, eam memorat, renovat, eam
facit aliquid ad Evangelium pertinens et ad redemptionem, cuius causa mittitur in mundum.
Oportet ergo in momentum mysterii paschalis omne verbum et omnis actio Christi quoad mulierem
inserantur. Ita omnia plene illustrantur.
Mulier in adulterio deprehensa
14. Iesus condicionem historicam et veram mulieris ingreditur; quae condicio peccati hereditate

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top
21
gravatur. Haec hereditas exprimitur etiam more, qui mulierem segregat pro viro, et in ea ipsa
posita est et infixa. Hoc respectu factum mulieris “in adulterio deprehensae” (Cfr. Io. 8, 3-11)
peculiari indicio esse videtur. Ad ultimum Iesus ei dicit: “Amplius iam noli peccare”, sed prius
conscientiam peccati provocat in viris qui eam accusant, ut lapident, ita suam ostendens
facultatem videndi secundum veritatem conscientias et opera humana. Accusatoribus Iesus dicere
videtur: Haec mulier, toto suo onerata peccato, nonne est etiam, et omnia, vestrarum
transgressionum confirmatio, vestrae “masculinae” iniustitiae, vestrorum improborum usuum?
Valet haec veritas in universum genus humanum. Factum, quod in Evangelio Ioannis narratur, in
innumerabilibus condicionibus repeti potest, omni historiae tempore similibus. Mulier sola
relinquitur, in publicum proposita iudicium cum “suo peccato”, dum latet post hoc peccatum vir
peccator, qui in culpa est propter “peccatum alienum”, quin eiusdem particeps. Atque tamen eius
peccatum effugit, silentio praeteritur: is extra esse “alienum peccatum” apparet. Interdum vel
accusator fit, sicut in casu qui est supra descriptus, peccati sui immemor. Quotiens similiter, mulier
poenas pendet peccati sui (forsitan ipsa sit, aliquibus in casibus, in culpa ob peccatum viri
tamquam “peccatum alienum”), sed ipsa poenas pendet et quidem sola! Quotiens derelicta manet
cum sua maternitate, quando vir, pater infantis, huius rei causam in se transferre non vult? Et
praeterquam ad multas “matres innuptas” nostrae societatis, etiam in eas omnes oportet
consideratio intendatur, quae, varios patientes coactus, a viro quoque sonti, infantes “de medio
tollunt”, antequam oriantur. “De medio tollunt”: sed quanti? Hodiernus sensus communis
diversimode huius peccati malum “delere” nititur; at plerumque mulier exstinguere conscientiam
nequit se filio suo vitam ademisse, quandoquidem e sua natura eradere nequit propensionem ad
vitam accipiendam, in eius “ethos” a “principio” inscriptam.
Significativa est ratio qua Iesus agit in facto quod describitur in Ioanne (Io. 8, 3-11). Paucis
fortasse temporibus, sicut in hoc, eius declaratur potentia - potentia veritatis - quod ad humanas
spectat conscientias. Iesus tranquillus est, intentus, in cogitatione defixus. Nonne et hic, sicut in
colloquio cum Pharisaeis (Cfr. Matth. 19, 3-9), eius conscientia coniuncta est cum mysterio
Principii? cum homo creatus est masculus et femina, et mulier est viro credita cum sua diversitate
feminina cumque sua potentiali maternitate? Etiam vir est mulieri a Creatore creditus. Alter alteri
vicissim crediti sunt ut personae, ad imaginem factae et similitudinem ipsius Dei. In hac traditione
est mensura amoris, sponsalis amoris: ut alter alteri “donum sincerum” fiat, oportet uterque in se
donum recipiat. Haec mensura ambobus - viro et mulieri - collata est inde a “principio”. Post
peccatum originale in viro et in muliere vires contrariae operantur propter triplicem
concupiscentiam, “fomiti peccati” iunctam. In homine hae agunt ex imo. Idcirco Iesus in Sermone
super monte habito dixit: “Omnis, qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus
est eam in corde suo” (Ibid. 5, 28). Haec verba, directo viro dicta, ostendunt fundamentalem
veritatem officii eius respectu mulieris: ob huius dignitatem, huius maternitatem, huius vocationem.
Eadem autem verba indirecte et mulierem contingunt. Christus omnia faciebat, quae fieri poterant,
ut - pro moribus proque rationibus socialibus eius aetatis - mulieres in ipsius doctrina inque ipsius
agendi modo propriam sui naturam et dignitatem reperirent. Ex aeterna “duorum unitate”, haec

3.2 Page 22

▲back to top
22
dignitas directo ex ipsa pendet muliere, utpote subiecto per se responsali simulque “uti officium”
viro concreditur. Congruenter Christus ad officium viri redit. Nunc, in hac meditatione de mulieris
dignitate et vocatione, necessarium est nos rationem respicere, quam in Evangelio invenimus.
Mulieris dignitas eiusque vocatio - sicut, ceteroqui, viri - suam aeternam trahunt originem a corde
Dei et, in temporalibus vitae humanae condicionibus, arcte “duorum unitati” coniunctae sunt. Eam
ob rem vir quisque in se aspicere debet et videre num, quae ipsi concredita est tamquam soror in
eadem humanitate, tamquam uxor, facta sit in corde ipsius obiectum adulterii; num quae, variis
modis est in mundo exsistentiae ipsius compar subiectum, facta sit in ipso “obiectum”: obiectum
voluptatis, usus.
Nuntii evangelici custodes
15. Christi agendi ratio, Evangelium operum verborumque eius, congruenter id arguit, quod
mulieris dignitatem offendit. Hinc mulieres quae cum Christo sunt, se rursus intellegunt in veritate
quam Is “docet” et “facit”, tum etiam, cum haec est veritas de earum “natura peccatoria”. Sentiunt
se “per hanc veritatem liberatas”, sibi ipsis restitutas: sentiunt se “amore aeterno” amari, amore
qui in ipso Christo exprimitur. In Christi campo actionis earum socialis condicio mutatur. Sentiunt
Iesum secum colloqui de rebus, quae illis temporibus cum muliere non disserebantur. Quod ad
hoc pertinet, exemplum maxime significatorium Samaritanam apud puteum Sichem contingit.
Iesus - qui scit eam esse peccatricem, de qua re ei loquitur - tractat cum ea de altissimis Dei
mysteriis. Ei loquitur de immenso Dei amore, qui est “fons aquae salientis in vitam aeternam” (Io.
4, 14). De Deo ei loquitur, qui Spiritus est, deque vera adoratione, qua Patrem in spiritu et veritate
oportet adorare (Cfr. Io. 4, 24). Demum revelat ei se Messiam esse Israel promissum (Cfr. ibid. 4,
26).
Novus eventus est hic: mulier illa, et quidem “mulier-peccatrix”, fit “discipula” Christi; quin immo,
ubi primum docta est, Christum nuntiat habitatoribus Samariae, ita ut et ii crediderint in eum (Cfr.
ibid. 4, 39-42). Novus eventus, si modus consideratur, quo mulieres tractabant, quotquot in Israel
docebant cum in agendi ratione Iesu Nazareni huiusmodi eventus fiat consuetus. Hac in re
peculiariter commemorari merentur etiam Lazari sorores: “Diligebat autem Iesus Martham et
sororem eius Mariam et Lazarum” (Cfr. ibid. 11, 5). Maria “audiebat verbum” Iesu: cum eos domi
visit, ipse dicit Mariae agendi rationem “optimam partem”, esse, comparatam ad Marthae
sollicitudinem de domus officiis (Cfr. Luc. 10, 38-42).
Alio in loco etiam Martha - post Lazari mortem - cum Christo colloquitur: et colloquium attingit
altissimas revelationis et fidei veritates. “Domine, si fuisses hic, frater meus non esset mortuus” -
“Resurget frater tuus” - “Scio quia resurget in resurrectione in novissimo die”. Dixit ei Iesus: “Ego
sum resurrectio et vita: qui credit in me, etsi mortuus fuerit, vivet; et omnis, qui vivit et credit in me,
non morietur in aeternum. Credis hoc?” - “Utique, Domine; ego credidi quia tu es Christus Filius
Dei, qui in mundum venisti” (Io. 11, 21-27). Post hanc fidei professionem Iesus Lazarum resuscitat
Etiam colloquium cum Martha unum est ex maximis Evangelii.

3.3 Page 23

▲back to top
23
Christus cum mulieribus loquitur de rebus Dei, et illae has comprehendunt: est haec mentis et
cordis vox resiliens, responsio fidei. Et Iesus hanc responsionem proprie “femininam” laudat et
admiratur, sicut in casu mulieris Chananaeae (Cfr. Matth. 15, 28). Interdum vivam hanc fidem
amore permeatam exemplum proponit: docet, ergo, initium sumens ab hac mentis et cordis
responsione feminina. Sic accidit in casu mulieris illius “peccatricis” in domo Pharisaei, cuius
agendi rationem Iesus sumit ut initium and illustrandam veritatem de remissione peccatorum:
“Remissa sunt peccata eius multa, quoniam dilexit multum: cui autem minus dimittitur, minus
diligit” (Luc. 7, 47). In alia unctione, Iesus coram discipulis et praesertim coram Iuda mulierem
defendit eiusque actionem: “Quid molesti estis mulieri? Opus enim bonum operata est in me . . .
Mittens enim haec unguentum hoc supra corpus meum, ad sepeliendum me fecit. Amen dico
vobis: Ubicumque praedicatum fuerit hoc evangelium in toto mundo, dicetur et quod haec fecit in
memoriam eius” (Matth. 26, 6-13).
Re vera Evangelia non solum describunt quod mulier illa Bethaniae fecit in domo Simonis leprosi,
sed in lumine collocant ultimi discriminis tempore totius messianici muneris Iesu Nazareni iuxta
Crucem fuisse, omnium primas, mulieres. Apostolorum solus Ioannes fidelis mansit; mulieres
autem multae fuerunt. Ibi erant enim non tantum Mater Christi et “soror matris eius, Maria
Cleopae, et Maria Magdalene” (Io. 19, 25), sed “mulieres multae a longe aspicientes, quae
secutae erant Iesum a Galilaea ministrantes ei” (Matth. 27, 55). Ut patet, in hoc durissimo fidei et
fidelitatis discrimine, mulieres fortiores apostolis se ostenderunt: in eiusmodi discriminibus qui
“multum amant” timorem vincere sciunt. Antea mulieres fuerant in via doloris, “quae plangebant et
lamentabant eum” (Luc. 23, 27). Ante illud tempus uxor Pilati maritum monuerat: “Nihil tibi et iusto
illi: multa enim passa sum hodie per visum propter eum” (Matth. 27, 29).
Primae Resurrectionis testes
16. Iam inde a primis operis Christi initiis exhibent mulieres erga ipsum eiusque simul mysterium
peculiarem adfectionem teneram quae indoli respondet earum feminei sexus. Dici praeterea
oportet idem hoc insigniter ipsum confirmari, quod ad paschale attinet mysterium, non tempore
tantum crucis verum in aurora etiam ipsius resurrectionis. Primae ad sepulcrum adstant mulieres,
quod primae reperiunt eaedem vacuum. Audiunt illae verba primae: “Non est hic: surrexit enim,
sicut dixit” (Matth. 28, 6). Primae eius dein amplexantur pedes (Cfr. ibid. 28, 9). Vocantur etiam
illae primae quae apostolis eventum hunc verum renuntient (Cfr. ibid. 28, 1-10; Luc. 24, 8-11).
Ioannis autem Evangelium (Cfr. item Marc. 16, 9) extollit praesertim praecipuas Mariae
Magdalenae partes. Prima videlicet ea resuscitato obvia fit Christo. Principio eum, quidem
hortorum esse arbitratur custodem, quem tunc agnoscit solum, cum nomine ipsam appellat. “Dicit
ei Iesus: “Maria!”. Conversa illa dicit ei Hebraice: “Rabbunì”, quod dicitur Magister. Dicit ei Iesus:
“Iam noli me tenere, nondum enim ascendi ad Patrem; vade autem ad fratres meos et dic eis:
Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum et Deum meum et Deum vestrum”. Venit Maria
Magdalene annuntians discipulis: “Vidi Dominum!” et quia haec dixit ei” (Io. 20, 16-18).

