Ks. Jan Bosko jest apostołem młodzieży. Niemniej też chciał wyjechać na misje i gdy tylko dochował się młodych salezjanów, wysyłał ich na misje bez oglądania się na potrzeby otwieranych przez siebie domów. Wysyłał najlepszych. O misjach śnił, czy też miewał wizje, na podstawie których był zdatny pisać artykuły. I potrafił udzielać współbraciom przygotowującym się do wyjazdu bardzo istotnych i przydatnych rad. Zauważmy, że wiele z nich nie straciło na znaczeniu i w naszych czasach. Cały ich katalog w liczbie 20 znajdziemy w naszych Konstytucjach. Niektóre z nich pozwolę sobie zacytować: „Szukajcie dusz, a nie pieniędzy, ani zaszczytów czy godności. Otaczajcie szczególną opieką chorych, dzieci, starców i ubogich, a pozyskacie błogosławieństwo Boże i życzliwość ludzi. Unikajcie próżnowania i sporów. Odnoście się z miłością, czcią i szacunkiem do innych zgromadzeń zakonnych i zawsze mówcie o nich dobrze. Postępujcie tak, by świat poznał, że jesteście ubodzy w odzieniu, pożywieniu i mieszkaniu. W sprawach spornych nie podejmujcie decyzji przed wysłuchaniem obu stron”.

Można twierdzić, że ks. Bosko miał powołanie misyjne. To samo powie o sobie wielu, jeśli nie znakomita większość salezjanów. Osobiście byłem pod wrażeniem wypraw św. Maksymiliana Kolbego do Japonii oraz pracy św. Andrzeja Boboli wśród prawosławia. W nowicjacie wielu z nas napisało podanie z prośbą o pozwolenie na wyjazd na misje. Nic z tego. Komuniści chcieli mieć nas w kraju. W 1965 r. kończąc studia na KUL wraz z ks. Wacławem Świerzbiołkiem wyraziłem gotowość wyjazdu do Persji. Nic z tego. Wreszcie w wigilię 1979 r. złożyłem podanie o wyjazd do Hondurasu, tym razem skutecznie. Wyjechało nas trzech, chociaż chętnych było więcej. Pierwszy doleciał do Hondurasu ks. Feliks Cieplik. Jechał jakby do swoich – teologię kończył w Hiszpanii. Za nim wyjechał ks. Jerzy Grobelak (zm. w 2004). Potem ja wylądowałem na lotnisku w Tegucigalpie. Ten wyjazd był dla mnie szczególnym wyróżnieniem i przywilejem. I do dziś tak to widzę.

Tej gotowości wśród polskich salezjanów nigdy nie brakło. Wspomnijmy tylko, że wraz z otwarciem się możliwości wyjazdu, posypały się powołania misyjne. Na l00-lecie misji salezjańskich w roku 1975 r. zorganizowaliśmy w łódzkim kościele św. Teresy Ogólnopolski Kongres Misyjny. Przez trzy dni zainteresowanie słuchaczy przerosło nasze oczekiwania. Ks. Stanisław Skopiak miał do dyspozycji trzystuosobowy chór złożony z kleryków, nowicjuszy i nowicjuszek salezjańskich. Na zakończenie kongresu duża grupa młodych, głównie kleryków, otrzymała krzyże misyjne. Od tego czasu zaczęły się regularne, coroczne wyjazdy na misje do różnych krajów świata.

Do pierwszej wyprawy synów ks. Bosko doszło 11 listopada 1875 r. Uroczyste wręczenie krzyży i pożegnanie odbyło się w Turynie. Samo przygotowanie trwało dłuższy czas. Ks. Bosko znacznie wcześniej ogłosił, że na misje wyjeżdżają tylko najlepsi ochotnicy. Ostatecznie krzyże otrzymało 12 osób.

Ks. Bosko długo zastanawiał się, dokąd skierować pierwszych misjonarzy. Wybór padł na Argentynę. Prawdopodobnie kierował się dwiema przesłankami. Niewątpliwie był pod urokiem wizji apostołowania wśród Indian dalekiej Patagonii. Po drugie, w Argentynie osiedliło się wielu Włochów i z dochodzących wieści wynikało, że z reguły czuli się zagubieni i pozbawieni dostatecznej opieki duszpasterskiej. Po rozmowach z Ojcem Świętym Piusem IX i po dłuższej korespondencji z arcybiskupem Buenos Aires, ks. Bosko podjął wiążącą decyzję. O tej decyzji powiadomił na słówku wieczornym 12 maja 1875 r., opisując przy tym wyśniony kraj patagoński. Sprawy potoczyły się bardzo szybko. Po kilku miesiącach – 14 listopada – pierwsi salezjanie odpłynęli z Marsylii ku patagońskim rubieżom. Tak zaczęła się trwająca do dziś misyjna przygoda salezjanów. Jeszcze za życia ks. Bosko osiem razy jego synowie wyjeżdżali na misje do Ameryki. Niesłabnący ruch misyjny trwał za następcy ks. Bosko – ks. Michała Rua. W rezultacie do wybuchu I wojny światowej w 1914 r., 1625 misjonarzy salezjańskich przyjęło krzyż Jezusowy. Niektóre grupy misyjne liczyły ponad sto osób.

Do wyjeżdżających wkrótce dołączyli Polacy. Tak o tym pisał w 1897 r. kl. Teodor Drzymała: „Bieżącego roku 1897 przygotowano w Turynie trzy wyprawy salezjańskie na daleki świat: jedna do Rzeczypospolitej Argentyńskiej, druga do Brazylii, trzecia do Ameryki Środkowej. 1 listopada odjeżdżała wyprawa do Argentyny i Ziemi Ognistej. Największa z tych wypraw była argentyńska, składała się bowiem z 36 misjonarzy, między którymi było 12 sióstr NMP Wspomożenia Wiernych. Jej kierownikiem był ks. Palliero, człowiek nadzwyczaj świątobliwy i roztropny, a zarazem pierwszy rodowity Amerykanin, który został dyrektorem salezjańskim”.

Pierwsze siostry salezjanki wyjechały na misje 14 listopada 1877 r., także do Ameryki Łacińskiej, odpowiadając na apel ks. Bosko. Do końca XX wieku 2398 sióstr otrzymało krzyż misyjny.

Misyjne pole pracy polskich salezjanów

Ks. Bronisław Kant w swoim monumentalnym dziele Polscy salezjanie na misjach wylicza aż 12 przyczyn szybkiego rozwoju misji salezjańskich. Oto niektóre z nich:

• Błogosławioną okazała się rada ks. Bosko, by nie iść od razu do dzikich plemion, ale zająć się wychowaniem młodzieży, najpierw wśród ludności latynoskiej, potem wśród emigrantów włoskich, następnie wśród innych narodowości, także polskiej. Przy szkołach otwierano internaty, a do nich przyjmowano coraz więcej chłopców indigenas, czyli w naszym rozumieniu Indian. Tym sposobem dość szybko dochowano się misjonarzy z rodzin indiańskich. Pozwoliło to również lepiej przygotować się do pracy misyjnej, nauczyć się języka konkretnej grupy indigenas i w ogóle rozpoznać teren.

• Wyprawy misyjne rozbudziły ducha misyjnego wśród Włochów. Wkrótce w Turynie powstaje „Seminarium dla misji zewnętrznych”, niedługo potem kilka następnych.

• Wiele powołań wywodzi się ze stworzonego przez ks. Bosko „Dzieła Powołań Spóźnionych”, czyli „Synów Maryi”.

• Na ilości powołań misyjnych zaważył w dużym stopniu tzw. „fenomen polski”. Był taki okres, kiedy chłopcy z ziem polskich masowo pukali do drzwi turyńskiego Oratorium, a nie mając nadziei na pracę w Ojczyźnie, bardzo chętnie udawali się na misje. Zdarzyło się, że jednego tylko dnia zawitało około pięćdziesięciu chłopców ze Śląska, z których znaczna część wstąpiła do Zgromadzenia i udała się na misje. Dodajmy, że nie do oszacowania była tu zasługa księcia Adama Czartoryskiego, fundatora kolegium w Valsalice i Lombriasco, właśnie dla młodych Rodaków.

W Polsce doskonałą propagandę dzieła misyjnego prowadził miesięcznik Pokłosie Salezjańskie. Dzięki niemu rodziły się nowe powołania i rozrastał się ruch przyjaciół misji, którzy mówili o sprawie, modlili się za misjonarzy i wspierali ich finansowo.

Salezjańskie centra misyjne na całym świecie miały i mają charakter międzynarodowy. Polscy salezjanie na misje wyjeżdżali najczęściej w młodym wieku, jako klerycy. Byli chętnie widziani, gdyż z reguły mówili już dobrze po włosku, nierzadko po niemiecku, szybko uczyli się hiszpańskiego lub portugalskiego, a także języków indiańskich. Wreszcie z racji pochodzenia byli predestynowani do pracy z Polakami. Kard. Cagliero odwiedzając ks. Cynalewskiego powiedział: „Co do przybycia tutaj Polaków, to zawsze będę w Turynie na to nalegał, ponieważ mam do nich dużo sympatii. Podobają mi się”.

Można powiedzieć, że praca misyjna realizowana była w Ameryce Południowej na trzech odcinkach: szkoły różnego typu, parafie dla ogółu wiernych z nastawieniem na imigrantów oraz stacje misyjne. Bodajże za najtrudniejsze uchodziły stacje wśród Indian, gdyż napotykały na siłowy opór posiadaczy ziemskich, nierzadko korzystających z brutalnej pomocy wojska. Salezjanie do pracy z Indianami przygotowywali się solidnie i pomagali im skutecznie. Zakładano kolonie, budowano domy, uczono życia osiadłego i gospodarki tak rolnej, jak hodowlanej. Wszędzie tam napotykamy Polaków, którzy pozostawili bogatą dokumentację korespondencyjną. Wszystkie opisy tchną miłością do człowieka i ogromnym zaangażowaniem w kwestii poprawiania losu tamtych ludzi. Między innymi w Patagonii przez 30 lat żył i pracował ks. Jan Marciński. Był on nauczycielem i wychowawcą Zefiryna Namuncura.