3.4 Page 24

▲back to top
24
Quam ob rem nuncupatur quoque illa “apostolorum apostola” (Cfr. RABANI MAURI De vita beatae
Mariae Magdalenae, XXVII: «Salvator . . . ascensionis suae eam (=Mariam Magdalenam) ad
apostolus instituit apostolam» (PL 112, 1574). «Facta est Apostolorum Apostola, per hoc quod ei
committitur ut resurrectionem dominicam discipulis annuntiet»: In Ioannem Evangelistam
expositio, C. XX, L. III, 6 (S. THOMAE AQUINATIS, Comment. in Matthaeum et Ioannem
Evangelistas), Ed. Parmens, X, 629). Etenim iam ipsos ante apostolos fuit Maria Magdalene
oculata Christi resuscitati testis ideoque prima etiam testimonium reddidit illi coram apostolis.
Certo quodam pacto cumulat hic eventus omnia ea quae prius iam dicta sunt de veritatibus divinis
a Christo mulieribus haud secus ac viris concreditis. Hoc itaque modo sacri vatis voces dici
possunt re ipsa completatae: “Effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii
vestri et filiae vestrae” (Ioe. 3, 1). Quinquagesimo autem post Christi resurrectionem die rursus
hae confirmantur voces in cenaculo Hierosolymitano, cum Paraclitus descendit Spiritus Sanctus
(Cfr. Act. 2, 17).
Quidquid vero antehac est pronuntiatum de Christi in mulieres adfectu, id corroborat explanatque
veritatem illam de amborum - viri ac mulieris - in Spiritu Sancto aequalitate. Loqui ferme oportet
essentiali de quadam “aequabilitate iurium”: quandoquidem ipsi ambo - tam mulier quam vir - ad
imaginem conditi sunt Deique similitudinem, et suscipere potest uterque pari profecto modo
veritatis divinae largitionem necnon in Spiritu Sancto caritatis. “Salutationes” ambo excipiunt
salvificas et sanctificantes.
Quod vero vir aut mulier sunt, nullum secum infert limitem; perinde atque illam salvifica,
sanctificantemque in homine Spiritus actionem id nihil coarctat, quod quis Iudaeus est vel
Graecus, servus vel liber, secundum notissimas Apostoli voces: “Omnes enim vos unus estis in
Christo Iesu” (Gal. 3, 28). Verum haec non delet unitas diversitatem. Qui porro talem in ordine
supernaturali sanctificantis gratiae efficit unitatem, Sanctus Spiritus, pari modo adiuvat ut
prophetent simul “filii vestri”, simul quidem “filiae vestrae”. “Prophetare” autem verbo vitaque ipsa
declarare significat “magnalia Dei” (Cfr. Act. 2, 11) veritate simul adservata ac proprietate
cuiusque hominis - tum mulieris tum quoque viri. “Aequabilitas” Evangelii, iurium nempe
“aequalitas”, mulieris et maris, ad “magnalia Dei” quod spectat, prout adeo est luculenter operibus
ostentata verbisque Iesu Nazareni, manifestissimum iacit fundamentum dignitatis mulieris
vocationisque in Ecclesia et mundo. Unaquaeque enim vocatio vim habet altissimo mondo
personalem et propheticam. Nam in humana vocatione sic quidem comprehensa, id totum quod
proprie est femineum iam novum consequitur modum: qui scilicet modus est illorum “magnalium
Dei”, quorum mulier fit vivens quoddam subiectum necessariaque simul testis.
VI
Maternitas-Virginitas
Binae mulieris vocationis rationes

3.5 Page 25

▲back to top
25
17. Mentem vero nunc Nostram convertamus oportet ad maternitatem atque ad virginitatem, veluti
peculiares duas rationes explicandi mulieris ingenii. Ad ipsum Evangelii lumen plenitudinem illae
proprii momenti ac ponderis in Maria adsequuntur, quae uti Virgo, Filii Mater fit Dei. Hae vero
binae vocationis femininae rationes sic in ipsa admirabiliter conveniunt coniungunturque ut alteram
haud altera excluserit; verum insigniter perfecerit. Annuntiationis enim narratio in Lucae Evangelio
luculenter quidem demonstrat tale quiddam fieri non posse Virgini Nazarethanae visum. Cum dici
sibi audit: “Ecce concipies in utero et paries filium, et vocabis nomen eius Iesum”, continuo ipsa
exquirit: “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?” (Luc. 1, 33-34). Communi quidem in
rerum ordine effectus maternitas est mutuae “cognitionis” viri ac mulieris in conubiali iunctione.
Maria vero firmiter consistens in virginitatis proposito suae, divino ponit nuntio quaestionem
eiusque pariter responsionem accipit: “Spiritus Sanctus superveniet in te”: id est, “maternitas tua
non consequentia erit “cognitionis” coniugalis, verum Spiritus Sancti opus”, atque “virtus Altissimi
obumbrabit conceptionis mysterio nativitatisque Filii. Tamquam Altissimi ipse Filius a Deo solo
conceditur tibi, ea profecto via, quam Deus novit”. Quapropter virginale suum servavit Maria
responsum: “Virum non cognosco” (Cfr. ibid. 1, 34) eodemque vero tempore est mater facta. Simul
in ea maternitas existit necnon virginitas: mutuo haud excluduntur nec limites sibi proponunt. Quin
immo ipsa Matris Dei persona omnes homines - praesertim autem omnes mulieres - adiuvat ut rite
comperiant quo demum pacto duae rationes illae binaeque mulieris vocationis viae veluti
personae explicentur atque vicissim compleantur.
Maternitas
18. Ut particeps ideo quis fiat huius actus et operis “comperiendi”, iterum in veritatem personae
humanae altius inquiratur oportet, a Consilio Vaticano Secundo commemoratam. Homo videlicet -
tam mas quam femina - sola in orbe creatura est quam Deus propter seipsam voluerit: persona
est ac subiectum quod de sese decernit. At simul constat hominem “plene seipsum invenire non
posse nisi per sincerum sui ipsius donum” (Gaudium et Spes, 24). Iam vero haec descriptio, immo
certo quodam modo haec etiam definitio personae, dicebatur veritati principali respondere biblicae
de hominis - viri haud secus ac mulieris - effectione ad Dei imaginem et similitudinem. Non haec
autem interpretatio quaedam est in arte sive theoria dumtaxat nec definitio a rebus abstracta,
quandoquidem essentiali aliquo modo sensum indicat illius quod aliquis est homo, dum sua
nempe in luce reponit praestantiam sui ipsius doni, id est personae. Quo in prospectu personae
illud “ethos” continetur quod, cum creationis ipsa veritate coniunctum, sacri Libri Revelationis
postmodum erant plane explicaturi ac nominatim evangeliorum.
De persona porro veritas haec viam pariter recludit plenam ad comprehensionem mulieris
maternitatis. Fructus enim maternitas est conubialis viri mulierisque copulae, illius scilicet
“cognitionis” biblicae, quae duorum respondet coitui “in carnem unam” (Cfr. Gen. 2, 24) sicque in
muliere ipsa efficit eximium “donum sui ipsius” veluti amoris illius sponsalis testificationem, quo
coniuges inter se adeo arcte iunguntur ut “carnem unam” constituant. Completur autem haec
“cognitio” biblica in personae scilicet veritate tum solum, cum mutuum sui donum haud deformatur

3.6 Page 26

▲back to top
26
nec viri cupiditate, ut “dominus” suae fiat coniugis (“ipse dominabitur libi”), nec voluntate mulieris
ut in instinctu suo sese concludat (“ad virum tuum erit appetitus tuus” - Gen. 3, 16).
Mutua porro personae in conubio donatio ad munus sese recludit alicuius vitae novae, novi
hominis, qui persona pariter est ad suorum parentum similitudinem. Iam inde ab initio secum
maternitas infert ad novam personam apertionem quandam: haec omnino est propria mulieris
“pars”. Nam tali in apertione, dum concipit nempe filium paritque, se ipsam mulier “per sincerum
sui ipsius donum” reperit. Interioris promptitudinis donum, ad filium recipiendum ac pariendum,
cum conubiali iungitur consortione quae, uti iam est dictum, constituere debet peculiare
momentum illius mutuae donationis sui tam a muliere quam a viro. Novi vero hominis conceptio ac
nativitas secundum Bibliorum sententiam hisce verbis mulieris-genetricis exornatur: “Acquisivi
virum per Dominum” (Ibid. 4, 1). Evae autem exclamatio, quae est “mater cunctorum viventium”,
totiens iteratur, in orbem novus quotiens ingreditur homo eademque exclamatio laetitiam patefacit
atque mulieris conscientiam: magnum se videlicet mysterium participare aeternae generandi
successionis. Effectricem Dei vim communicant coniuges!
Mulieris maternitas eo quidem tempore, quod inter conceptionem continetur atque filii nativitatem,
ratio seu processio quaedam bio-physiologica et psychica est, quae nostris melius comprehenditur
diebus quam antehac ac multarum argumentum est subtiliorum investigationum. Plane vero
confirmat scientifica inquisitio, quo modo constitutio ipsa feminei corporis organorumque
complexus iam in se proclivitatem contineant naturae ipsius ad maternitatem et conceptionem, ad
graviditatem filiique partum propter conubialem cum viro copulam. At eodem sane tempore
congruunt haec omnia cum compage etiam psychico-physica mulieris. Quaecumque praeterea
variae scientiarum disciplinae hoc de argumento tradunt, suam habent utilitatem ac gravitatem,
dummodo ne explicatione circumscribantur tantum bio-physiologica ipsius mulieris eiusque
maternitatis. Huiusmodi enim imago “imminuta” pari velut gressu progreditur cum notione hominis
ac totius orbis ad materiam spectante solam. Sic etiam amittitur, proh dolor!, id quod revera ad
rerum pertinet essentiam: maternitas namque, tamquam factum atque ostentum humanum, plene
secundum veritatem de persona explanatur. Consociatur maternitas cum structura ipsa personali
rationis exsistendi mulieris necnon cum natura personali ipsius doni: “Acquisivi virum per
Dominum” (Gen. 4, 1). Donum parentibus Creator tribuit filii. In muliere vero coniungitur hoc
peculiariter cum sincero “dono sui ipsius”. Mariae ideo voces annuntiationis tempore: “Fiat mihi
secundum verbum tuum” promptum indicant mulieris animum ad sui ipsius donum necnon vitae
novae receptionem.
In mulieris ideo maternitate cum viri etiam paternitate sociata veluti imago refertur mysterium
aeternum illius principii, quo quis generat genitorque fit, quod ipso invenitur in Deo, videlicet in
Deo uno et trino (Cfr. Eph. 3, 14-15). Quod homines generant, est commune quiddam quod virum
complectitur simulque mulierem. Ac si amore pulsa in virum dixerit aliquando mulier: “Filium tibi
peperi”, verba eius eodem tempore significabunt: “Hic noster est filius”. Verum licet ambo sui sint
filii parentes, “partem” praecipuam maternitas mulieris efficit illius quod communiter sunt ipsi

3.7 Page 27

▲back to top
27
genitores, tum etiam partem magis obstringentem. Illud quidem “esse parentes”, quantumvis ad
utrumque pertineat, multo impletur in muliere amplius praesertim ipso tempore ante filii ortum.
Mulier enim directo pretium “solvit” communis huius generationis, quae corporis eius vires revera
exhaurit animique. Quocirca penitus sibi conscius vir sit oportet, in illo communi ipsorum munere
genitorum, contrahere se peculiare erga mulierem debitum. Nulla proinde ratio “aequalitatis
iurium” inter mulieres ac viros valet, nisi essentiali plane modo hoc animadvertitur.
Singularem quandam communionem cum vitae mysterio, quae in matris visceribus maturescit, in
se complectitur maternitas. Mysterium hoc vitae mater admiratur, interiore aliqua inspectione id
“comprehendit” quod intra se iam evenit. Sub ipsa “principii” luce filium recipit mater diligitque
quem in utero gestat tamquam personam. Praecipuus hic modus consortionis cum novo homine,
qui paulatim conformatur, ipse vicissim animi talem habitum gignit erga hominem - non tantum
proprium in filium sed etiam erga hominem in universum - ut altissime iam totum exprimat mulieris
ingenium. Communiter existimatur mulier plus viro curam intendere posse in hominem ante se
concretum atque maternitas ipsa multo etiam plus hanc provehere inclinationem. Vir contra -
quantumvis ipse etiam munus parentis communicet - semper tamen “extra” graviditatis reperitur
processum et nativitatis filii pluribusque ideo modis a matre discere debet propriam suam
“paternitatem”. Quod totum dici licet partem esse illius communis dynamicae virtutis qua homines
fiunt parentes, tum quoque cum de aetatibus agitur filii ortum subsequentibus, primo praesertim
tempore. Filii institutio universim accepta in se continere duplicem operam debet tum matris tum
etiam patris. Nihilominus materna opera maximum momentum habet in nova persona humana
instituenda.
Maternitas ad foedus relata
19. In deliberationem nostram regreditur biblicum mulieris paradigma ex Protoevangelio
desumptum. Tamquam genetrix primaque hominis educatrix (nam parentum spiritalis ratio est
omnino educatio) propriam habet mulier praestantiam ipso prae viro. Etsi sensu imprimis
biophysico eius pendet maternitas a viro, “signum” tamen essentiale eadem imprimit tota in illa
processione, qua filii novi filiaeque hominum generis “uti personae crescunt”. Mulieris maternitas
biophysico sensu passivam quandam, ut videtur, prae se fert proprietatem; vitae efficiendae novae
processus in ipsa “evenit” eiusque in corpore; accidit id tamen dum simul illud implicat totum.
Sensu autem personali et ethico significat maternitas creatricem mulieris potestatem maximi
quidem momenti unde potissimum novi hominis pendet humana ipsa natura. Hoc quoque pacto
declarat mulieris maternitas vocationem aliquam peculiarem ac provocationem quae in virum
intenduntur eiusque paternitatem.
Biblicum “mulieris” paradigma cumulatur ac veluti coronatur ipsa Matris Dei maternitate, uti verbis
Protoevangelii “Inimicitias ponam inter te et mulierem” confirmatur. En ergo Deus in ea in
ipsiusque materno responso “fiat” (“Fiat mihi secundum verbum tuum”), Novo cum hominum
genere Foederi principium ponit; quod quidem Foedus aeternum est in Christo ac postremum in

3.8 Page 28

▲back to top
28
eius corpore ac sanguine, in Cruce illius et Resurrectione. Idcirco plane, quod Foedus hoc “in
carne ac sanguine” est peragendum, fit in Genetrice ipsius initium. “Filius Altissimi” propter eam
dumtaxat atque virginale illius maternumque “fiat” Patri asseverare valet: “corpus autem aptasti
mihi . . . Ecce venio . . . ut faciam, Deus voluntatem tuam” (Hebr. 10, 5. 7).
In Foederis eiusdem ordinem, quod cum homine Deus in Iesu Christo pepigit, maternitas est
mulieris inserta. Et quotiescumque singulisque illis temporibus cum mulieris maternitas in
hominum historia hisce in terris iteratur, semper iam ad Foedus refertur quod in Dei Matris
maternitate iniit cum hominum genere Deus.
Nonne iam haec res responso illo comprobata est, quod vociferanti in turba mulieri reddidit Iesus,
quae scilicet ob Matris ipsius maternitatem laudabat eum: “Beatus venter, qui te portavit, et ubera,
quae suxisti”? Cui respondet Iesus: “Quinimmo beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt!” (Luc.
11, 27-28). Sensum hic maternitatis confirmat Iesus, quod ad corpus spectat; at indicat simul
altiorem quendam ipsius sensum qui cum ordine coniungitur spiritali: indicium illa est Foederis
cum Deo qui “Spiritus est” (Io. 4, 24). Haec vero cumprimis maternitas Matris est Dei. Cuiusque
quoque mulieris maternitas ad Evangelii lumen comprehensa non modo “carnis et sanguinis” est:
in ea namque patescit intima “auditio verbi Dei vivi” necnon prompta voluntas “custodiendi” idem
hoc verbum, quod est verbum “vitae aeternae” (Ibid. 6, 68). Etenim matribus terrestribus orti, filii
nempe filiaeque hominum generis, a Dei Filio potestatem recipiunt “filios Dei fieri” (Io. 1, 12). Novi
vero Foederis in Christi sanguine natura totum illud penetrat humanum generare quod inde res
efficitur et munus “creaturarum novarum” (2 Cor. 5, 17). Mulieris ipsa maternitas, in prospectu
nempe vitae atque historiae cuiusque hominis, primum quasi limen est cuius transgressio
“revelationem filiorum Dei” (Cfr. Rom. 8, 19) afficit.
“Mulier, cum parit, tristitiam habet, quia venit hora eius; cum autem pepererit puerum, iam non
meminit pressurae propter gaudium quia natus est homo in mundum” (Io. 16, 21). Haec referuntur
Christi verba in prima sua parte eos ad “dolores partus” qui ad peccati originalis pertinent
hereditatem; eodem tamen indicant tempore vinculum quod maternitas mulieris habet cum
paschali mysterio. Nam in hoc continetur mysterio etiam Matris dolor sub Cruce consistentis -
Matris nempe quae per fidem conturbans omnino communicat “exinanitionis” mysterium Filii sui.
“Haec forsan altissima sit fidei kenosis in hominum generis historia” (IOANNIS PAULI PP. II
Redemptoris Mater, 18).
Hanc dum contemplamur Matrem, cuius “animam pertransiet gladius” (Luc. 2, 35), intenditur simul
cogitatio in universas perdolentes huius orbis mulieres tum corporis videlicet tum animi laborantes
aegritudine. Hoc in dolore aliquid valet propria mulierum naturae mollitia, tametsi saepius
doloribus magis viris ipsis resistunt. Difficulter quidem hi numerantur dolores; suis difficulter
appellantur nominibus: materna sollicitudo memorari potest de filiis, potissimum cum aegrotant aut
lubricis errant viis, mors etiam carissimorum amicorum vel propinquorum, matrum illarum solitudo,
quarum obliti sunt filii adulti necnon viduarum, mulierum aegritudines quae nituntur ipsae solae ut

3.9 Page 29

▲back to top
29
supersint atque aliarum quae iniuriam subierunt vel quaestui habentur. Dolores demum exsistunt
conscientiarum propter peccatum quod maternam humanamve mulieris dignitatem offendit,
vulnera nempe conscientiarum quae haud facile submoventur. His ita etiam cum doloribus
standum sub Cruce est Christi.
Evangelii sermones autem de muliere, quae patitur dolores cum ipsi tempus impendet quo filium
est paritura, continuo post testantur gaudium. Quod nempe gaudium inde exoritur quod natus est
homo: propter gaudium quia natus est homo in mundum”. Ad mysterium paschale ordinatur etiam
hoc gaudium, ad illam videlicet laetitiam cuius fiunt die Christi resurrectionis participes apostoli: “Et
vos igitur nunc quidem tristitiam habetis” (quae voces pridie diei passionis ac mortis sunt prolatae);
“iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollit a vobis” (Io. 16,
22-23).
Virginitas propter regnum
20. In Iesu Christi doctrina cum virginitate consociatur maternitas, verum etiam discernitur ab ea.
Hac in re principalem obtinet locum dictio illa Iesu atque sermoni eius interiecta de matrimonii
indissolubilitate. Percepta enim ipsius responsione Pharisaeis reddita, adiciunt discipuli: “Si ita est
causa hominis cum uxore, non expedit nubere” (Matth. 19, 10). Quamcumque tunc temporis
significationem habere poterat illud “non expedit” in discipulorum animis, proficiscitur Christus
eorum a falsa opinatione ut de caelibatus excellentia eos instituat: caelibatum namque distinguit
vitiis naturae inductum, etsi ab homine allatis, a “caelibatu propter Regnum caelorum”. Ait ille: “Et
sunt eunuchi, qui seipsos castraverunt propter regnum caelorum” (Ibid. 19, 12). De libero igitur
agitur caelibatu ob Regni caelorum causam ipsam electo in aliquo prospectu eschatologicae
vocationis hominum ad societatem cum Deo. Addit deinde: “Qui potest capere, capiat”, quae
verba id repetunt quod in principio totius sermonis de caelibatu iam dixerat (Cfr. ibid. 19, 11).
Quapropter non fructus modo liberae electionis ab homine factae est caelibatus propter Regnum
caelorum sed peculiaris etiam gratiae a Deo datae, qui certum quendam vocat hominem ut
caelibatum vivendo impleat. Quod si hoc praecipuum quoddam signum Regni Dei est venturi,
eodem id tempore adiuvat ut omnes animi corporisque vires in vita hac terrestri ac temporali
devoveantur uni solique eschatologico regno.
Interrogantibus discipulis responsum Christi voces reddunt. Recta via proferuntur iis qui
interrogationem posuerunt quique hic viri fuerunt. Nihilo minus Christi responsio in semet ipsa
valet tum in viros tum in mulieres. Hac in contexta oratione denotat illud responsum optimam
quandam speciem evangelicam virginitatis, quae quidem species claram extollit “novitatem” cum
traditione Veteris Testamenti collatam. Sane haec iungebatur traditio aliquo pacto cum
exspectatione Israel potissimumque mulieris Israeliticae, ad adventum Messiae pertinente, qui ex
“semine mulieris” esse debebat. Altissimum quidem propositum caelibatus ac virginitatis propter
arctiorem cum Deo consociationem haud omnino abhorrescebat certis a partibus Iudaicae
societatis praesertim temporibus Iesu adventum proxime praecedentibus. Verumtamem caelibatus