Dla ubogacenia relacji przypomnijmy przynajmniej kilka nazwisk. I tak koadiutor (brat zakonny) Jan Sikora pracował wśród Indian Patagonii, był też współzałożycielem największego muzeum misyjnego w Buenos Aires. Ks. Rudolf Komorek jest kandydatem na brazylijskiego świętego. W Chile, ks. Brunon Rychłowski był profesorem uniwersytetu i równocześnie autorem książek pedagogicznych, a ks. Szymon Wójcicki, wiecznie wędrującym misjonarzem i duszpasterzem emigracji polskiej. Osobiście natknąłem się w Hondurasie na żywe wspomnienia o ks. Hugo Wróblu. Robił on wiele dobrego szczególnie na odcinku szkolnym. Ks. Julian Matczyński, 7 lat spędził wśród trędowatych w Kolumbii. Ks. Wojciech Ludwik osiadł w rezerwacie wśród dwóch szczepów indiańskich pełniąc wszelkie dostępne funkcje – od sołtysa, kupca i nauczyciela po proboszcza. Natomiast ks. Piotr Stolarz budował kościoły i kaplice oraz założył szkołę dla szczepów indiańskich.

Polskich salezjanów na misjach trzeba liczyć w setki, tylko w latach 1970-75 wyjechało ich około czterdziestu. Wśród wcześniej wyjeżdżających znalazł się mój współnowicjusz ks. Wiesław Kaczmarczyk. Należy on do legend misjonarzy wędrownych. Ks. Wiesław pokochał Indian, docierał do nich łodzią na pobrzeżach rzeki Orinoko. Na tej rzece też zginął. Z moich współnowicjuszy wyjechali nadto do Boliwii – ks. Wacław Świerzbiołek i ks. Józef Draugialis (aktualnie ks. Wacław jest harcmistrzem na terenie USA, a ks. Józef pracuje wśród Latynosów w Kalifornii, ciągle wspierając wspólnoty boliwijskie. Ks. Wiesław Dąbrowski na dobre zadomowił się na kresach II Rzeczpospolitej i specjalizuje się w odbudowywaniu kościołów. Z naszej grupy wyświęconych w 1962 r. ks. Jerzy Rydzewski pracuje w Niemczech, a księża Kazimierz Walczuk i Zdzisław Weder za wschodnią granicą Polski.

Od kilku lat do wspólnoty salezjańskiej w Suwałkach należą ks. Marian Romanowicz, który ma za sobą prawie dwadzieścia lat pracy w Niemczech, ks. Henryk Kulasiewicz, który trzynaście lat pracował na rodzinnej ziemi mickiewiczowskiej i ja z zaledwie dziesięcioletnim stażem na obszarze spontanicznej wiary latynoamerykiej.

Pierwszego opracowania o działalności misyjnej salezjanów polskich dokonał ks. Stanisław Kosiński z okazji jubileuszu obecności salezjańskiej na ziemi polskiej. Zostało ono zamieszczone w albumie 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Zatem dysponujemy ogromnym materiałem badawczym w postaci opracowań ks. Kanta i ks. Kosińskiego.

Pierwszą salezjanką polską, która wyjechała na misje była s. Maria Dubiel. Jako dwudziestosiedmioletnia Córka Maryi Wspomożycielki wyjechała w 1929 r. do Patagonii. Dwa lata później w daleki świat ruszyła s. Teresa Taszarek. Miała dwanaścioro rodzeństwa. Dziesięcioro z nich obrało życie zakonne. Wyjechała do Syrii, ale zadomowiła się w Izraelu. Podczas II wojny światowej stała się matką dla wielu polskich dzieci. Zaangażowana do końca, złożyła dodatkowy ślub, że nigdy nie wróci do Polski, by poprzez tę ofiarę wyprosić skuteczność apostolską salezjanek na Bliskim Wschodzie. W 1958 r. dołączyły do niej s. Stanisława Świdurska i s. Władysława Rudzka.

W 1939 r. do Brazylii wyjechała s. Jadwiga Sikorska. Misjonarką została z posłuszeństwa. Wyjechała na beatyfikację współzałożycielki sióstr salezjanek – s. Marii Dominiki Mazzarello. I wtedy poproszono ją, by pojechała na misje. Zgodziła się i bez pożegnania z rodziną ruszyła do „ziemi obiecanej”. Najpierw nabyła doświadczenia jako pielęgniarka, później została odpowiedzialna za szpital w Amazonii. Rektor Uniwersytetu Medycznego w Manaus po jej śmierci napisał: „Jako mieszkaniec Amazonii dziękuję siostrze Jadwidze w imieniu moich rodaków, zwłaszcza Indian... Metoda medycyny alternatywnej, jaką stosowała, miała wielki wpływ na przygotowanie lekarskie studentów, którzy odbywali u niej praktykę uniwersytecką”. Obecnie (2006 r.) na misjach w Amazonii jest s. Alina Sienkiewicz. Jako lekarz pracuje w szpitalu i przychodni dla Indian. Poza tym katechizuje, przygotowuje do sakramentów, staje w obronie praw maluczkich, szkoli personel medyczny. W 1943 r. pierwsza salezjanka polska dotarła do Azji. Była to s. Walentyna Czernik, która do dzisiaj pracuje w Indiach.

Polskie Córki Maryi Wspomożycielki, podobnie jak salezjanie, włączyły się bardzo aktywnie w Projekt Afryka. Do Afryki, a konkretnie do Zambii, dotarły dwa lata po salezjanach. Obecnie w Afryce pracuje 13 polskich sióstr salezjanek. Szczególną misję spełniają w Sudanie pogrążonym w wojnie domowej.

Na przełomie wieków XIX i XX państwo polskie nie istniało. Polscy emigranci jechali do różnych krajów świata z Rosji, Niemiec czy Austro-Węgier. Na szczęście młodzi polscy salezjanie emocjonalnie byli związani z rodakami i nadzwyczaj szybko nawiązywali z nimi kontakt. Najliczniejsze grupy Polaków dotarły do Argentyny, Brazylii i Stanów Zjednoczonych. Mniej liczne skupiska były w Peru, Chile, Wenezueli i w wielu innych krajach. I wszędzie tam napotykamy polską młodzież salezjańską spieszącą z pomocą zagubionym i biednym emigrantom.

A pomoc była konieczna. Po argentyńskich pampasach buszował ks. Stanisław Cynalewski. Na Polaków natknął się w kościele w pobliżu Buenos Aires. Polscy emigranci na przywitanie rzucili mu się do nóg i przedstawili się: „Jesteśmy z Galicji i jedziemy do Kanady”. Nawet nie przypuszczali, że ktoś ich oszukał, że nie jadą do swoich kanadyjskich kuzynów. Ks. Kosiński tak pisze o pracy ks. Cynalewskiego: „Zajmował się polskimi emigrantami z poświęceniem. Badał warunki ich życia, wnikał w różne trudności, bronił przed wyzyskiem i bezprawiem oraz za pomocą pism przestrzegał pozostających w kraju, by nie podejmowali zbyt pochopnych decyzji wyjazdu do Ameryki Południowej, gdzie ich może spotkać rozgoryczenie, nędza, a niekiedy i przedwczesna śmierć. Tym zaś, którzy przybyli do Ameryki, ułatwiał nabycie ziemi, pomagał w budowie mieszkań itd.”.

W Brazylii podkreśla się wkład księży Józefa Kopczyńskiego i Stanisława Banisza. Nie dlatego, że inni nie pracowali, lecz posłuchajmy: „Dzięki swej pracy i sukcesom w dziedzinie stolarskiej ułatwili emigrantom nabywanie drewnianych domów, których zaletą było to, iż były bardzo tanie”. W Chile dość szybko polscy księża doprowadzają do założenia stowarzyszenia emigrantów. Razem z nimi organizują bogate życie religijno-patriotyczne.

I jeszcze słowo o Stanach Zjednoczonych. Polscy salezjanie przybyli tam w 1910 r. Dość szybko zorganizowali dwie parafie oraz szkołę w Ramsey, która na długie lata stała się centralnym ośrodkiem życia religijnego i patriotycznego. Po rozwiązaniu wojskowych formacji gen. Andersa zadomowił się tam na długie lata kapelan ks. Artur Słomka. To wybitna postać w historii polskiej emigracji, zasłużony propagator polskości i sponsor wielu poczynań ekonomicznych inspektorii krajowych. Kapelani wojskowi II Korpusu Polskiego, ks. Antoni Dębski i ks. Jacek Trochim tworzyli przyczółki dla duszpasterstwa wśród Polaków osiadłych po wojnie w Anglii.

Ożywienie ogarnęło polskie inspektorie z chwilą otwarcia się możliwości podjęcia pracy duszpasterskiej na terenie krajów byłego Związku Sowieckiego. Może jednak cofnijmy się nieco w czasie.

Otóż od czasów niepamiętnych aż do niedawna zawsze był przy kościele św. Piotra w Odessie ks. Tadeusz Hoppe. Całe jego życie, to jedna wielka przygoda zasługująca na film awanturniczy. Jako kleryk zostaje wywieziony na roboty do Niemiec. Udaje mu się wrócić do Wilna, gdzie przyjmuje święcenia kapłańskie. Z Litwy szef do spraw wyznań wysyła go do Odessy. Podczas owych lat władze radzieckie starały się utrzymać w celach propagandowych kościoły w Moskwie, Leningradzie i Odessie. Już w czasach wileńskich wyznaniowiec radził ks. Hoppe: „Ty Hoppe, za dużo pracujesz. Bądź mądry i oszczędzaj swoje siły, bo jak umrzesz, to nie będzie innego kapłana na twoje miejsce”. W tej opowieści idziemy dalej śladami z książki ks. Kanta. Otóż, gdy zabrakło księdza w Odessie, wyznaniowiec zaproponował tam pracę ks. Hoppemu. Gdy ten się opierał, usłyszał reprymendę: „Albo jedziesz do Odessy dobrowolnie, albo odbieram ci kartę rejestracyjną i nie będziesz mógł w żadnym kościele na terenie Związku Radzieckiego spełniać żadnych funkcji kapłańskich”. Do ks. Hoppego w czasach pierestrojki (koniec lat osiemdziesiątych XX w.) dojechali inni salezjanie i dzięki swemu entuzjazmowi odzyskali zdewastowaną katedrę. Pierwszy biskup Odessy w podzięce za to, oddał salezjanom na zawsze kościół św. Piotra.

Równie ciekawą historię ma ks. Józef Zaniewski. Urodzony na obecnej Białorusi był obywatelem Związku Radzieckiego. Wstąpił do zgromadzenia i przez parę lat był kierowcą inspektorialnym (przez jakiś czas także ks. inspektora Stanisława Styrny). Podobno wtedy właśnie studiował teologię. Wyświęcony na kapłana wrócił na Białoruś, by podjąć pracę w gorzelni. W końcu otrzymał prawo bycia księdzem. A potem walczył o odzyskanie katedry w Moskwie. Skutecznie. Obecnie salezjanie i salezjanki w Moskwie pracują z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi w katedrze NMP, w której od początku aż do dzisiaj proboszczem jest właśnie ks. Józef Zaniewski.

W gotowości służenia tamtejszym braciom w wierze nie spóźniły się i dalej nie dają się prześcignąć siostry salezjanki. Są obecne w Rosji, Gruzji, na Białorusi i na Ukrainie. Obok wspomnianych salezjanów w Moskwie, jako pierwsza (od 1991 r.) staje s. Danuta Kamińska, która przede wszystkim zajmuje się katechezą dorosłych.

Bohaterów na niwie ewangelicznej mamy tam wielu, o niektórych pisze ks. Zdzisław Weder w książce Znaki nadziei.

Na ziemiach tych mamy już Okręg Wschodni obejmujący kraje od Bugu po Władywostok. Duży wkład w jego utworzenie, zwłaszcza w fazie wstępnej, wniósł ks. Augustyn Dziędziel. Już znacznie wcześniej penetrował tamtejszy region świata i dzięki niemu pierwsi miejscowi salezjanie odbyli studia seminaryjne w Rydze.

Od 2003 r. także Córki Maryi Wspomożycielki – salezjanki mają niezależną od Polski wizytatorię na Wschodzie.

W 2003 r. do pracy w krajach byłego Związku Sowieckiego udali się również wolontariusze z Międzynarodowego Wolontariatu Don Bosco (MWDB) działającego przy SOM-ie.

W roku 1978 w Afryce byliśmy obecni w 13 krajach. Pracowało tam 330 salezjanów, z których 35 pochodziło z tego kontynentu. Potem pojawił się Projekt Afryka. Na pierwszym etapie jego realizacji za poszczególne kraje afrykańskie były odpowiedzialne konkretne inspektorie salezjańskie. Zgodnie z naszą tradycją wszędzie tam miały powstawać wspólnoty międzynarodowe. Po 25 latach salezjanie są obecni już w 42 krajach Afryki. Żyje tam i pracuje 1204 salezjanów, spośród których 63l jest pochodzenia miejscowego.

Polsce przypadła odpowiedzialność za Zambię, Zimbabwe, Malawi, Namibię i Ugandę. Przy organizacji dzieł salezjańskich w Zambii nieocenione zasługi położył ks. Kazimierz Cichecki. Obecnie funkcjonuje tam polska niezależna jednostka salezjańska ze swoim inspektorem. Rozwija się dynamicznie, ale w dalszym ciągu stoi przed wieloma wyzwaniami i potrzebuje pomocy.

Na jubileuszowym spotkaniu w Częstochowie 17 czerwca 2006 r., ks. Francis Alencherry, radca generalny salezjanów ds. misji, zreferował historię Projektu Afryka oraz przedstawił aktualny stan tamtejszych misji.

Doświadczenia misyjne, także ostatnich lat, a więc wyjazdy do pracy z emigracją, do wspierania odbudowy Kościoła na Wschodzie oraz Projekt Afryka utwierdzają nas w przekonaniu, że odbija się to pozytywnie na entuzjazmie życia salezjańskiego, przymnaża powołań i rodzi radość w nas wszystkich. Na uznanie zasługują nasi współbracia i siostry usilnie zabiegający o misyjne i apostolskie powołania miejscowe.

Wielu salezjanów pierwszego pokolenia swoje powołanie odkryło dzięki informacjom podawanym przez Pokłosie Salezjańskie. Przez dziesięciolecia powojenne tę rolę starał się spełniać powielaczowy miesięcznik Nostra. Co najmniej przez dwie dekady był wydawany na przemian przez inspektorię krakowską i warszawską. W imieniu ks. inspektora Józefa Strusa redagowałem wersję warszawską, pieczołowicie przepisując na maszynie listy misjonarzy. Potem dosyłałem je do Nostry, a jeszcze częściej do biuletynu redagowanego przez ks. Zbigniewa Malinowskiego. Obecnie dobrą robotę na tym odcinku wykonuje dwumiesięcznik Misje Salezjańskie, wydawany przez Salezjański Ośrodek Misyjny. Wspiera go w tym miesięcznik Don Bosco.

Dzięki roztropności i zapobiegliwości misjonarzy odwiedzających Ojczyznę powstało kilka etnograficznych muzeów misyjnych dających dobre świadectwo o naszych misyjnych poczynaniach. Nasze muzea spełniają niepowtarzalną funkcję propagandową.

Działalność misyjna, podobnie jak każde ludzkie dzieło, potrzebuje wsparcia ze strony ludzi wiary w obszarze modlitwy i środków materialnych. „Przyjaciele misji” to rodzaj powołania ludzi świeckich, którzy nie mogą udać się na misje. Gratulujemy pracownikom SOM pomnażania liczby tych szczodrobliwych przyjaciół.

W latach przedwojennych, a także i po II wojnie światowej, w szkołach salezjańskich działały „towarzystwa misyjne”, czyli tzw. kółka zainteresowań. Wielu z nas swoje powołanie misyjne odkryło dzięki uczestnictwu w takim „towarzystwie”.

Doskonałą propagandą misji były też kongresy misyjne. Przypomnijmy: kongres z 1926 r. w łódzkiej szkole przy ul. Wodnej odbił się szerokim echem we wszystkich domach salezjańskich w Polsce; kolejny kongres z l975 r. w kościele św. Teresy (jako przełożonemu domu przypadła mi funkcja przewodniczącego komitetu organizacyjnego) był początkiem fali wyjazdów młodych salezjanów i salezjanek do Ameryki Łacińskiej.

Nieocenione zasługi dla sprawy misyjnej wnosi od lat swoimi pozycjami książkowymi ks. Stanisław Szmidt.

Jako znak czasu możemy potraktować zjawisko rosnącej fali powołań wolontariatu. Młodych ludzi gotowych nieść Dobrą Nowinę sposobami sobie dostępnymi widzimy w wielu krajach na wszystkich kontynentach. Cieszymy się tym faktem i coraz bardziej wierzymy, że Opatrzność kolejny raz daje nam szczególną szansę.

Oczarowani jesteśmy rozmachem programu Adopcji na odległość, prowadzonej przez SOM. Aż trudno uwierzyć, że tyle dzieci afrykańskich może uczęszczać do szkoły dzięki solidarności ze strony niebogatych Polaków.

I wdzięczni jesteśmy Bogu za powstanie i dotychczasową działalność Salezjańskiego Ośrodka Misyjnego w Warszawie. Powstał z niczego dzięki Opatrzności, która posłużyła się ks. Bronisławem Kantem i ks. Władysławem Ciszewskim, a obecnie ma do usług ks. Stanisława Rafałkę z ekipą sióstr i braci.

Wreszcie, jeśli wolno coś sugerować życzę, aby SOM był bardziej odważny i zdecydowany w zapraszaniu świeckiej i zakonnej młodzieży polskiej do wyruszania w daleki świat z Dobrą Nowiną.

I na koniec rodzi się pytanie: dlaczego nie ma nas równie wielu wśród tych, którzy w tej chwili zasilają szeregi duchownych organizujących duszpasterstwo dla najświeższej emigracji polskiej. Nie zapominajmy: być misjonarzem, to wielki przywilej.

• Projekt Afryka – ks. Francis Alencherry SDB, radca generalny salezjanów ds. misji

Serdecznie pozdrawiam wszystkich, którzy zgromadzili się, aby podziękować Bogu za 25 lat służby Salezjańskiego Ośrodka Misyjnego. Jestem przekonany, że najważniejszym wkładem jest rozkrzewianie ducha misyjnego w Polsce przez informowanie wiernych o życiu innych narodów, o postępie ewangelizacji w różnych kontekstach i kulturach. Angażując w ten sposób ludzi dobrej woli do realizacji wielu projektów misyjnych, Salezjański Ośrodek Misyjny w Warszawie miał i nadal ma wielki wkład w tego typu animację. W imieniu Zgromadzenia Salezjańskiego pragnę złożyć gratulacje całej Inspektorii Warszawskiej i wszystkim odpowiedzialnym, którzy podczas tych 25 lat kierowali działalnością Ośrodka, realizując jego zadania.

Obchodziliśmy już 25-lecie oficjalnego rozpoczęcia Projektu Afryka, zainicjowanego przez ks. Egidio Vigano, przełożonego generalnego salezjanów, po XXI Kapitule Generalnej w 1980 r. 25-lecie Salezjańskiego Ośrodka Misyjnego w Warszawie zbiega się mniej więcej z 25-leciem tegoż przedsięwzięcia. Można powiedzieć, że Projekt Afryka został zrealizowany jesienią 2006 r. i stał się rzeczywistością tego kontynentu i Madagaskaru, wraz z 2 inspektoriami, 8 wizytatoriami i 2 delegaturami, które wkrótce staną się wizytatoriami. Mówi się też o ustanowieniu w Sudanie delegatury o specjalnym statusie.

Rozwój Projektu Afryka jest szczególnie zadziwiający, jeśli weźmiemy pod uwagę, że podczas zaledwie 25 lat, Zgromadzenie Salezjańskie przybrało afrykańską twarz. W 1978 r. salezjanie byli obecni zaledwie w 13 krajach Afryki. Była tylko jedna inspektoria z 330 salezjanami, z których 35 było rodowitymi Afrykańczykami. Obecnie salezjanie są obecni w 42 krajach kontynentu, w 174 dziełach. Znajduje się tam 1204 salezjanów, z których 631 to rodowici Afrykańczycy. Prawie wszystkie inspektorie afrykańskie mają powołania, każdego roku jest ponad 100 nowicjuszy. Pan Bóg dokonał wielkich rzeczy przez salezjanów, możemy tylko dziękować Mu za jego dobroć.