3.10 Page 30

▲back to top
30
propter Regnum sive virginitas, irrefutabilis est novitas cum Dei Incarnatione coniuncta. Postquam
Christus advenit, expectatio populi Dei ordinare sese ad eschatologicum debet Regnum quod
venit, ubi “novum Israel” ipse instituat oportebit. Talem vero ad inversionem bonorumque
permutationem necessaria est conscientia fidei nova. Id bis Christus inculcat: “Qui potest capere,
capiat”; illud praeterea ii soli comprehendunt “quibus datum est” (Matth. 19, 11). In Maria autem
prima sese haec nova commonstravit conscientia, quandoquidem ex Angelo quaerit: “Quomodo
fiet istud, quoniam virum non cognosco?” (Luc. 1, 34). Quantumvis Scriptura Sacra eam praebeat
“virginem desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph” (Ibid. 1, 27), firmiter tamen ipsa perseverat in
virginitatis proposito ac maternitas, quam in illa dumtaxat efficit “virtus Altissimi”, effectus Spiritus
Sancti descensionis in eam est (Cfr. ibid. 1, 35). Haec ideo divina maternitas nequaquam
exspectationibus humanis respondet mulierum Israel: ad Mariam enim defertur veluti Dei ipsius
munus. Initium evasit hoc donum atque exemplum etiam novae spei omnium hominum pro Aeterni
Foederis modo necnon pro nova postremaque Dei promissione: signum namque est
eschatologicae spei.
Virginitatis porro sensus ex Evangelio est enucleatus altiusque pervestigatus, prout est etiam pro
feminis vocatio, in qua nempe earum confirmatur dignitas secundum Virginis Nazarethanae
similitudinem. Praeclaram speciem personarum consecrationis proponit Evangelium quae illarum
importat totam solamque Deo ipsi deditionem ob consiliorum evangelicorum virtutem, nominatim
castitatis, paupertatis, oboedientiae. Eorundem vero consiliorum perfecta incarnatio ipse est Iesus
Christus. Quicumque eum consectari voluit radicali quidem modo, vitam transigere statuit
secundum haec consilia. Quae profecto a mandatis separantur et Christiano viam indicant
radicalis evangelici moris. Iam inde a primis christiani nominis principiis hanc pariter viam tum viri
ingrediuntur tum mulieres, cum, omni dempto sexus discrimine, propositum evangelicum universis
patescat hominibus.
Hoc in ampliore rerum conspectu consideretur virginitas oportet pro muliere via, qua nempe via
aliter atque in coniugio ipsa suam uti mulieris personam complet. Quae via ut recte intellegatur
rursus est ad notionem principalem decurrendum ipsius anthropologiae christianae. In virginitate
enim libere suscepta semet ipsa confirmat mulier uti personam, id est uti creaturam quam Deus ab
primordiis rerum sibi concupivit ipsi (Cfr. Gaudium et Spes, 24), eodemque tempore praestantia
consequitur propri sexus feminei, dum “donum sincerum” fit soli Deo qui in Christo se patefecit,
donum etiam Christo hominum Redemptori animarumque Sponso: donum denique “sponsale”.
Probe nequit comprehendi virginitas, mulieris nempe consecratio in virginitate, nisi amor simul
sponsalis appellatur: in tali enim amore fit persona humana alli cuidam donum (Cfr. IOANNIS
PAULI PP. II Allocutiones diebus Mercurii habitae, 7 et 21 apr. 1982: Insegnamenti di Giovanni
Paolo II, V, 1 (1982) 1126-1131 et 1175-1179). Ceterum iudicanda aequabiliter viri est consecratio
in caelibatu sacerdotali vel etiam religioso statu.
Natura proin ac sponsalis inclinatio ipsius personae feminae propriam reperit in virginitate
responsionem hoc pacto intellecta. Ab initio mulier quae vocatur ut diligatur diligatque in vocatione

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top
31
ad virginitatem, Christum invenit in primis, uti Redemptorem, qui “in finem dilexit” per totum sui
ipsius donum, cui dono respondet per “donum sincerum” omnis suae vitae. Sese propterea divino
dedit Sponso et haec sui ipsius donatio ad coniunctionem dirigitur quae indolem prae se fert
omnino spiritualem: per Sancti Spiritus enim actionem evadit “unus Spiritus” (1 Cor. 6, 17) cum
Christo Sponso.
Haec excellens est evangelica forma virginitatis, ubi insigniter implentur tam dignitas mulieris
quam vocatio. In virginitate autem ita accepta declaratur radicalismus - qui dicitur - Evangelii:
relinquere omnia et eum sequi (Cfr. Matth. 19, 27). Id quod haudquaquam comparari potest cum
statu illo simplici quo quis nubilis manet aut caelebs, quoniam non circumscribitur virginitas sola
aliqua “negatione”, verum altiorem quandam complectitur “affirmationem” in sponsali ordine; sese
videlicet donare ratione universali et indivisa.
Maternitas secundum Spiritum
21. Evangelico sensu percepta virginitas secum detrectationem connubii infert proindeque etiam
maternitatis physicae.
Verum huius modi renuntiatio maternitatis, quae in mulieris animo gignere potest magnum
quoddam sacrificium, recludit simul eam ad alterius generis maternitatem experiendam: quae est
maternitas “secundum Spiritum” (Cfr. Rom. 8, 4). Haud enim destituit mulierem virginitas propriis
dotibus ac praerogativis. Multiplices vero induit formas spiritualis maternitas. In vita mulierum
consecratarum, quae - verbi gratia - secundum charisma vivunt regulasqua variorum Institutorum
apostolicae indolis, poterit illa exprimi tamquam sollicita cura erga homines, praesertim egentiores:
aegrotos et impedimentis oneratos, desertos et orphanos, senes et infantes, iuvenes et carcere
detentos - in universum omnes exclusos. Sic consecrata mulier Sponsum reperit, alium et eundem
in omnibus ac singulis, secundum ipsa eius enuntiata: “Quamdiu fecisti uni de his fratribus meis
minimis, mihi fecistis” (Matth. 25, 40). Sponsalis quidem amor promptam secum infert voluntatem
sese effundendi in eos qui intra fines versantur eius actionis. In connubio haec voluntas, etsi
omnibus patet, in amore potissimum consistit quem parentes in filios profundunt. In virginitate vero
eadem alacritas patet universis hominibus caritate Christi Sponsi inclusis.
Ad Christum porro relatus, qui omnium est Servator singulorumque, sponsalis amor, cuius
materna virtus in mulieris latitat pectore virginalis scilicet sponsae, etiam paratus est ad sese
omnibus et cuique aperiendum. Quod omne corroboratur in religiosis communitatibus apostolicae
vitae aliterque autem in communitatibus confirmatur vitae contemplativae vel clausurae. Aliae
praeterea exstant formae ipsius vocationis ad virginitatem propter Regnum, quales sunt exempli
gratia Saecularia Instituta aut consecratarum etiam communitates quae intra Motus diversos et
Coetus et Consociationes florent; quibus in formis omnibus eadem maternitatis spiritalis veritas
hominum in virginitate viventium multipliciter sancitur. Utcumque vero id est, non de solis agitur
communitariis rationibus, verum de modis etiam extra communitatem. Denique tandem, uti

4.2 Page 32

▲back to top
32
mulieris vocatio, virginitas semper alicuius personae vocatio est, et quidem verae et irrepetibilis
personae. Altissimo itaque modo ad personam spiritalis pertinet maternitas, quae sinit se in
vocatione illa percipi.
Hisce ex principiis propria emergit necessitudo virginitatem inter mulieris non nuptae atque
mulieris matrimonio iunctae maternitatem. Talis autem propinquitas non modo a maternitate
dimovetur ad virginitatem, quem ad modum est superius inculcatum, sed a virginitate etiam ad
coniugium, prout hoc accipitur tamquam vocationis forma mulierum, in qua matres hae fiunt
filiorum ex utero natorum. Locus ille, unde proficiscitur altera haec similitudo, ipsa est significatio
nuptiarum. Mulier enim tum per matrimonii sacramentum est “nupta” tum spiritali modo per nuptias
cum Christo. Nuptiae vero utroque in casu “donum sincerum personae” commonstrant sponsae ad
sponsum. Hoc ideo modo matrimonii imago dici vere potest in virginitate inveniri spiritaliter. At si
de corporis agitur maternitate physica, nonne etiam spiritus haec esse debet maternitas ut
universali respondeatur veritati de homine qui est unum quiddam corpore constans spirituque?
Plures itaque rationes subsunt cur his in duabus viis diversis - binis id est vitae vocationibus
mulieris - maxima quaedam completio mutua, immo vero altissima coniunctio detegatur intra
ipsius personae existentiam.
Filioli, quos parturio
22. Recludit Evangelium intellegereque sinit hunc omnino exsistendi modum humanae personae.
Unamquamque namque mu1ierem et unumquemque virum adinvat ut sic vivat seseque ita
perficiat. Plena enim exsistit aequalitas, ad dona quod spectat Spiritus Sancti, quod attinet ad
“magnalia Dei” (Act. 2, 11). Verum non hoc tantum. Etenim ante illa “magnalia Dei” vir-Apostolus
sibi necesse esse intellegit ad id decurrere quod sua ex essentia femineum est ut de suo
ministerio apostolico veritatem declaret. Sic profecto se gerit Paulus Tarsensis cum Galatas iis
verbis alloquitur: “Filioli mei, quos iterum parturio” (Gal. 4, 19). Porro in prima ad Corinthios
Epistula (1 Cor. 7, 38) praestantiam virginitatis praedicat apostolus prae coniugio ipso, quae
perpetua inde fuit Ecclesiae doctrina secundum Christi vocum significationes in evangelio
Matthaei relatarum (Matth. 19, 10-12), non tamen obscurans pondus et momentum maternitatis in
corpore necnon in spiritu. Ut primarium illuminet Ecclesiae munus, nihil sane melius reperit quam
maternitatis commemorationem.
Eiusdem dein similitudinis atque eiusdem etiam veritatis imaginem redditam deprehendimus in
Constitutione dogmatica de Ecclesia: Maria est “typus” Ecclesiae (Cfr. Lumen Gentium, 63; S.
AMBROSII In Luc., II, 7: S. Ch. 45, 74; De instit. virg., XIV, 87-89: PL 16, 326-327; S. CYRILLI
ALEXANDRINI Hom., 4: PG 77, 996; S. ISIDORI HISPALENSIS Allegoriae, 139: PL 83, 117): “In
mysterio enim Ecclesiae, quae et ipsa iure mater vocatur et virgo, Beata Virgo Maria praecessit,
eminenter et singulariter tum virginis tum matris exemplar praebens . . . Filium autem peperit,
quem Deus posuit primogenitum in multis fratribus (Rom. 8, 29), fidelibus nempe, ad quos
gignendos et educandos materno amore cooperatur” (Lumen Gentium, 63). “Iamvero Ecclesia,

4.3 Page 33

▲back to top
33
eius arcanam sanctitatem contemplans et caritatem imitans, voluntatemque Patris fideliter
adimplens, per verbum Dei fideliter susceptum et ipsa fit mater: praedicatione enim ac baptismo
filios, de Spiritu Sancto conceptos et ex Deo natos, ad vitam novam et immortalem generat” (Ibid.
64). De maternitate hic agitur “secundum spiritum” ad filios quod pertinet filiasque hominum
generis. Ac talis quidem maternitas - perinde ac iam est superius dictum - “pars” efficitur mulieris
etiam ipsa in virginitate. Ecclesia “et ipsa est virgo” integram puramque quae fidem custodit
Sponso exhibitam (Ibid.), id quod absolute in Maria completur. Quapropter Ecclesia “imitans
Domini sui Matrem, virtute Spiritus Sancti, virginaliter servat integram fidem, solidam spem,
sinceram caritatem” (Ibid. Quod ad rationem Mariam-Ecclesiam attinet, quae constanter repetitur
in meditationibus Patrum Ecclesiae totiusque Traditionis Christianae, cfr. IOANNIS PAULI PP. II
Redemptoris Mater, 42-44 et notae 117-127. Cfr. insuper CLEMENTIS ALEXANDRINI Paed. 1, 6:
S. Ch. 70, 186 s.; S. AMBROSII In Luc. II, 7: S. Ch. 45, 74; S. AGUSTINI Sermo192, 2: PL 38,
1012; Sermo 195, 2: PL 38, 1018; Sermo 25, 5: PL 54, 211; Sermo 26, 2: PL 54, 213; BEDAE
VENERABILIS In Luc. I, 2: PL 92, 330. «Utraque Mater - ita scribit Isaac de Stella, discipulus S.
Bernardi - utraque virgo; utraque de eodem Spiritu . . . concipit . . . Illa [Maria] . . . corpori caput
peperit; ista [Ecclesia] . . . capiti corpus edidit. Utraque Christi mater, sed neutra sine altera totum
parit. Unde . . . . quod de virgine matre Ecclesia universaliter, hoc de virgine matre Ecclesia
generaliter iure intelligitur, et cum de alterutra sermo texitur, fere permistim et indifferenter de
utraque sententia intelligitur» - Sermo 51, 7-8: S. Ch. 339, 202-205).
Adseverat ideo Concilium, nisi ad Matrem Dei recurratur, fieri haud posse ut Ecclesiae
comprehendatur mysterium aut ipsius veritas aut demum essentialis eius vitalitas. Obliqua autem
hic via invenimus aliquam indicationem illius paradigmatis biblici “mulieris”, prout loculenter iam in
narratione “principii” designatur (Cfr. Gen. 3, 15) atque in longo illo intervallo quod a creatione ipsa
protenditur per peccatum ad redemptionem usque. Ita enim alta illa roboratur coniunctio eorum
quae humana prorsus sunt et aliorum quae divinum salutis consilium in humani generis historia
constituunt. Nobis igitur persuadent Biblia nec plenam explicationem haberi posse hominis ipsius,
vel eius potius quod “humanum” est, nisi convenienter simul ad id recurratur quod “femineum” est.
Simile vero quiddam in oeconomia salutifera Dei evenit: quam scilicet si funditus perspicere
voluerimus cum hominis nempe historia tota coniunctam, praetermitti minime licebit in fidei nostrae
prospectu mysterium “mulieris”: virginis matris sponsae.
VII
Ecclesia-Christi Sponsa
“Mysterium magnum”
23. Momentum vero praecipuum prae se hac de re ferunt sermones Epistulae ad Ephesios: “Viri,
diligite uxores, sicut et Christus dilexit ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret
mundans lavacro aquae in verbo, ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam non habentem

4.4 Page 34

▲back to top
34
maculam aut rugam aut aliquid eiusmodi, sed ut sit sancta et immaculata. Ita et viri debent diligere
uxores suas ut corpora sua. Qui suam uxorem diligit, seipsum diligit; nemo enim umquam carnem
suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam sicut et Christus ecclesiam, quia membra sumus
corporis eius. Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo
in carne una. Mysterium hoc magnum est: ego autem dico de Christo et ecclesia!” (Eph. 5, 25-32).
Veritatem de Ecclesia tamquam Christi Sponsa hac in epistula auctor declarat pariterque docet
quo denique pacto eadem veritas inseratur in biblica eventa creationis hominis masculi
feminaeque. Ad imaginem conditi Deique similitudinem uti “duorum unitas” vocati ambo sunt ad
indolis sponsalis amorem. Dici pariter potest secundum creationis narrationem in libro Genesis
(Gen. 2, 18-24), haec vocatio principalis una cum mulieris effectione patefieri atque ipso a
Conditore inscribi in matrimonii institutione, quae secundum Genesim (Ibid. 2, 24) iam inde ab
initio naturam complectitur “communionis personarum”. Quantumvis non directo, eadem etiam
monstrat descriptio Principii (Cfr. ibid. 1, 27 et 2, 24) totum illud “ethos” necessitudinum mutuarum
virum inter ac mulierem respondere veritati debere personali ipsorum exsistentiae.
Haec omnia iam prius sunt perpensa. Epistulae ad Ephesios sermo iterum memoratam supra
veritatem stabilit eodemque tempore rationem sponsalem amoris inter virum ac mulierem confert
cum Christi atque Ecclesiae mysterio. Sponsus est Christus Ecclesiae, Ecclesia est Christi
Sponsa. At comparatio haec non sane caret priore quodam exemplo: traicit enim Novum in
Testamentum quae iam dicta erant Vetere in Testamento, nominatim apud prophetas Oseam,
Ieremiam, Ezechielem, Isaiam (Cfr., ex. gr., Os. 1, 2; 2, 16-18; Ier. 2, 2; Ez. 16, 8; Is. 50, 1; 54, 5-
8). Merentur singuli quidem loci tractationem seorsum. Unum saltem adducimus locum. Ecce ergo
electum suum alloquitur Deus populum per prophetam: “Noli timere, quia non confunderis, neque
erubescas, quia non te pudebit; nam confusionis adulescentiae tuae oblivisceris et opprobrii
viduitatis tuae non recordaberis amplius. Qui enim fecit te, erit sponsus tuus, Dominus exercituum
nomen eius; et redemptor tuus Sanctus Israel, Deus omnis terrae vocabitur . . . et uxorem ab
adulescentia abiectam dixit Deus tuus. Ad punctum in modico dereliqui te et in miserationibus
magnis congregabo te. In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te et in
misericordia sempiterna misertus sum tui, dixit redemptor tuus Dominus . . . Montes enim recedent
et colles movebuntur, misericordia autem mea non recedet a te, et foedus pacis meae non
movebitur” (Is. 54, 4-8. 10).
Si autem homo - vir ac mulier - ad imaginem excitatus est similitudinemque Dei, loqui ideo de se
Deo licet per vatis oraculum atque sermone uti qui est sua e natura humanus: in adducto Isaiae
loco, “humana” est significatio Dei amoris, verum ipse est amor divinus. Quandoquidem Dei est
amor, sponsalem habet indolem proprie divinam, licet similitudine explanetur amoris viri in
mulierem. Haec mulier-sponsa Israel est, quatenus populus est electus Dei, quae porro electio
originem suam solummodo in amore reperit Dei gratuito. Hoc ipso proinde amore Foedus
explicatur, saepius quidem exhibitum, veluti pactum connubiale quod cum suo rursus populo
electo ferit Deus. In Deo illud est “officium” perpetuum: fidelis enim suo sponsali persistit amori,

4.5 Page 35

▲back to top
35
tametsi saepius sponsa infidelem sese praebuit.
Species haec sponsalis amoris una cum Sponsi divini figura, quae clara emergit ex prophetarum
locis, corroboratur et cumulatur in Epistula ad Ephesios (Eph. 5, 23-32). Salutatur a Ioanne
Baptista Christus tamquam sponsus (Cfr. Io. 3, 27-29); quin et Christus sibi ipse hanc
similitudinem adhibet de prophetis sumptam (Cfr. Marc. 2, 19-20). Qui porro in se patrimonium
gestat Veteris Testamenti, apostolus Paulus ad Corinthios scribit: “Aemulor enim vos Dei
aemulatione; despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo” (2 Cor. 11, 2). Verum
uberior locutio de amoris veritate Christi redemptoris secundum sponsalis amoris in connubio
similitudinem in Epistula ad Ephesios iacet: “Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea”
(Eph. 5, 25), ubi illud penitus confirmatur quod videlicet sponsa est Ecclesia Christi: “redemptor
tuus Sanctus Israel (Is. 54, 5). Paulina in scriptione duas dirigitur in partes similitudo
necessitudinis sponsalis, quae simul “mysterium magnum” (“sacramentum magnum”) illud
componunt. Pactum coniugum proprium naturam “explanat” sponsalem coniunctionis Christi cum
Ecclesia; haec vicissim coniunctio, uti “sacramentum magnum”, proprietatem sacramentalem
statuit ipsius matrimonii tamquam foedus sanctum duorum coniugum, viri et mulieris. Hunc
perlegentes locum uberem multiplicemque, qui tota in summa est similitudo maxima, ea inibi
distinguamus necesse est, quae veritatem testantur humanam de necessitudinis rationibus inter
personas, ab iis quae sermone figuris repleto magnum denotant mysterium divinum.
Evangelica novitas
24. Sermones illi ad coniuges diriguntur tamquam mulieres virosque certos, quos simul docent
“ethos” sponsalis amoris, quod divina ab institutione matrimonii repetitur iam in “principio”. Cuius
veritati institutionis cohortatio respondet: “Viri, diligite uxores”; propter peculiare illud unicumque
vinculum diligite eas, per quod fiunt vir ac mulier in coniugio “caro una” (Gen. 2, 24; Eph. 5, 31).
Hac autem in dilectione principalis habetur affirmatio mulieris veluti personae, asseveratio ex qua
licet personam femineam plene explicari ac progredi simulque locupletari. Ita plane se Christus
gerit uti Ecclesiae sponsus dum illam esse cupit “gloriosam ecclesiam non habentem maculam aut
rugam” (Eph. 5, 27). Dici hic potest omne id plene assumi quod Christi efficit “morem” sive modum
mulieris tractandae. Partes igitur huius moris suas faciat vir oportet erga uxorem: aequabiliterque
vir agat necesse est erga mulierem qualibet in casu. Ambo sic, vir ac mulier, “donum sincerum sui
ipsius” perficiunt.
Epistulae ad Ephesios auctor nullam percipit repugnantiam inter sic expressam adhortationem
atque comprobationem illius rei: “mulieres viris suis sint subiectae sicut Domino, quoniam vir caput
est mulieris” (Eph. 5, 22-23). Novit auctor interpretationem hanc, multo etiam altius inhaerentem
moribus religiosisque traditionibus eius temporis, comprehendi novo modo debere atque impleri,
sicut ab iis qui sunt “subiecti invicem in timore Christi” (Ibid. 5, 21); eo magis quod vir dicitur
“caput” mulieris sicut Christus caput est Ecclesiae, scilicet ut “seipsum traderet pro ea” (Ibid. 5,
25); atqui seipsum tradere pro ea idem valet ac vel propriam tradere vitam. Sed, cum in

4.6 Page 36

▲back to top
36
necessitudine Christi-Ecclesiae, subiectio solius Ecclesiae sit, in necessitudine mariti-uxoris,
subiectio non est unius dumtaxat partis, verum prorsus reciproca. Cum rebus “antiquis” collatum
hoc manifesto aliquid est “novi”: novitas est evangelica. Varios quinimmo locos offendimus ubi
apostolici scriptores idem hoc significant “novum”, quamvis inibi etiam se percipi sinat “antiquum”,
quod nempe insitum religiosae sit traditioni Israel eiusque intellegendi exponendique modo sacras
litteras et doctrinas, sicut, verbi causa, locum Genesis (Gen. 2; cfr. col. 3, 18; 1 Thess. 3, 1-6; Tit.
2, 4-5; Eph. 5, 22-24; 1 Cor. 11, 3-16; 14, 33-35; 1 Tim. 2, 11-15).
Epistulae apostolicae iis hominibus inscribuntur qui inter adiuncta vivunt ubi idem genus viget
cogitandi agendique. Christi “novum” res solida est: etenim indubiam certamque doctrinam nuntii
evangelici id efficit ac fructus simul redemptionis est. Eodem tamen tempore conscientia illius rei -
in matrimonio mutuam “subiectionem” coniugum in timore Christi exsistere, non solam uxoris
subditionem marito - progrediatur latius oportet in hominum animis et conscientiis, in
consuetudinibus ac moribus. Est haec ideo quaedam provocatio quae minime ab illo iam tempore
pellere cessat succedentes sibi aetates, invitatio quam suscipere semper homines ab integro
debent. Apostolus enim non scripsit modo: “In Cristo Iesu . . . iam non est vir aut mulier”, verum
etiam “non servus aut liber”. Attamen quot praeterierunt saecula priusquam tale hoc in historia
generis hominum impleretur principium, sublata scilicet e medio ipsa servitutis institutione! Et de
tot formis dependendi instar servitutis tot hominum ac populorum quid est dicendum, quae
nondum evanuerunt de historiae scaena?
Sed provocatio ipsius “ethos” redemptionis clara est ac decretoria. Cunctae enim rationes pro
“submissione” mulieris in matrimonio viro intellegendae potius sunt cum intellectu “mutuae
subditionis” utriusque “in timore Christi”. Originem suam altissimam reperit modus veri amoris
sponsalis in Christo qui Ecclesiae, suae Sponsae, est Sponsus.
“Magni mysterii” ratio symbolica
25. In loco autem illo Epistulae ad Ephesios similitudinis invenimus alteram rationem quandam,
quae tota in sua summa adiuvare debet ut “mysterium magnum” recludatur. Haec nempe ratio
symbolica sive figurativa est. Si enim in hominem populumque Israel electum amor Dei a
prophetis perhibetur veluti sponsi erga sponsam dilectio, talis quidem comparatio proprietatem
reserat “sponsalem” necnon divinam prorsus, non humanam, indolem Dei amoris: “Qui enim fecit
te, erit sponsus tuus . . . Deus omnis terrae vocabitur” (Is. 54, 5). Quod idem de Christi
redemptoris est sponsali caritate dicendum: “Sic enim dilexit Deus mundum, ut Filium suum
unigenitum daret” (Io. 3, 16). De amore ergo Dei agitur per redemptionem a Christo effectam
luculenter expresso. Secundum Epistulam Paulinam hic amor “similis” sponsali coniugum
humanorum est amori, non sane “aequalis”. Comparatio enim simul complectitur similitudinem,
simul congruum patitur spatium dissimilitudinis.
Quod facile prefecto eruitur si figuram contempleris “sponsae”. Ex Epistula ad Ephesios sponsa