Aby uczcić 25-lecie Projektu Afryka, dykasterium ds. misji Zgromadzenia Salezjańskiego opublikowano album z informacjami i refleksjami o tym, jak przebiegała realizacja tego projektu, wskazując jednocześnie na perspektywy jego rozwoju. Album ten jest dostępny w 5 językach: włoskim, angielskim, hiszpańskim, francuskim i portugalskim. Pomimo, iż Projekt Afryka jako taki został już zrealizowany, to jednak refleksja nad jego realizacją będzie bardzo pożyteczna. Jakie są główne faktory decydujące o dobrej realizacji projektu? Chciałbym poruszyć najważniejsze z nich.

1. Projekt Zgromadzenia

Przede wszystkim był to projekt Zgromadzenia Salezjańskiego, który dojrzewał przez kilka lat. Całe Zgromadzenie było w jakimś stopniu zaangażowane w jego realizację. Nasz przełożony generalny, ks. Pascual Chavez tak napisał na ten temat: „Nie ma wątpliwości, że chodzi tu o prawdziwą łaskę Pana Boga, która we współpracy z ludźmi przekształciła się w heroiczne dzieło, w epopeję Zgromadzenia. Decyzja ta dojrzała wśród salezjanów podczas obchodów stulecia misji salezjańskich w 1975 r. i była ratyfikowana na XXI Kapitule Generalnej w 1978 r. W tych okolicznościach zdecydowano, że „…na początku drugiego stulecia obecności salezjanów, bez wykluczania możliwości rozpoczęcia i rozwijania swojej działalności w innych regionach, dających nadzieję na rozwój Zgromadzenia lub potrzebujących pomocy, salezjanie angażują się znacząco w powiększanie swojej obecności Afryce” (KG XXI, n.147).

Po XXI Kapitule Generalnej ks. Vigano, ówczesny przełożony generalny Zgromadzenia, dał początek temu projektowi z wielką siłą i poświęceniem. Osobiście odwiedził różne kraje, aby zapoznać się z sytuacją i pomóc w podjęciu ważnych decyzji.

Wiele inspektorii otworzyło domy i dzieła w różnych krajach, które zostały im powierzone. W niektórych przypadkach cały region składający się z różnych krajów był powierzony grupie inspektorii (Afryka Wschodnia – inspektorie hinduskie) albo odwrotnie, jeden kraj (np. Angola) był powierzony grupie inspektorii.

Inspektoriom polskim zostały powierzone takie kraje, jak: Zambia, Malawi, Zimbabwe, Namibia i Uganda. W późniejszym czasie Uganda została przyłączona do inspektorii AFE, a pozostałe 4 kraje zostały włączone do wizytatorii zambijskiej. Uganda na nowo będzie odłączona od AFE i włączona do nowej wizytatorii AGL (Afryka Wielkich Jezior), złożonej z Burundi, Rwandy i Ugandy. Polscy misjonarze byli również wysyłani do innych krajów afrykańskich, jak i na inne kontynenty.

Wizytatoria zambijska jest bardzo żywa, posiada ważne dzieła zajmujące się biedną młodzieżą i uchodźcami. Wiele z tych dzieł (Kabwe, Lufubu, Nkhotakota, Mansa) znajdują się w fazie rozwoju i konsolidacji. Brakuje im odpowiedniej infrastruktury, aby w pełni realizować apostolską pracę na rzecz ewangelizacji i edukacji. Najbardziej wymagająca uwagi jest sytuacja w Zimbabwe.

Sytuacja polityczna i ekonomiczna tych krajów nie sprzyja rozwojowi dzieł salezjańskich, pomimo tak wielkich potrzeb ludności. Liczni darczyńcy z Polski, swoimi mniejszymi lub większymi ofiarami, wspomogli nasze dzieła w tej części Afryki. Także dzisiaj potrzebna jest ich pomoc. Projekt Afryka jako projekt Zgromadzenia, otrzymał wielkie wsparcie od samego przełożonego generalnego i jego rady. Można powiedzieć, że w znacznej części sukces tego projektu leży w dobrym jego zaplanowaniu przez księdza generała i jego współpracowników, zwłaszcza wyznaczonych do jego realizacji.

2. Wsparcie darczyńców organizacji

Aby zrealizować jakikolwiek projekt, potrzebne są środki ludzkie i materialne. Inspektorie zapewniły środki ludzkie, wysyłając współbraci-salezjanów oraz świeckich wolontariuszy. Natomiast przyjaciele misjonarzy, dobrodzieje misyjni, darczyńcy oraz różne organizacje, zapewniły środki materialne i finansowe, konieczne do realizacji tego projektu. Salezjanie są wychowawcami i ewangelizatorami. Pracują w szkołach, zwłaszcza o profilu zawodowym, w centrach młodzieżowych i innych dziełach wychowujących młodzież, jak również w parafiach i centrach misyjnych. Dzieła te wymagają struktur, które mogłyby przyjąć dużą liczbę ubogich chłopców. Bez pomocy finansowej darczyńców i organizacji niemożliwe byłoby wybudowanie tych struktur.

We wspomnianym albumie można znaleźć artykuł zatytułowany: Ręka Opatrzności, oddający cześć Opatrzności Bożej, która przez darczyńców i różne organizacje, wspomagała i nadal wspomaga niezliczoną liczbę projektów różnego rodzaju w licznych krajach Afryki, gdzie salezjanie otworzyli swoje dzieła.

Zdajemy sobie sprawę, jak znaczące są ofiary pochodzące od prywatnych organizacji, od przyjaciół i rodzin misjonarzy. Dzięki tym ofiarom tysiące biednej i pokrzywdzonej młodzieży mogło otrzymać edukację i wychowanie dające im nowe możliwości i szanse w ich życiu. Za psalmistą możemy powiedzieć z całą szczerością: Misericordias Domini in aeternum cantabo (Będę wychwalał miłosierdzie Pana na wieki).

3. Zaangażowanie misyjne salezjanów

Motorem działalności misyjnej jest zaangażowanie i entuzjazm misjonarzy. Salezjanie udali się do różnych krajów Afryki z wielką radością, aby odpowiedzieć na oczekiwania młodzieży i biednych. Musieli stanąć naprzeciw wielorakich trudności i wyzwań różnego typu. Inkulturacja nie była łatwa. Ci, którzy przybyli z Europy, znaleźli się w otoczeniu całkowicie innym, często w ich oczach dziwnym. Ich pasja misyjna przezwyciężyła jednak wszystkie trudności i powoli zdołali oni pokochać ludzi i kraj, do którego zostali posłani. Liczni nauczyli się bardzo dobrze języka lokalnego, utożsamiając się z nowym otoczeniem. Pasja tych misjonarzy zauważana jest w różnych inicjatywach, których się podjęli, aby wyjść naprzeciw potrzebom tych, do których zostali posłani. Kiedy uświadomimy sobie, że wielu z nich pracowało w warunkach, mówiąc po ludzku, bardzo trudnych, a nawet wydawać by się mogło, niemożliwych do pracy z powodu wojny i kataklizmów naturalnych, nasz podziw co do ich pomysłów i wytrwania jest jeszcze większy. Mamy na myśli takie wydarzenia, jak wojna w Sudanie, Liberii, Mozambiku czy w Kongo albo susza w Etiopii i wyzwanie, jakie niesie z sobą choroba AIDS w tylu krajach Afryki. Zaangażowanie misyjne było zdolne pokonać wszystkie te przeszkody, aby osiągnąć cele, które wydawały się nieosiągalne.

4. Rola wolontariuszy

Jest moim obowiązkiem wspomnieć również rolę wolontariuszy świeckich w realizacji Projektu Afryka. Tak jak misjonarze, również i oni dzielili radości i bóle, wątpliwości i sukcesy różnych projektów misyjnych. Ich wkład jest bardzo ważny, jeżeli weźmiemy pod uwagę małą liczbę misjonarzy-salezjanów. Także dzisiaj u boku salezjanów w różnych krajach afrykańskich znajdują się młodzi i starsi wolontariusze, którzy poświęcają się dla dobra dzieci i młodzieży poszkodowanych w Afryce. Trzeba z radością i satysfakcją stwierdzić, że liczba wolontariuszy stale rośnie.

5. Wyzwanie

Ostatni artykuł wspomnianego albumu wydanego z okazji 25-lecia Projektu Afryka nosi tytuł: Afryka nadal jest wyzwaniem dla salezjanów. Ks. Piero Ravioli, włoski misjonarz, który przeżył ponad 30 lat w Kongo, analizuje kontekst socjalno-kulturalny dzisiejszej Afryki i wyzwania, jakie z niego emanują dla pracy salezjanów.

Projekt jako taki jest zakończony, ale zaczęta praca musi być kontynuowana, aby wyjść naprzeciw nowym wyzwaniom kontynentu. Oto najważniejsze z nich:

• wyzwanie prawdziwej i pogłębionej ewangelizacji, aby móc wcielić Ewangelię Zbawienia w kulturę afrykańską;

• wielkie wyzwanie dotyczące edukacji i wychowania młodzieży, w sposób szczególny w perspektywie formowania przyszłych przedsiębiorców, którzy mogliby przyczynić się do rozwoju najbiedniejszych krajów na kontynencie afrykańskim;

• konieczność jakościowej poprawy formacji dla nowej generacji salezjanów afrykańskich;

• wyzwanie dotyczące ubóstwa i biedy oraz problemów socjalnych związanych z chorobą AIDS;

• wyzwanie związane z koniecznością znalezienia środków, aby wyjść naprzeciw potrzebom niezliczonej rzeszy biednej młodzieży, nie tracąc jednocześnie zaufania do Bożej Opatrzności.

Na zakończenie pragnę zacytować fragment tekstu, który napisałem w prezentacji do albumu wydanego z okazji 25-lecia Projektu Afryka: „Projekt Afryka dojrzał i stał się regionem Afryka-Madagaskar. To był dobry początek. Teraz pozostaje obowiązek budowania na tych fundamentach w taki sposób, aby ciągle nowy charyzmat salezjański był coraz bardziej ewidentny.

Generalnie sytuacja socjalna i polityczna Afryki oraz zła kondycja młodzieży są stymulatorem dla salezjanów do tego, aby się nie zadowalali tym, co zostało już zrobione, ale aby pozostawali zawsze uważni na zmiany dokonujące się w społeczeństwie; aby w duchu inicjatywy i kreatywności umieli odpowiedzieć, zgodnie z charyzmatem salezjańskim – jako autentyczni ewangelizatorzy i działacze socjalni – na wyzwania świata, i to w taki sposób, aby każda obecność salezjańska była zawsze znacząca i wychodziła naprzeciw potrzebom czasu i miejsca”.