4.7 Page 37

▲back to top
37
illa est Ecclesia, quem ad modum prophetis ipsis sponsa erat Israel: subiectum collectivum est
igitur, haud singularis quaedam persona. Populus porro Dei hoc est collectivum subiectum sive
communitas multis consistens hominibus, tum mulieribus tum etiam viris. “Christus dilexit
ecclesiam”, omnino uti communitatem tamquam Dei Populum, eodem tamen tempore hac in
Ecclesia, quae ibidem etiam ipsius nuncupatur “corpus” (Cfr. Eph. 5, 23), singulos dilexit homines.
Omnes enim Christus sine exceptione redemit, unumquemque virum et unamquamque mulierem.
In redemptione hic prorsus Dei declaratur amor atque completur in hominis terrarumque orbis
historia sponsalis natura talis amoris.
Hanc ingressus est Christus in historiam ibique uti sponsus perstat qui “seipsum tradidit”.
“Tradere” autem significat “sincerum donum fieri” ratione quidem perfectissima et radicali.
Maiorem hac dilectionem nemo habet” (Io. 15, 13). Hac ideo in rerum notione ipsam per
Ecclesiam universi homines - tam mulieres quam viri - vocati sunt ut “Sponsa” sint Christi mundi
redemptoris. Hoc igitur pacto “sponsam esse” ac propterea “femineum esse” signum fit ac figura
totius rei humanae secundum Pauli dicta “non est masculus et femina: omnes enim vos unus estis
in Christo Iesu” (Gal. 3, 28).
Ratione itaque habita linguae ipsius, dici licet amoris sponsalis similitudinem secundum locum
Epistulae ad Ephesios secum simul “masculinum” inferre simul “femininum”, quoniam viri etiam, uti
Ecclesiae membra, in notione “sponsae” adnumerantur. Neque admirationem istud potest movere
quandoquidem Apostolus, suum ut in Christo Ecclesiaque explicet munus, loquitur de “filiolis suis
quos iterum parturit” (Cfr. ibid. 4, 19). Intra fines ergo illius quod est “humanum”, scilicet eius quod
humana ratione ad personas pertinet, “sexus masculinus” atque “femininus sexus” distinguuntur et
eodem quidem tempore inter se complentur et explanantur invicem. Id quod in maxima illa adest
similitudine “sponsae” in Epistula ad Ephesios. In Ecclesia omnis homo - masculus ac femina -
“sponsa” est, quatenus dono recipit Christi amorem redemptoris, sicut etiam quatenus eidem dono
respondere studet propriae personae dono.
Christus est Sponsus. Quo pacto veritas significatur Dei amoris qui “prior” (Cfr. 1 Io. 4, 19) dilexit
quique dono ex hoc sponsali amore excessit hominum exspectationes: “in finem dilexit” (Io. 13, 1).
Sponsus - Filius consubstantialis Patri uti Deus - factus Mariae filius est; “filius hominis”, homo
verus, mas. Sponsi figura est masculini sexus. Hoc symbolo masculino significatur humana amoris
proprietas, quo suam dilectionem Deus est erga Israel testatus, in Ecclesiam, omnes in homines.
Ponderantes itaque quae renuntiant Evangelia de Christi animo in mulierem, colligere valemus
veluti hominem Israel filium patefacere illum dignitatem “filiarum Abrahae” (Cfr. Luc. 13, 16),
videlicet dignitatem quam mulier iam inde a “principio” habuerit haud secus ac vir. Extulit autem
simul Christus omnem illam qualitatem propriam quae a viro iam mulierem distinguit, cunctam
ubertatem ei tributam in creationis mysterio. In animi habitu Christi erga mulieres id invenitur
rectissime ad effectum adductum, quod textus Epistulae ad Ephesios per notionem “sponsi”
declarat. Ob id ipsum, quod Christi amor divinus est Sponsi amor, hic est cuiuslibet humani amoris
paradigma et exemplar, praesertim hominum-masculorum.

4.8 Page 38

▲back to top
38
Eucharistia
26. Amplissimo in “mysterii magni” prospectu, quod necessitudine sponsali inter Christum atque
Ecclesiam significatur, fieri quoque potest ut veritas congruenter percipiatur ipsius vocationis
“Duodecim”. Advocans enim solos viros uti apostolos suos Christus sese ratione gessit prorsus
libera suique iuris. Eadem istud libertate fecit qua toto in vitae suae instituto dignitatem extulit
mulieris vocationemque, non tamen adcommodans se vigentibus moribus ac traditionibus lege
illius temporis constitutis. Quapropter opinatio ista, secundum quam ipse vocavisse existimatur
viros tamquam apostolos sequens nempe sui temporis mentem iam acceptam, haudquaquam
congruit cum ipso agendi modo Iesu Christi. “Magister, scimus quia verax es et viam Dei in
veritate doces . . . non enim respicis personam hominum” (Matth. 22, 16). Haec verba prorsus
ipsius mores Iesu Nazareni designant; hoc vocationem pariter explicat “Duodecim”. Ipsi cum
Christo adsunt in ultima illa cena; soli praeterea ipsi praeceptionem excipiunt sacramentalem:
“Hoc facite in meam commemorationem” (Luc. 22, 19; 1 Cor. 11, 24), cum Eucharistiae institutione
consociatam. Vesperi vero diei resurrectionis Spiritum Sanctum ipsi recipiunt ut peccata
hominibus condonent: “Quorum remiseritis peccata, remissa sunt eis; quorum retinueritis, retenta
sunt” (Io. 20, 23).
In medio ipso iam versamur paschali mysterio quod funditus Dei sponsalem recludit amorem.
Sponsus Christus est, quoniam “seipsum tradidit”: eius corpus est “datum”, eiusque est etiam
sanguis “fusus” (Cfr. Luc. 22, 19-20). Hoc namque pacto “in finem dilexit” (Io. 13, 1). In Crucis
sacrificio inclusum “sincerum donum” declarat omnino sensum sponsalem Dei amoris. Ecclesiae
Sponsus est Christus uti servator mundi. Nostrae sacramentum est Eucharistia redemptionis.
Sponsi sacramentum est Sponsaeque. Praesentem enim reddit rationeque sacramentali
Eucharistia denuo implet actum Christi redimentem, qui suum corpus Ecclesiam “creat”. Hoc cum
“corpore” Christus coniungitur veluti cum sponsa sponsus. Quae omnia in Epistula ad Ephesios
reperiuntur. In Christi Ecclesiaeque “mysterium magnum” intromittitur “duorum coniunctio” iam a
“principio” constituta, inter virum nempe ac mulierem.
Si Eucharistiam instituens Christus tam explicato ita modo eam cum ministerio apostolorum
sacerdotali iunxit, aestimari simul licet ea ratione voluisse ipsum etiam proferre necessitudinem a
Deo decretam inter virum ac mulierem, inter id quod “femininum” est atque in quod “masculinum”
tum in creationis mysterio tum redemptionis. Ante omnia vero in Eucharistia exprimitur via
sacramentali redimens Christi Sponsi actus pro Ecclesia Sponsa. Quod elucet omnino et
univocum redditur, cum sacramentale Eucharistiae ministerium, ubi se gerit sacerdos “in persona
Christi”, “viro perficitur. Haec explicatio doctrinam confirmat Declarationis “Inter insigniores”, iussu
divulgatae Pontificis Pauli Sexti ut interrogationibus de quaestione mulierum admissionis ad
sacerdotium ministeriale responderetur (Cfr. S. CONGR. PRO DOCTRINA FIDEI Declaratio Inter
Insigniores circa quaestionem admissionis mulierum ad sacerdotium ministeriale, die 15 oct. 1976:
AAS 69 (1977) 98-116).

4.9 Page 39

▲back to top
39
Sponsae Donum
27. Conscientiam in Ecclesia Concilium Vaticanum II redintegravit universalis sacerdotii. Novo
enim in Foedere unum sacrificium est unusque sacerdos: Christus. Huius autem unius sacerdotii
participes omnes sunt baptizati, tam viri quam mulieres, quatenus “seipsos hostiam viventem,
sanctam, Deo placentem exhibeant (Cfr. Rom. 12, 1), ubique terrarum de Christo testimonium
perhibeant, atque poscentibus rationem reddant de ea quae in eis est spe vitae aeternae (Cfr. 1
Petr. 3, 15; cfr. Lumen Gentium, 10). Sacrificii Christi communicatio universa, in quo totum Patri
mundum obtulit Redemptor nominatimque hominum genus, ita facit ut in Ecclesia cuncti “regnum
et sacerdotes” sint (Apoc. 5, 10; cfr. 1 Petr. 2, 9), consortes scilicet non muneris modo
sacerdotalis, verum prophetici quoque necnon regalis Christi Messiae. Haec praeterea participatio
coniunctionem statuit Ecclesiae ipsius velut Dei Populi cum Christo. Simul vero in ea “mysterium
magnum” Epistulae ad Ephesios declaratur: Sponso suo iuncta Sponsa, coniuncta idcirco quod
eius ducit vitam, consociata quia ipsius tria participat munera (tria munera Christi), eo modo
copulata ut per “donum sincerum” sui ipsius respondeat ineffabili amoris Sponsi dono,
Redemptoris mundi. Id quod universam respicit Ecclesiam, simul mulieres simul viros, ac
manifesto ad eos quoque spectat qui “ministerialis sacerdotii” participes sunt (Cfr. Lumen
Gentium, 10), quod indolem in se continet veri servitii. Intra Christi Ecclesiaeque “mysterium
magnum” omnes incitantur - sponsae instar - ut, suae vitae dono, dono Christi amoris ineffabili
occurrant, qui mundi ut Servator Ecclesiae est Sponsus. Et in “regali sacerdotio”, quod umversale
est, eodem tempore Sponsae aperitur donum.
Hoc summi profecto interest, ut Ecclesia sua plane in essentia comprehendatur neve ad
Ecclesiam propria in exsistentia transferatur “institutio” ex hominibus conflata in historiamque
interposita: quae sunt iudicandi aestimandique normae ad ipsius haud pertinentes naturam.
Quamtumvis habeat Ecclesia structuram “hierarchicam” (Cfr. Lumen Gentium, 18-29), illa tamen
compages tota ad membrorum in Christo sanctimoniam dirigitur. Porro secundum “mysterium
magnum” illa diiudicatur sanctitas, ubi Sponsi dono respondet Sponsa proprio amoris dono, idque
facit “in Spiritu Sancto”, quandoquidem “caritas Dei diffusa est m cordibus nostris per Spiritum
Sanctum, qui datus est nobis” (Rom. 5, 5). Doctrinam autem totius confirmans traditionis
Concilium Vaticanum II memoravit in hierarchia ipsa sanctitatis “mulierem” ipsam, Mariam
Nazarethanam Ecclesiae esse “figuram” eamque reliquos in via ad sanctimoniam “praecedere”.
Nam “in Beatissima Virgine ad perfectionem iam pertingit, qua sine macula et ruga exsistit (Cfr.
Eph. 5, 27; cfr. Lumen Gentium, 65; cfr. quoque ibid. 63; cfr. IOANNIS PAULI PP. II Redemptoris
Mater, 2-6). Hoc sensu Ecclesia dici potest esse simul “mariana” et “apostolico-petrina” («Hic
marianus aspectus est tantundem - si non magis - fundamentalis ac praecipuus Ecclesiae
quantum aspectus apostolicus et petrinus, cum quo arctissime coniungitur . . . mariana ratio
Ecclesiae petrinam praecedit rationem, etiamsi sit cum ea penitus coniuncta et complementaris.
Maria, Immaculata, omnem alium praecedit, et, ut patet, ipsum Patrum et apostolos: non solum
quod Petrus et Apostoli, orti e multitudine humani generis quod nascitur sub peccato, membra
sunt Ecclesiae, quae est “sancta ex peccatoribus”, sed etiam quia triplex eorum munus ad nil aliud

4.10 Page 40

▲back to top
40
spectat quam ut efformet Ecclesiam ad illam perfectam formam sanctitatis, quae iam praeformata
et praefigurata est in Maria. Sicut probe dixit quidam theologus nostrae aetatis: “Maria est ‘regina
Apostolorum’ neque sibi apostolicas petivit potestates. Ipsa aliud et plus habet” (I.U. VON
BALTHASAR, Neue Klarstellungen)»: IOANNIS PAULI PP. II Allocutio ad Patres Cardinales
Romanaeque Curiae Praelatos, 3, die 22 dec. 1987: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, X, 3
(1987) 1484).
A primis quidem historiae Ecclesiae temporibus viros iuxta complures mulieres erant, ob quas
Sponsae ipsius responsum redimenti Sponsi amori plenam apiscebatur significantiam. Primas
quidem cernimus mulieres illas quae consortium cotidianum frequentaverant ipsae cum Christo
eiusque post discessionem cum apostolis “erant perseverantes . . . in oratione” apud cenaculum
Hierosolymitanum ad diem usque Pentecostes. Quo scilicet die per “filios ac filias” Populi Dei
Spiritus est Sanctus locutus, qui Ioelis prophetae praeconium impleverunt (Cfr. Act. 2, 17). Hae
insuper mulieres aliaeque etiam deinceps actuosas partes gravesque in Ecclesiae priscae vita
expleverunt, in aedificanda videlicet ipsis a fundamentis prima communitate christiana et in
subsequentium pariter constitutione per charismata propria ac multiplex ministerium.
Commemorant apostolica scripta earum etiam nomina, inter quae sunt: Phoebe, “ministra
ecclesiae, quae est Cenchris” (Rom. 16, 1), Prisca cum viro Aquila, Evodia et Syntyches (Cfr. Phil.
4, 2), Maria, Tryphaena, Persis, Tryphosa (Cfr. Rom. 16, 6. 12). De earum loquitur Apostolus
“laboribus” pro Christo, qui varias indicant regiones ministerii apostolici Ecclesiae, initio ab ipsa
“ecclesia domestica” facto. Ibidem enim fides “quae est non ficta” a matre in filios transit
nepotesque, prout domi factum est Timothei (Cfr. 2 Tim. 1, 5).
Saeculorum deinde decursu, a generatione in generationem, idem prorsus contingit, sicut tota
commonstrat Ecclesiae historia. Etenim mulieris dignitatem tutando Ecclesia eiusque vocationem,
honorem tribuit atque gratias iis quae, Evangelio fideles, omni aetate apostolicum communicarunt
totius Dei Populi munus. De martyribus sanctis agitur et de virginibus ac de matribus familias
fortiter quae fidem sunt testificatae ac suis educandis liberis in Evangelii principiis fidem
tradiderunt Ecclesiaeque traditionem.
Omni saeculo omnique pariter in populo plures invenimus “perfectas” (Prov. 31, 10) mulieres
quae, quamquam vexationes, difficultates, exclusiones obstiterunt, munus Ecclesiae
participaverunt. Memorare sat est: “Monicam Augustini matrem, Macrinam, Olgam Kioviensem,
Mathildam Tuscam, Hedvigem Slesianam necnon Hedvigem Cracoviensem, Elisabetham
Thuringam, Birgittam Sueticam, Ioannam de Arc, Rosam Limanam, Elisabetham Seaton et
Mariam Ward.
Testificatio operaque mulierum christianarum significans habuerunt momentum in vitam tum
Ecclesiae tum etiam societatis. Etiam coram gravibus iniuriis socialibus “libere” sese sanctae
gesserunt mulieres, roboratae videlicet sua cum Christo consortione. Similis proinde conianctio
cum Christo libertasque in Deo stabilita explanant - ut exemplis utamur - magna Sanctae

5 Pages 41-50

▲back to top

5.1 Page 41

▲back to top
41
Catharinae Senensis coepta in Ecclesiae vita atque Sanctae Teresiae a Iesu in monastica.
Nec hisce desinit nostris diebus locupletari Ecclesia testimoniis complurium feminarum quae suam
ad sanctitatem complent vocationem. Sanctae mulieres quasi quaedam corporatae personae sunt
speciei muliebris optimae; verum exemplaria aequabiliter universis sunt christianis, exempla
scilicet “Christi sequelae”, illius nempe rationis exempla, qua per amorem respondeat Sponsa
oportet Sponsi amori.
VIII
Maior autem ex his est caritas
Ante mutationes
28. “Credit autem Ecclesia Christum, pro omnibus mortuum et resuscitatum, homini lucem et vires
per Spiritum suum praebere ut ille summae suae vocationi respondere possit” (Gaudium et Spes,
10). Quas proin voces conciliaris Constitutionis “Gaudium et Spes” ad argumentum adsignare
valemus harum considerationum. Peculiaris enim cohortatio sive invitatio ad mulieris dignitatem
ponderandam eiusque vocationem, prout huius nostrae propria aetatis est qua vivimus, potest
suscipi ac debet in “luce et viribus” quas Christi Spiritus hominibus dilargitur: etiam hominibus
nostri temporis quod multiplicibus abundat mutationibus. Ecclesia “similiter credit clavem, centrum
et finem totius humanae historiae in Domino ac Magistro suo inveniri”, sicut et hominis ipsius;
“affirmat insuper Ecclesia omnibus mutationibus multa subesse quae non mutantur, quaeque
fundamentum suum ultimum in Christo habent qui est heri, hodie, Ipse et in saecula” (Gaudium et
Spes, 10).
Iis ergo sermonibus designat Constitutio de Ecclesia in mundo huius temporis viam omnino
sequendam, cum officia et munia accipiuntur ad dignitatem mulieris eiusque vocationem
spectantia, secundum mutationes tantum pondus ad tempora nostra habentes. Talibus occurrere
possumus mutationibus recte et congruenter solummodo si ad fundamenta revertimur quae in
Christo sunt, eas nempe ad veritates et bona “immutabilia”, quorum ipse remanet “testis fidelis”
(Cfr. Apoc. 1, 5) ac Magister. Alius quidam agendi modus effecta dubia prorsus inducet, si non
usquequaque falsa et fallacia.
Mulieris dignitas ordoque amoris
29. Iam adductus superius locus Epistulae ad Epbesios (Eph. 5, 21-33), ubi ratio coniunctionis
Christum inter et Ecclesiam exhibetur tamquam Sponsum inter et Sponsam vinculum, etiam ad
matrimonii refertur institutionem secundum Libri Genesis dicta (Cfr. Gen. 2, 24). Veritatem enim
consociat de connubio velut sacramento primigenio cum ipsius viri ac mulieris creatione ad
imaginem Dei ac similitudinem (Cfr. ibid. 1, 27; 5, 1). Per significantem hanc comparationem in

5.2 Page 42

▲back to top
42
Epistula ad Ephesios iam assequitur plenam quandam claritatem id quod dignitatem mulieris tum
in Dei conspectu statuit, Conditoris ac Redemptoris, tum in hominis conspectu: viri videlicet ac
mulieris. Secundum solidum fundamentum aeterni Dei consilii mulier ea est, in qua terram reperit
pro sua prima radice ordo amoris in mundo personarum creato. Intimam vero ad Dei vitam, vitam
scilicet trinitariam, ordo pertinet amoris. Illa nempe in Dei intima vita, Spiritus Sanctus personalis
est amoris hypostasis. Per Spiritum, increatum Donum, personis creatis fit donum ipse amor. Qui
ex Deo provenit amor cum creaturis communicatur: “Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per
Spiritum Sanctum, qui datus est nobis” (Rom. 5, 5).
Ad vitam vocatio mulieris iuxta virum (“adiutorium simile sibi”- Gen. 2, 18) in unitate duorum
praebet in adspectabili mundo creaturarum peculiares condiciones ut “caritas Dei diffundatur in
cordibus” hominum ex ipsius similitudine conditorum. Auctor Epistulae ad Ephesios si Sponsum
nuncupat Christum Ecclesiamque Sponsam, obliqua quidem per illam comparationem via
veritatem confirmat de muliere veluti sponsa. Ipse Sponsus qui amat est. Amatur vicissim Sponsa:
recipit enim ipsa amorem ut ea amet invicem.
Genesis locus, ad lumen retractatus sponsalis signi apud Epistulam ad Ephesios, veritatem intueri
nos sinit quae decernere vere essentialiter videtur quaestionem mulieris dignitatis proindeque
etiam ipsius vocationis: mulieris dignitas ordine amoris aestimatur, qui suapte natura ordo est
iustitiae et caritatis (Cfr. S. AUGUSTINI De Trinitate, L. VIII, VII, 10 - X, 14: CCL 50, 284-291).
Persona sola diligere valet valetque diligi sola persona. Quae in primis adfirmatio indolis est
ontologicae, unde adseveratio ethicae proficiscitur naturae. Necessitas enim tum ontologica est
tum personae humanae ethica. Diligenda persona est quoniam solum congruit dilectio cum eo
ipso quod persona est. Sic profecto explicatur amoris mandatum, iam in Vetere Testamento notum
(Cfr. Deut. 6, 5; Lev. 19, 18) atque a Christo in medio ipso collocatum “ethos” evangelico (Cfr.
Matth. 22, 36-40; Marc. 12, 28-34). Ita pariter primatus amoris explanatur ille qui verbis Pauli
enuntiatur in Epistula ad Corinthios: “maior autem ex his est caritas” (Cfr. 1 Cor. 13, 13).
Nisi vero hunc decurritur ad ordinem huncque ad primatum, nulla reddi potest perfecta neque
accommodata responsio quaestioni ipsi de mulieris dignitate eiusque vocatione. Cum enim
mulierem esse autumamus quae amorem percipiat ut et ipsa possit vicissim amare, non unum
sane aut potissimum cogitamus proprium coniugii vinculum necessitudinis sponsale. Aliquid multo
concipimus universalius, in eo scilicet fundatum ipso, quod quis mulier est, una cum contextu
necessitudinum inter personas, quae variis quidem maxime modis conformare possunt convictum
sociamque operam inter homines - viros ac mulieres. Qua in re rerumque prospectu amplo et
variato mulier iam peculiare bonum est veluti persona humana eodemque tempore uti certa
quaedam persona ob ipsum suum femininum sexum. Omnes hoc respicit mulieres et illarum
unamquamque, quaecumque adiuncta culturalia sunt in quibus singulae mulieres vivunt,
quaecumque item earum sunt proprietates spiritus et animi et corporis, quales scilicet sunt aetas
et institutio, salus et opus, nuptam esse aut innuptam.