• Aktualność charyzmatu Księdza Bosko w kontekście inspektorii zambijskiej – ks. Józef Czerwiński SDB, Zambia

(Referat inspektora ZMB – ks. Józefa Czerwińskiego, przedstawiony przez ekonoma ZMB – ks. Leszka Aksamita)

Ewangelizacja Afryki

Majestatyczny kontynent afrykański jest drugim co do wielkości na kuli ziemskiej, ma powierzchnię 30,3 mln km² (z wyspami), co stanowi 20,3% ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. To właśnie w Afryce (według najnowszych teorii) pojawił się po raz pierwszy człowiek. Liczne szkielety homo habilis sprzed ok. 2 mln lat znaleziono na wyżynach Etiopii, w Tanzanii, Kenii, Zambii oraz innych krajach afrykańskich. Obecnie Afrykę zamieszkuje 1/8 populacji Ziemi, tj. około 850 mln ludzi.

Chociaż Afryka jest kolebką jednej z najstarszych cywilizacji, dzisiaj jest to jeden z najbiedniejszych obszarów na kuli ziemskiej, dotknięty wieloma plagami – takimi jak AIDS, malaria, ebola, a także miejscem, gdzie największa cześć ludności cierpi niedożywienie i głód.

Najgroźniejszymi punktami zapalnymi pozostają: Sudan, Burundi, Demokratyczna Republika Konga, Somalia, Zimbabwe oraz południowo-wschodnia Nigeria.

W ciągu ostatniego dziesięciolecia XX w., przez Afrykę przeszła fala demokratyzacji i stabilizacji wewnętrznej, choć wojny domowe wciąż trwają.

Tym niemniej zakończenie długoletniej wojny domowej w Angoli i procesy pokojowe w Demokratycznej Republice Konga i w Sudanie spowodowały, że zaczęto mówić o „afrykańskim renesansie” (termin użyty przez prezydenta RPA, Thabo Mbeki).

Trochę historii

Dzieje chrześcijaństwa w Afryce to równocześnie dzieje narodzin i rozwoju samego Kościoła, jak ujął to Sługa Boży Jan Paweł II w swojej encyklice Ecclesia in Africa (EA 5). Pierwsze wieki były czasem ewangelizacji Egiptu i Afryki Północnej. Druga faza objęła regiony kontynentu położone na południe od Sahary i przypadła na XV i XVI wiek.

Faza trzecia zaś, to okres niezwykłego wysiłku misyjnego rozpoczętego w XIX wieku, który wydał obfite plony.

Początki chrześcijaństwa w Afryce Północnej sięgają czasów apostolskich i zgodnie z tradycją są związane ze św. Markiem Ewangelistą, który głosił Dobrą Nowinę w Aleksandrii i został pierwszym biskupem tego miasta.

Od II do V stulecia po Chrystusie życie chrześcijańskie w Afryce Północnej było niezwykle intensywne i pierwsi afrykańscy chrześcijanie tworzyli awangardę studium teologicznego i twórczości literackiej. Przychodzą więc tu na myśl imiona wielkich doktorów i pisarzy Kościoła, jak: Orygenes, św. Atanazy, św. Cyryl, św. Cyprian oraz Tertulian, a przede wszystkim św. Augustyn – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli myśli chrześcijańskiej. To kwitnące chrześcijaństwo Afryki Północnej zostało osłabione przez wędrówki ludów w V w. W VI i VII w. ostateczny cios został zadany przez gwałtownie rozprzestrzeniający się islam.

Wspominając tę dawną chwałę chrześcijańskiej Afryki, trzeba tu wyrazić głęboki szacunek Kościołom, z którymi nie łączy nas pełna komunia: greckiemu Kościołowi Patriarchatu Aleksandrii, koptyjskiemu Kościołowi Egiptu i Kościołowi etiopskiemu, które dzielą z Kościołem katolickim wspólne początki oraz doktrynalne i duchowe dziedzictwo wielkich ojców i świętych, wywodzących się nie tylko z ich ziem, ale z całego starożytnego Kościoła. Kościoły te wiele uczyniły i wycierpiały, aby pośród dziejowych wydarzeń imię chrześcijańskie pozostało żywe w Afryce.

Wraz z odkryciami geograficznymi, a szczególnie z postępami w torowaniu drogi morskiej do Indii, portugalscy odkrywcy i żeglarze zakładają bazy na obrzeżach Afryki, na południe od Sahary. Wraz z fortyfikacjami powstają misje chrześcijańskie. Pierwsza znaczna ekspedycja wylądowała ok. 1491 r. w Pinda (u ujścia rzeki Zair), dając jednocześnie początek prawdziwej epopei misyjnej. W następnych latach utworzono parafie oraz biskupstwa, szczególnie na terenach dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga, Angoli i Mozambiku. Ukoronowaniem pracy misyjnej była konsekracja biskupa Enrica, syna króla Konga Alfonsa I. Dokonał tego w Rzymie papież Leon X.

W późniejszym okresie papież utworzył na stałe Kongregację Rozkrzewiania Wiary, aby zapewnić sprawniejszą organizację i rozwój misji.

Z różnych przyczyn druga faza ewangelizacji Afryki zakończyła się w XVIII w. Większość misji na południe od Sahary upadła i została opuszczona.

Wiek XIX jest okresem szczególnego rozwoju we wszystkich kierunkach naukowych, humanistycznych i religijnych. Jest również wiekiem systematycznej ewangelizacji Afryki. Po podziale Afryki pomiędzy mocarstwa europejskie na konferencji w Berlinie w 1884-85 r. (zwanej Scramble for Africa), następuje jej intensywna kolonizacja, jak również ewangelizacja. Razem ze świeckimi gubernatorami idą odważni i nieustraszeni misjonarze: werbiści, ksawerianie, misjonarze consololaty, kombonianie oraz ojcowie biali (założeni przez kardynała Karola Lavigerie).

Papież Benedykt XV nazwany „papieżem misyjnym” wydał encyklikę Maximum Illud, która jest uznawana za przełomowy dokument dotyczący misji i ewangelizacji. Ten wspaniały wzrost Kościoła w Afryce jest w dużej mierze owocem heroicznego i bezinteresownego poświecenia całych pokoleń misjonarzy. Na ziemi afrykańskiej od Kairu do Kapsztadu wszędzie można znaleźć groby odważnych głosicieli Ewangelii.

Mówił o tym papież Paweł VI podczas wizyty w Ugandzie w 1969 r.: „[…] Wy, Afrykanie, jesteście już teraz misjonarzami samych siebie. Kościół Chrystusowy jest naprawdę zakorzeniony w tej błogosławionej ziemi. Pozostaje nam do spełnienia pewien obowiązek: musimy przywołać pamięć tych, którzy w Afryce byli przed wami – a dzisiaj jeszcze razem z wami – głosili Ewangelię. Nakazuje nam to Pismo Święte: «Pamiętajcie o swych przełożonych, którzy głosili wam słowo Boże, i rozpamiętując koniec ich życia, naśladujcie ich wiarę»! (Hbr 13, 7). Tej przeszłości nie możemy zapomnieć; to ona nadaje lokalnemu Kościołowi jego autentyzm i szlachetność, jego «apostolskość»; ta przeszłość to dramat miłości, heroizmu i poświęcenia, który od samego początku czyni kościół afrykański wielkim i świętym…” (EA 23).

Dzisiaj młody Kościół w Afryce, mimo wielkich trudności, rozwija się dynamicznie i broni – na ile jest to tylko możliwe – podstawowych praw człowieka i jego osobistej godności.

Projekt Afryka

Misje w Afryce były bardzo bliskie ks. Janowi Bosko. Mimo, iż on sam za życia na misje nigdy nie wyjechał, to jego następcy – ks. Michał Rua i później ks. Paweł Albera – zrealizowali jego marzenia. W 1891 r. salezjanie przybyli do Algierii, w 1894 do Tunezji, w 1896 do Egiptu i Republiki Południowej Afryki. Mimo dosyć dobrych początków obecność salezjańska na kontynencie afrykańskim była minimalna w porównaniu do innych części świata.

Do końca lat siedemdziesiątych XX w. salezjanie byli w Afryce w 13 krajach, licząc razem ok. 330 współbraci.

W 1978 r. odbyła się kapituła generalna w Rzymie. I to właśnie wtedy podczas jednej z ostatnich sesji, dzięki prośbie afrykańskiego salezjanina ks. Jacquesa Ntamitalizo, zrodził się Projekt Afryka. W krótkim przemówieniu zaapelował on do wszystkich obecnych, że jest niezbędne i konieczne, aby salezjanie rozpoczęli pracę z młodzieżą w wielu krajach afrykańskich. Ks. Egidio Vigano entuzjastycznie poparł prośbę ks. Ntamitalizo, wyjaśniając jednocześnie jej znaczenie i ważność dla całego Zgromadzenia. Spowodowało to ogromny aplauz w sali. I tak oto narodził się Projekt Afryka. Zaraz po kapitule ks. Vigano powołał specjalną komisję, która przygotowała rekomendacje oraz dokładny plan rozpoczęcia projektu misyjnego w Afryce. Rekomendacje zostały ponownie przeanalizowane przez radę generalną i zatwierdzone pod koniec 1978 r. Kraje afrykańskie zostały przydzielone poszczególnym inspektoriom, które podjęły się zorganizować ekspedycje misyjne. Cztery polskie inspektorie otrzymały zadanie ewangelizacji Zambii i kilka lat później Ugandy.

Postanowienie kapituły odnośnie Projektu Afryka zostało pozytywnie przyjęte przez Watykan, który był w dużej mierze zainteresowany rozwojem misji w Afryce i służył pomocą w docieraniu do biskupów afrykańskich.

Z Polski do Zambii

W październiku 1982 r., 12 salezjanów z Polski po intensywnym kursie języka angielskiego wylądowało w stolicy Zambii – Lusace. Przybyli tam na zaproszenie biskupów zambijskich (arcybiskupa E. Mutale z Kasamy, biskupa J. Spaita z Mansy, biskupa D. de Jong z Ndoli i biskupa E. Potani z Solwezi), aby pomóc w misyjnej pracy pastoralnej. Zaraz po przyjeździe cała grupa udała się na północ Zambii, do Ilondoli, w celu nauki języka lokalnego cibemba. Po kursie inkulturacyjnym i językowym salezjanie przejęli parafie w Luwingu, Chingoli, Kazembe oraz rozpoczęli pracę w kapelanach, w obozie uchodźców w Maheba Refugee Camp w Solwezi. Pierwsze placówki były typowo misyjne z szeroko pojętą ewangelizacyjną pracą pastoralną. To właśnie tam pionierzy salezjańscy poznawali specyfikę pracy misjonarskiej pod braterskim okiem zahartowanych, doświadczonych ojców białych.

Wraz z napływem nowych misjonarzy placówki powoli rozwijały się z ukierunkowaniem na kształcenie młodzieży. W 1987 r. przy parafii w Kazembe została otwarta pierwsza szkoła stolarska, która dała początek innym szkołom technicznym, projektom socjalnym, centrom młodzieżowym oraz oratoriom. W 1995 r. salezjanie otwarli placówki w Malawi oraz w Zimbabwe. Dwa lata później w Namibii. Tak więc skromne początki w Zambii zapoczątkowały stopniowo wizytatorię pod wezwaniem Maryi Wspomożycielki Wiernych z siedzibą w Lusace, oficjalnie erygowaną we wrześniu 1999 r. Mówiąc o Projekcie Afryka trzeba wspomnieć także siostry salezjanki, które przyczyniły się bardzo do jego rozwoju i jednocześnie do ewangelizacji młodzieży afrykańskiej.

Oficjalnie Projekt Afryka został zakończony w 1996 r. Kapituła generalna utworzyła Region Afryki i Madagaskaru z radcą regionalnym i konferencją inspektorów. Oznaczało to, że Afryka już nie jest „projektem”, ale rzeczywistością – salezjańskim regionem na równi z innymi, na które całe Zgromadzenie Salezjańskie jest podzielone.

Problemy rodziny afrykańskiej

Warunki afrykańskie są specyficzne i właśnie tu misja salezjańska skierowana do młodzieży jest bardziej aktualna i potrzebna niż gdziekolwiek indziej. Przytoczę kilka czynników mówiących wymownie o jej potrzebie.

Rodzina afrykańska nie jest taka sama jak rodzina w rozumieniu polskim (europejskim). Chociaż zmiany idą bardzo szybko i modele zachodnie zaczynają się coraz bardziej przyjmować, rodzina afrykańska jest w dalszym ciągu zbiorowością klanową. Głową jest przeważnie wujek albo stryjek, a dużą rolę odgrywa też ciocia (w zależności od tego, czy zachowywana jest linia matriarchalna czy patriarchalna).

Wychowanie należy głównie do obowiązków rodzeństwa, które ma troszczyć się o młodsze rodzeństwo i tutaj posłuszeństwo jest totalne. Rola i pozycja biologicznych rodziców nie jest aż tak ważna, albowiem dzieci rodzą się dla klanu i są jego dumą oraz radością. Są one przenoszone bardzo często z miejsca na miejsce w zależności od tego, kto i gdzie ma pracę (możliwości materialne) i jaki jest dostęp do szkoły. Tak więc ciocia albo stryjek często opiekuje się dziećmi swoich braci i sióstr, które traktuje jako własne w zależności od tego, na ile może im pomóc. Klanowy system na pewno ma wiele zalet i wartości, ale w zetknięciu z dzisiejszymi strukturami stwarza wiele problemów wychowawczych. Bardzo dużo dzieci jest wykorzystywanych w różnych formach, począwszy od obrażania i poniżania słownego, aż do przemocy fizycznej i seksualnej. Większość dzieci i młodzieży cierpi pokornie, bo – niestety – nie ma do kogo iść po pomoc. Dawne, mądre, kontrolujące systemy klanowe już nie działają, a nowe nie są jeszcze wypracowane. Tu jest więc wielkie pole do popisu dla salezjańskich dziennych oratoriów, centrów młodzieżowych i różnego rodzaju szkół. Centra te są środkami praktycznej pomocy dla dzieci i młodzieży, która nie ma się gdzie udać.

Charyzmat i misja salezjańska skierowana do młodzieży, jeśli nie jest odpowiednio ludziom wyjaśniana, tłumaczona oraz umiejętnie wprowadzana w życie, może stać się źródłem konfliktów i nieporozumień w salezjańskich dziełach misyjnych (parafiach, centrach młodzieżowych, oratoriach). Starsi ludzie nie mogą zrozumieć, że to nie oni, tylko młodzież są głównymi odbiorcami salezjańskiego posłannictwa. Jest dużym wyzwaniem dla salezjańskich duszpasterzy prowadzić umiejętnie pracę młodzieżową, nie zaniedbując jednocześnie innych grup społecznych.

Największym wyzwaniem początkowych lat XXI w. jest problem i zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby AIDS oraz jej skutków i wymiarów społecznych. Choroba ta rozprzestrzenia się bardzo szybko i jest powodem rozpadu rodzin jak również tradycji. Obecnie, rozszerzona rodzina nie jest w stanie opiekować się dziećmi całego klanu, które trzeba nakarmić, jakoś przyodziać i jeśli to możliwe wysłać do szkoły, za którą trzeba zapłacić (chociaż mówi się, że podstawowa edukacja jest bezpłatna). Tu jest więc wielkie wyzwanie dla salezjanów i ich misji młodzieżowej.

W innych krajach afrykańskich do tych czynników dochodzą jeszcze: skrajne ubóstwo dużej części społeczeństw, częste konflikty zbrojne oraz różnego rodzaju przemoc, która powoduje, że duża liczba uchodźców przemieszcza się w poszukiwaniu schronienia i pożywienia.

Charyzmat i misja salezjańska w Zambii

Wizytatoria zambijska, gdzie w 2007 r. będziemy obchodzić 25-lecie przybycia pierwszych salezjanów do tego kraju, stara się – na ile to tylko jest możliwe – odpowiedzieć na te wezwania. Jednym z najlepszych sposobów podniesienia stopy życiowej jest dobra edukacja. Nasze szkoły zawodowe w Kazembe, Chingoli, Lilongwe, Lufubu, Mansie, kształcą razem około 1000 młodych ludzi, najbardziej biednych i opuszczonych. Ponieważ kształcimy młodzież ubogą, główny ciężar prowadzenia szkoły leży na barkach inspektorii i wspólnot. Większe szkoły zawodowe mają również małe „zakłady produkcyjne”, które przynoszą mały dochód, niewystarczający na pokrycie kosztów ich prowadzenia. Staramy się, na ile to jest tylko możliwe, kontynuować tę linię, bo wierzymy, że to jest właściwa droga pomocy młodzieży.

Ważnym odcinkiem jest praca ściśle misyjna w parafiach, szczególnie tych, położonych w buszu afrykańskim. Obecnie w inspektorii prowadzimy 10 parafii, prawie wszystkie mają od kilku do kilkudziesięciu kaplic. Najbardziej rozległa jest parafia pod wezwaniem św. Józefa w Shambyu (Namibia), która ma 40 kaplic rozrzuconych w wielkiej odległości (najdalsza jest oddalona o ok.150 km od misji).

Trudności są różne, począwszy od materialnych (duże dystanse są związane z dużymi wydatkami na podróże), skończywszy na socjalnych (skrajne ubóstwo) i kulturowych (znajomość kultury, lokalnego języka). Właśnie poprzez ewangelizowanie i udzielanie sakramentów niesiona jest duża pomoc ludziom, którzy często są zawiedzeni, opuszczeni i potrzebują otuchy, pocieszenia oraz zrozumienia. Wielką pomocą jest dla nas program Adopcji na odległość zainicjowany przez Salezjański Ośrodek Misyjny w Warszawie. Dzięki niej ok. 850 dzieci z naszych placówek może kontynuować naukę w szkole podstawowej. Pragnę tu podziękować tym wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób przyczyniają się do kontynuacji tego bardzo pożytecznego programu. Na pewno dobry Bóg wynagrodzi wam tę hojność.

Jednym z najbardziej ważnych programów pracy z młodzieżą jest uświadamianie, zapobieganie i walka z rozprzestrzenianiem się AIDS. Tu staramy się pracować na kilku frontach. Przede wszystkim salezjanie jako pierwsi w Zambii (a konkretnie ks. Andrzej Reut z Kabwe) rozpoczęli bardzo dobry program prewencyjny dla młodzieży pod nazwą Program zmiany ludzkiego zachowania (BCP – Behaviour Change Program) oraz drugi Miłość jest ważna (LM – Love Matters), polegające na uświadamianiu młodzieży wielkiego niebezpieczeństwa HIV i jednocześnie pokazaniu chrześcijańskiej drogi, że można żyć w abstynencji. Obecnie program ten jest już wykorzystywany prawie we wszystkich diecezjach zambijskich oraz w kilku diecezjach w Malawi.

Także inny nasz program Podstawowej Opieki/Troski Domowej (Home Base Care) realizowany jest już prawie w każdej parafii w Zambii. Polega on na tym, że podstawowa – mała wspólnota chrześcijańska bierze pod swoją opiekę ludzi chorych (głównie na AIDS) i opiekuje się nimi na tyle, na ile to jest możliwe organizując podstawowe leki, a jeśli jest potrzeba to również żywność i opiekę nad dziećmi, które pozostały sierotami. Na początku używane są tylko środki dostępne lokalnie, ale jeśli wspólnoty wykażą dobrą organizację i przedsiębiorczość, mogą prosić o dotacje z zewnątrz.

W dwóch parafiach: Lusaka-Bauleni i Kabwe program ten jest bardzo dobrze rozwinięty i prowadzony przez osoby świeckie. Jest tam zatrudniona wykwalifikowana pielęgniarka oraz kilka innych osób, które starają się kontrolować sytuację, na ile jest to możliwe. Moim zdaniem, jest to jeden z najlepszych projektów, który stara się praktycznie pomóc osobom już zarażonym. Jest to ruch oddolny, ludzie sami starają się pomóc sobie. I tu właśnie jest prawdziwe piękno i szacunek okazywany dla człowieka i podstawowych ludzkich wartości.

W 2007 r. w Kabwe, w salezjańskiej parafii pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, zostanie wdrożony mały projekt, polegający na opiece nad sierotami i dziećmi opuszczonymi. Będzie on połączony z programem Podstawowej Opieki/Troski Domowej (Home Base Care).