5.3 Page 43

▲back to top
43
Locus Epistulae ad Ephesios, quem hic expendimus, patitur ut genus quoddam cogitemus
peculiaris “prophetismi” ipsius mulieris in sexu femineo eius. Sponsi comparatio et Sponsae de
amore tractat, quo quisque a Deo in Christo diligitur, vir nempe omnis omnisque pariter mulier. In
contexta tamen oratione ipsius similitudinis biblicae ac secundum interiorem quandam
consequentiam loci, mulier demum ipsa est quae omnibus hanc patefacit veritatem: nempe
sponsam. Proprietas autem haec “prophetica” mulieris ipsius suo in femineo sexu celsissimam
attingit in Virgine Dei Matre testificationem. De ea quidem adfirmatur et inculcatur, modo sane
plenissimo ac rectissimo, coniunctio intima ordinis amoris - qui orbem hominum ingreditur per
Mulierem quandam - cum Sancto Spiritu. Audit namque in Annuntiatione Maria: “Spiritus Sanctus
superveniet in te” (Luc. 1, 35).
Officii conscientia
30. Mulieris consociatur arcte dignitas cum illo amore quem largitur ipsa vicissim. Veritas sic
corroboratur de persona humana deque amore. Ad personae vero veritatem quod spectat, iterum
ad Concilii Vaticani II recurrendum est magisterium: homo “sola creatura est quam Deus propter
seipsam voluerit, plene seipsum invenire non potest nisi per sincerum sui ipsius donum” (Gaudium
et Spes, 24).
Id ad omnem attinet hominem tamquam personam at Dei ipsius effectam imaginem, nihilo virum
minus quam mulierem. Significatio vero ontologicae indolis, quae hic reperitur, rationem indicat
simul ethicam vocationis ipsius hominis. Mulier se ipsa invenire nequit nisi aliis amorem donando.
Inde iam a “principio” mulier - similiter ac vir - a Deo condita est ac “posita” hoc in ordine amoris.
Peccatum tamen originum hunc haud exstinxit ordinem neque eum irrepetibili modo expunxit. Hoc
verba biblica comprobant ipsius Protoevangelii (Cfr. Gen. 3, 15). Hisce in deliberationibus iam
notavimus locum “mulieris” peculiarem praecipuo in hoc Revelationis loco. Praeterea inculcandum
pariter est ipsam mulierem, quae eo etiam pervenit ut biblicum evadat exemplum, in prospectu
etiam eschatologico mundi reperiri ac hominis, in Libro Apocalypsis significato (Cfr. ad opera
Sanctii Ambrosii appendix In Apoc., IV, 3-4: PL 17, 876; Ps. AUGUSTINI De symb. ad catech.,
sermo IV: PL 40, 661). Est namque “mulier amicta sole” et luna sub pedibus eius, et super caput
eius corona stellarum duodecim (Cfr. Apoc. 12, 1).
Dici quidem licet: mulier est instar totius rerum universitatis, instar omnium creationis operum.
Eodem autem tempore “in dolore parit filios” (Ibid. 12, 2) haud secus atque Eva “mater . . .
cunctorum viventium” (Gen. 3, 20). Patitur etiam quia “ante mulierem, quae (est) peritura” (Cfr.
Apoc. 12, 4) consistit “draco ille magnus, serpens antiquus” (Ibid. 12, 9) iam in Protoevangelio
agnitus: Malignus “pater mendacii” et peccati (Cfr. Io. 8, 44). Ecce “serpens antiquus” adstitit
cupiens ut “filium eius devoraret”. Si hoc in loco dispicimus veluti relatam imaginem evangelii
infantiae (Cfr. Luc. 2, 13. 16), videre etiam licet in exemplo “mulieris” biblico describi ab initio iam
ad finem usque historiae certationem cum malo necnon Maligno. Quae etiam decertatio est pro

5.4 Page 44

▲back to top
44
homine, pro ipsius vero bono, ipsius pro salute. Nonne ideo docere nos volunt Biblia sacra in
“muliere” ipsa, Eva-Maria, hominum historiam detegere permagnum et drammaticum de omni
homine certamen? pugnam super eius fundamentali “sic” aut “non” Deo reddito eiusque aeterno
de homine consilio?
Si vero mulieris dignitas amorem testatur, quem recipit ipsa ut ipsa reclamare valeat, biblicum
“mulieris” paradigma simul recludere videtur quae sit aequa ratio amoris quae vocationem
constituat ipsius mulieris. De vocatione autem sermo hic est primaria in ipsius significatione,
universali - dici potest - quae veluti concorporatur deinde et declaratur multiplicibus “vocationibus”
eiusdem mulieris in mundo atque Ecclesia.
Vis mulieris moralis illiusque spiritualis virtus cohaeret cum conscientia huius rei: ei Deum
singulariter virum commendare, ipsum hominem. Sane quidem quemque hominem Deus reliquis
omnibus committit et singulis. Verumtamen specialiter haec respicit commentatio mulierem -
omnino femineum ob ipsius sexum - ac proinde vocationem illius praecipue statuit.
Hinc porro ex hac conscientia commendationeque procedens vis mulieris moralis in compluribus
aperitur femininis Veteris Testamenti figuris, dein a Christi temporibus atque subsequentium
aetatum ad nostros usque dies.
Conscia sibi illius commendationis fortis fit femina, atque ex eo similiter quod “virum ipsi concredit”
Deus semper et ubique vel in condicionibus socialis exclusionis in quibus fortassis versari illa
potest. Eadem proinde conscientia haecque vocatio primaria mulierem instituunt de dignitate
quam a Deo recipit ipso; id quod eam “fortem” reddit eiusque confirmat vocationem. Sic enim
“mulier fortis” (Cfr. Prov. 31, 10) pernecessarium evadit sustentaculum reliquis roborisque origo
spiritualis, qui animi eius copiosas percipiunt vires. His demum “mulieribus perfectis” plurimum
earum familiae debent ac nonnumquam nationes integrae.
Nostra vero aetate scientiarum technicaeque artis progressus homines sinunt prosperitatem
adhuc ignoratam consequi quae, aliis licet faveat, alios simul a societate amovet. Qui quidem ex
una dumtaxat parte progressus efficere simul potest ut paulatim tenerior erga hominem adfectus
evanescat, in id nempe quod suapte natura est humanum. Hac in re exspectat hoc praesertim
tempus nostrum declarationem illius “ingenii” mulieris quod in tuto semper collocet adfectionem
pro homine quibuslibet in adiunctis: idcirco plane quod est homo! Et quoniam “maior . . . est
caritas” (1 Cor. 13, 13).
Diligens igitur exempli biblici perscrutatio “mulieris” - a Genesis Libro ad Apocalypsim -
commonstrat quibus tandem rebus dignitas mulieris vocatioque consistant, ac simul profecto
ostendit id quod in illis mutari iam non potest neque perennem suam umquam amittit
praestantiam, quandoquidem et “fundamentum suum ultimum in Christo habent, qui est heri,
hodie, Ipse et in saecula” (Gaudium et Spes, 10).

5.5 Page 45

▲back to top
45
Vir enim si a Deo mulieri singulariter concreditur, nonne hinc forte significat Christum ab ea
exspectare perfunctionem illius “regalis sacerdotii” (1 Petr. 2, 9), quod thesaurus est hominibus ab
eo traditus? Quam quidem hereditatem ipsam Christus, summus unicusque novi atque aeterni
Foederis sacerdos et Ecclesiae Sponsus, subicere haud intermittit Patri per Spiritum Sanctum “ut
sit Deus omnia in omnibus” (1 Cor. 15, 28; cfr. Lumen Gentium, 36).
Tum igitur ultimam suam perfectionem consequetur illa veritas: “maior autem ex his est caritas” (1
Cor. 13, 13).
IX
Conclusio
“Si scires Donum Dei”
31. Explicans unam quandam collocutionum suarum mirabilium dicit Iesus mulieri Samaritanae: “si
scires donum Dei” (Io. 4, 10); quae quidem fabulationes comprobant quanti Christus dignitatem
aestimet cuiusque mulieris quantique eius etiam vocationem faciat, quae nempe patitur ut partes
ipsa expleat in illius munere opereque uti Messiae.
Hae considerationes, quae nunc demum conclusae sunt, id spectant, ut in “dono Dei” illud
cognoscatur, quod ipse, Creator et Redemptor, mulieri concredit, cuilibet mulieri. Etenim in Christi
Spiritu ea detegere potest totam suae femininae naturae significationem sicque se componere ad
“sincerum donum sui” ceteris dandum et ita ad “se ipsam inveniendam”.
Anno Mariali vult Ecclesia Sanctissimae Trinitati gratias agere ob “mulieris mysterium” et ob
omnem mulierem - propter id, quod eius femininae dignitatis aeternam efficit rationem, propter
“magnalia Dei”, quae in humanarum aetatum historia in ea et per eam facta sunt. In summa,
nonne in ea et per eam illud factum est, quod in hominis historia super terra maximum est -
eventum nempe, unde Deus ipse factus est homo?
Ecclesia igitur gratias persolvit ob omnes mulieres et ob unamquamque mulierem: ob matres,
sorores, uxores, ob mulieres Deo in virginitate consecratas; ob mulieres tam multis hominibus
deditas, qui alterius personae gratuitum exspectant amorem; ob mulieres quae in familia
humanam custodiunt personam, communitatis humanae fundamentali signo; ob mulieres quae
professiones exercent, mulieres in quas saepe recidit societatis onus; ob mulieres “perfectas”
obque mulieres “fragiles” - ob omnes: - quale ex Dei corde ortae sunt, in tota pulchritudine et
magnitudine suae muliebris naturae; quales aeterno eius circumdatae sunt amore; quales, cum
viris, sunt in terra viatrices, quae quidem hoc in tempore “patria” est hominum et mutatur interdum
in “vallem lacrimarum”; quales sunt cum in se transferunt, una cum viris, communem causam
sortis humani generis, pro cotidianis necessitatibus proque ultimis iis destinationibus, quas

5.6 Page 46

▲back to top
46
humana familia habet in Deo ipso, in inenarrabilis Trinitatis sinu.
Ecclesia gratias agit propter omnes “ingenii” muliebris manifestationes quae historiae cursu
apparuerunt in omnibus populis et Nationibus; gratias agit propter charismata omnia quae Spiritus
Sanctus mulieribus largitur per Dei Populi historiam, propter omnes victorias, quas ipsa earum
fidei, spei et caritati debet; gratias agit propter omnes fructus femininae sanctitatis.
Ecclesia simul postulat ut inaestimabiles hae “Spiritus manifestationes” (Cfr. 1 Cor. 12, 4 s.) quae
magna cum liberalitate aeternae Ierusalem “filiabus” tributae sunt, attente agnoscantur,
ostententur, “ut in communem cedant utilitatem” Ecclesiae et humano generi, nostris praesertim
temporibus. Dum biblicum “mulieris” meditatur mysterium, Ecclesia deprecatur ut omnes mulieres
se suamque “supremam vocationem” in hoc inveniant mysterio.
Mariae, quae totam Ecclesiam praecessit in ordine fidei, caritatis et perfectae cum Christo unionis
(Cfr. Lumen Gentium, 63), hunc quoque fructum nobis omnibus impetret, eo vertente anno, quem
eidem dicavimus, tertio iamiam inituro a Christi adventu mille annorum spatio.
Quae omnia vehementer Nos exoptantes fidelibus cunctis, praecipue vero mulieribus in Christo
sororibus, Apostolicam Nostram dilargimur Benedictionem.
Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die XV mensis Augusti, sollemnitate Beatae Mariae
Virginis in caelum Assumptae, anno MCMLXXXVIII Pontificatus Nostri decimo.
IOANNES PAULUS PP. II
Copyright © Dicastero per la Comunicazione - Libreria Editrice Vaticana