Oczywiście jest również wiele innych wyzwań, takich jak: problem dzieci ulicy, bardziej efektywne i praktyczne wychowywanie w szkołach zawodowych, większa pomoc dla sierot itd. Charyzmat ks. Bosko i jego misja do młodych znalazła żyzny grunt na afrykańskiej ziemi. W chwili obecnej w Afryce są już 2 inspektorie i 11 wizytatorii z ponad 1200 salezjanami.

W szczególny sposób chciałbym wspomnieć tu ks. Kazimierza Cicheckiego, który zmarł w Lusace i jest pochowany na cmentarzu w Kasisi. To on stał na czele pierwszej wyprawy misyjnej do Zambii oraz całkowicie poświęcił się dla misji salezjańskich w południowej części afrykańskiego kontynentu. Obok niego spoczywają również dwaj inni nasi współbracia: ks. Józef Ojczyk i ks. Oskar Zamora. Niech ich przykład, głęboka wiara i odwaga będą dla młodszych misjonarzy drogowskazami na afrykańskiej ziemi.

Za wszelką dotychczasową pomoc materialną oraz modlitewne wsparcie składam serdeczne „Bóg zapłać” wszystkim naszym dobrodziejom. Niech dobry Bóg, który jest samą miłością i życiem, wynagrodzi wam ofiary materialne i duchowe.

• Charyzmat księdza Bosko w kontekście islamskim – ks. Kazimierz Gajowy SDB, Liban

Czy jest możliwe wprowadzenie w życie jakiegokolwiek systemu wychowawczego, opierającego się na zasadach wiary chrześcijańskiej, w krajach muzułmańskich, w których chrześcijanie są mniejszością, a podstawowym źródłem prawodawstwa jest Koran i wywodzące się z niego muzułmańskie prawo szariatu?

Refleksję ograniczę wyłącznie do kilku krajów Bliskiego Wschodu: Egiptu, Palestyny, Syrii i Libanu. Kraje te obejmuje salezjańska prowincja Bliskiego Wschodu z siedzibą w Betlejem. Należą do niej jeszcze takie kraje jak: Iran i Turcja, ale ze względu na ich specyfikę, zasługują na całkiem odrębną analizę. Do odpowiedzi na wyżej postawione pytanie posłużymy się ponad stuletnim doświadczeniem salezjańskiej prowincji Bliskiego Wschodu i jej wielorakim próbom wprowadzenia w życie charyzmatu ks. Bosko, czyli stworzonego przez niego systemu wychowawczego, zwanego również prewencyjnym, a opierającego się na religii, rozumie i dobroci wychowawczej.

Ważne pytania

Dla każdego misjonarza, a w sposób szczególny dla misjonarza katolickiego, miejsce islamu w Bożym planie zbawienia jest wielką tajemnicą. Islam jest trzecią religią objawioną po judaizmie i chrześcijaństwie, religią tak jak dwie poprzednie, monoteistyczną. Na dodatek pod względem liczby wyznawców jest prawdopodobnie pierwszą religią na świecie.

Pozornie mogłoby się wydawać, że religia ta była przyzwolona, delikatnie mówiąc, przez samego Boga, jeśli zaakceptujemy jej objawienie za prawdziwe (dziś nikt prawie nie wątpi w szczerość Mahometa). Historia jego życia wskazywałaby, że Pan Bóg wspomagał jego wiarę i jego przedsięwzięcia, wspierał go w pokonywaniu różnych przeszkód i licznych zasadzek na jego życie.

Żaden misjonarz nie może nie zadać sobie następujących pytań w momencie podjęcia swojej misji w kontekście islamu:

• Jeżeli ta religia pochodzi od Boga, to jakie miał On intencje powołując ją do życia, wiedząc, że będzie ona przeciwstawną względem tej, pochodzącej od Jego Syna Jezusa Chrystusa?

• Co sprawiło, że islam mógł nawrócić tyle narodów w rekordowym czasie, niszcząc po drodze bezpowrotnie wiele wspólnot chrześcijańskich, które powstały dzięki uporczywej pracy apostołów i przelanej krwi niezliczonej rzeszy męczenników?

• Czy wszyscy muzułmanie są do końca przekonani, że Ewangelia kłamie, przedstawiając Chrystusa jako Syna Bożego?

• Jak mamy oceniać niezgodności występujące w Koranie? Niektóre wiersze Koranu nakazują muzułmanom użycie siły i przemocy, popychając ich do świętej wojny przeciwko niewiernym (s. 4, 86-96), a inne doradzają łagodność: „Żadnej przemocy w kwestii religijnej. Prawda sama potrafi się odróżnić od błędu” (s. 2, 257).

Chrześcijanie i muzułmanie

Mało kto pamięta o tym, że większość wspólnot chrześcijańskich Bliskiego Wschodu cieszy się prawie dwutysiącletnią historią. Zostały one założone przed zaistnieniem islamu, a ich korzenie często sięgają aż do czasów apostolskich. Większość tych wspólnot chrześcijańskich należała do plemion arabskich, które mówiły i pisały po arabsku przed i po zaistnieniu islamu.

W momencie powstania islamu, w VII w. po Chrystusie, religia chrześcijańska jest religią dominującą na Bliskim Wschodzie, ale podzieloną z powodów doktrynalnych co do osoby Chrystusa. Mamy tu do czynienia z trzema głównymi nurtami: Kościół ortodoksyjny, wierny oficjalnemu nauczaniu (jedna osoba, dwie natury); nestorianie (dwie osoby, dwie natury); monofizyci (jedna osoba, jedna natura).

Sam Mahomet, od momentu gdy znalazł się w domu bogatej wdowy Hadiżi, późniejszej jego żony, starszej od niego o 15 lat, miał możność poznania chrześcijan, a co za tym idzie Ewangelii i Starego Testamentu, podczas licznych podróży z karawanami, których prawdopodobnie był przewodnikiem, docierając aż do terenów dzisiejszej Syrii.

Nie mamy żadnych wątpliwości, że cywilizacja muzułmańska w momencie jej powstawania bazowała na starej kulturze arabskiej, wspólnym dziedzictwie wszystkich Arabów, tak muzułmanów, jak i chrześcijan. Z powstaniem islamu, chrześcijanie arabscy nie przestali przyczyniać się do rozwoju tej cywilizacji, zwłaszcza w takich dziedzinach jak medycyna, nauki ścisłe i literatura. W tym kontekście poprawniej jest mówić o cywilizacji arabskiej wspólnej dla wszystkich Arabów, niż o cywilizacji muzułmańskiej. Nie wszyscy niestety są tego zdania i często negują, że istnieje takie pojęcie jak Kościół arabski albo chrześcijanin-Arab, odnosząc to określenie tylko i wyłącznie do muzułmanów. Posłuchajmy, co na ten temat powiedział sam pułkownik Kadafi, przywódca Libii: „Jest czymś nienormalnym, aby w świecie arabskim żył jakikolwiek Arab, który nie jest muzułmaninem. Nie można być częścią narodu, bez wyznawania religii, którą wyznaje ten naród. Arabowie-chrześcijanie muszą przejść na islam, a jeżeli nie, to znaczy, że stają się automatycznie sprzymierzeńcami Żydów [...]. Jest największą głupotą być jednocześnie Arabem i chrześcijaninem” (La Stampa, sierpień 1980 r.).

Jak widzimy, choć nie wszystkim to się podoba, chrześcijanie na Bliskim Wschodzie byli przed i po zaistnieniu islamu, i są po dzień dzisiejszy, a słowa Kadafiego też to potwierdzają. Arabski rodowód chrześcijan Bliskiego Wschodu, te same historyczne losy chrześcijan i muzułmanów, rady ewangeliczne i miłość chrześcijańska są jedyną bazą, na której można budować pokojowe współistnienie. Na tej bazie i tylko na niej, można mówić o możliwości wprowadzenia w życie systemu wychowawczego opierającego się na zasadach wiary chrześcijańskiej w kontekście islamu.

Co to jest islam?

Islam (poddanie się) jest religią założoną przez Mahometa (Muhammada) w VII w. po Chrystusie. Muzułmanie to ci, co wyznają tę religię (poddani). Koran (lektura, proklamacja) jest świętą księgą islamu. Zawiera objawienia, które otrzymał Mahomet po raz pierwszy w 610 r. w wieku 40 lat, (miały miejsce aż do jego śmierci w 632 r.). Księga ta jest w tym samym czasie księgą doktryn, modlitw, praw cywilnych, praw państwowych, jak również jest przewodnikiem codziennego życia każdego muzułmanina. Za życia proroka Koran istniał w zasadzie tylko w formie recytowanej i tak naprawdę został spisany w całości już po jego śmierci między 644 a 656 r., za czasów Kalifa Usmana, który nakazał zniszczenie wszystkich kopii niezgodnych z jego ostateczną wersją. Koran ma 114 sur (rozdziałów) podzielonych na wersety. Przy jego ostatecznej kompozycji odrzucono zasadę chronologii, a przyjęto prostą zasadę ich wielkości, od najdłuższej do najkrótszej. Wyjątek stanowi jedynie pierwsza.

Wiara muzułmańska jest streszczona w surze czwartej, w wierszu 135: „Muzułmanie, wierzcie w Allaha i w Jego proroka, w księgę, którą On mu objawił, w księgi objawione przed nim [...], kto nie wierzy w Allaha i w Jego aniołów i w Jego księgi, w Jego proroków i w dzień ostateczny, znajduje się w kompletnym błędzie”.

Wierzyć w Allaha to znaczy wierzyć w jedynego Boga, bez Syna i żadnych innych wspólników (Ducha Św.). Wierzyć w proroka to znaczy wierzyć w Mahometa, ostatniego z proroków, który przekazał nam ostateczne objawienia. Wierzyć w księgę to znaczy  wierzyć w Koran, z jego nauczaniem, które pochodzi tylko i wyłącznie od Boga. Wierzyć w księgi przed prorokiem to znaczy wierzyć w prawdy pochodzące z Biblii, z Nowego i Starego Testamentu, z wyjątkiem tego, co nie jest zgodne z Koranem. Z Koranu pochodzi pięć podstawowych zasad islamu, które kierują życiem każdego muzułmanina:

1. Wyznanie wiary (szahada)

2. Modlitwa pięć razy na dzień (salat)

3. Miesięczny post (ramadan)

4. Jałmużna (zakat)

5. Pielgrzymka do Mekki (hadżdż)

Możemy śmiało powiedzieć, że Koran ma swoje źródło w Biblii, a w sposób szczególny w Starym Testamencie. Prawie całość wiary muzułmańskiej pochodzi z Pięcioksięgu: wiara w jedynego Boga, wszechmogącego Stworzyciela, którego woli wszyscy muszą się podporządkować i przestrzegać Jego przykazań. Również wiara w Sąd Ostateczny i życie wieczne jest taka sama.

Istnieją jednak pewne różnice. Nasza wiara w Jezusa Chrystusa Syna Bożego jest nie do zaakceptowania przez islam. „Nie mówcie, że istnieje Trójca [...]. Bóg jest jedyny [...] bez syna [...]” (s. 4, 169). Nie ma w Koranie żadnej wzmianki o grzechu pierworodnym, a co za tym idzie nie ma mowy o żadnym odkupieniu, ani o odkupicielu. Każdy będzie sądzony przez Boga według swoich dzieł, za dobre uczynki – raj, a za złe – piekło.

Według Koranu, objawienie nie miało miejsca w czasie, albo w okresach historycznych. Przesłanie koraniczne jest zapisane w sercu każdego człowieka od jego urodzenia, co czyni każdego muzułmaninem, niezależnie od jego wiedzy czy świadomości. Stąd islam, według muzułmanów, jest religią naturalną każdego człowieka.

Wychowanie w duchu ks. Bosko

Udając się do pracy misyjnej do jakiegokolwiek kraju Bliskiego Wschodu musimy sobie odpowiedzieć na zasadnicze pytania. W jakim celu się tam udajemy i dla kogo będziemy ten cel realizować? Nie ma żadnej wątpliwości co do tego, że nadrzędnym zadaniem misjonarza jest głoszenie Ewangelii Chrystusa, a forma tego głoszenia musi być dostosowana do odbiorców, tak aby przyniosła jak największy owoc. Na przestrzeni ostatnich stu lat odbiorcy misji salezjańskich na Bliskim Wschodzie byli bardzo zróżnicowani. Były takie sytuacje, w których salezjanie pracowali na Bliskim Wschodzie tylko i wyłącznie dla obcokrajowców pochodzących z Europy lub dla dzieci i młodzieży należących do licznych Kościołów arabskich. W tych sytuacjach kontekst islamski ograniczał się do problemów prawnych i socjalnych, a wzajemne na siebie oddziaływanie było minimalne. Wszystko zmieniło się diametralnie w momencie otwarcia się naszych struktur (szkół, oratoriów, centrów młodzieżowych) również na dzieci i młodzież z rodzin muzułmańskich. Od tego momentu struktury te stały się prawdziwymi laboratoriami dialogu i wychowania do koegzystencji chrześcijan i muzułmanów w tym samym kraju.

Charyzmat ks. Bosko w kontekście islamu przynosi pozytywne efekty tylko wtedy, gdy jest głoszony konkretnym postępowaniem, a nie tylko słowem. Struktury systemu wychowawczego ks. Bosko pomagają we wzajemnej akceptacji i tolerancji między młodzieżą muzułmańską a chrześcijańską. Szkoła i boisko są tymi miejscami, gdzie wszyscy mogą się czuć równi, jednakowo szanowani, kochani, gdzie mogą ponadto zawiązać się przyjaźnie trwające często do końca życia.

Tylko przez dialog rozpoczynający się od zaakceptowania drugiego takim jakim jest, z jego różnicami, można zrobić następny krok, aby poznać i docenić to, w co on wierzy, co myśli i czym żyje. W ten sposób różnica może stać się bogactwem stanowiącym płaszczyznę do wzajemnego spotkania się i akceptacji. System ks. Bosko daje okazję każdemu do konkretnego, codziennego dialogu w szkole, na przerwie, w oratorium czy na placu kościelnym. Kluczem do sukcesu w tym dialogu jest dyspozycyjność misjonarza, albo lepiej, jego wrażliwość wewnętrzna, która czyni go zdolnym do słuchania i sprawia, że przed otwarciem uszu otwiera serce, ustanawiając w ten sposób dialog miłości, który z biegiem czasu staje się stylem życia. Umiejętność słuchania małych czy dużych problemów jest zawsze wstępem, który prowadzi do dyskusji nad wartościami religijnymi i prowokuje młodzież muzułmańską do zadania pytań dotyczących naszego życia i naszej religii. Czym bogatsze są relacje ludzkie, tym głębszy i prawdziwszy jest dialog religijny, który sprzyja wzrostowi wartości duchowych, moralnych i socjokulturowych, tak w wymiarze indywidualnym jak i wspólnotowym.

Wdrażając w życie salezjański system wychowawczy ks. Bosko, opierający się na religii, rozumie i dobroci wychowawczej, w kontekście islamskim, musimy wziąć pod uwagę nauczanie Kościoła w tej materii, poczynając od Nostra Aetate, aż po liczne wypowiedzi Jana Pawła II podczas jego pielgrzymek apostolskich, w których dotykał zawsze punktów bardzo ważnych, wyrażając się delikatnie, ale szczerze i otwarcie, wzbudzając zachwyt i uznanie, a nierzadko akceptację wśród muzułmanów.

W pracy misjonarskiej, w kontekście islamu, nie możemy również ignorować pozytywnych wartości wiary, moralności i kultu muzułmańskiego, wszystkiego co nie koliduje z naszą wiarą, jeżeli chcemy, aby strona muzułmańska uznała również wartości naszej wiary. Zamiast wdawać się w dyskusje doktrynalne, gdzie nie ma żadnej możliwości na dialog, a gdzie mamy do czynienia z zatwardziałą obroną własnych przekonań, zwłaszcza ze strony muzułmańskiej, wdrażając system ks. Bosko w kontekście islamu, wybraliśmy punkty wspólne, które dotyczą praw człowieka i fundamentalnych wartości godności ludzkiej: obrony życia, pokoju, wolności, rodziny i sprawiedliwości społecznej. W tych sprawach często znajdujemy płaszczyznę do wspólnego działania.

Jest taki werset w Koranie, który otwiera przed nami niezmierzone horyzonty możliwości dialogu, a który był zawsze bazą w proponowanym przez salezjanów systemie wychowawczym w kontekście islamu. „Pobożność nie polega na zwróceniu twarzy na wschód albo na zachód, prawdziwa pobożność należy do tego, który wierzy w Boga i w dzień ostateczny, w aniołów, w księgę i w proroków, dzieli się swoimi dobrami ze względu na miłość Boga ze swoimi krewnymi, sierotami, biednymi, podróżującymi, żebrakami, więźniami. Prawdziwa pobożność należy do tego, który odmawia modlitwy i płaci dziesięcinę, który dotrzymuje ślubowania, kto w cierpieniu i przeciwnościach jest cierpliwy, tacy są szczerzy i bojący się Boga” (s. 2, 177).

Z chrześcijańskiej strony mamy całą gamę podobnych cytatów tak w Starym, jak i w Nowym Testamencie. Zacytujmy jeden: „Wtedy Piotr przemówił: teraz naprawdę rozumiem, że Bóg jednakowo traktuje wszystkich ludzi. W każdym narodzie miły jest Mu ten, kto się Go boi i postępuje uczciwie” (Dz 10, 34-35).

Miejsce dialogu

Dziękuję Bogu, że przez 20 lat mogłem pracować jako duchowy syn ks. Bosko w Libanie – kraju, który mimo niewielkiej powierzchni (ok. 10 tys. km²), reprezentuje wielkie bogactwo ludzkie i instytucjonalne, wyjątkowe z punktu widzenia dialogu islamsko-chrześcijańskiego. Doświadczeni wojnami Libańczycy, muzułmanie i chrześcijanie, zrozumieli, że tylko przez wzajemną akceptację i konstruktywny dialog, daleki od doktrynalnych różnic nie do przeskoczenia (np. synostwo Chrystusa, Trójca św.), mogą stać się jednym narodem, jedną braterską wspólnotą, która potrafi stworzyć w historii różnego rodzaju formy współistnienia w codziennym życiu, partycypując również w sposób prawie równorzędny w życiu politycznym.

Liban ze swoją różnorodnością religijną, wyznaniową i kulturową (18 wspólnot etniczno-religijnych) posiada konstytucyjny status ich wszystkich, jest prawdziwym laboratorium dialogu islamsko-chrześcijańskiego. Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki do Libanu stwierdził: „Liban jest czymś więcej niż krajem, jest przesłaniem dla Wschodu i Zachodu”.

Jako misjonarze i wychowawcy chrześcijańscy jesteśmy przede wszystkim budowniczymi jedności i pokoju, co nie znaczy, że mamy za wszelką cenę ustępować, albo zaciemniać prawdę („Prawda was wyzwoli”). Charyzmat ks. Bosko wraz z jego systemem wychowawczym opierającym się na religii, rozumie i dobroci wychowawczej, pomaga nam formować młodych ludzi zdolnych podjąć się dialogu w prawdzie i miłości, tak po jednej, jak i po drugiej stronie, przezwyciężając egoizm i interesy partykularne swojego klanu. Jest to możliwe, trzeba cierpliwie i ciągle modlić się i pracować, nigdy się nie zniechęcać i nie tracić nadziei.

• Nasza wielka odpowiedzialność – dzieci naszego świata – ks. Piotr Dąbrowski SDB i Monika Winiarska MWDB, Peru

„Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie, bo do nich należy Królestwo Boże” (Mk 10,13).

Panorama losów dzieci w świecie

Często mówimy, że dzieci są przyszłością świata. Aby jednak spokojnie patrzeć w przyszłość, należy budować teraźniejszość: sprawiedliwą, solidarną, czułą na naglące potrzeby tych najbardziej biednych spośród biednych, tych najsłabszych i najbardziej potrzebujących. Rzeczywistość dzieci budzi wielkie zatroskanie nie tylko Kościoła, ale również całej ludzkości.

Uderza nas sytuacja dzieci w dzisiejszym świecie. Wychodzimy na ulicę i spotykamy dzieci, które utraciły dzieciństwo, a może nigdy go nie miały, ponieważ w swoim krótkim życiu były zmuszane do pracy żebraczej, aby zaspokoić głód swój i swojej rodziny.

Dzieci, które myją samochody, sprzedają słodycze, czyszczą buty, odgrywają różne przedstawienia na skrzyżowaniach i rogach ulic, dzieci-żebracy czy tragarze; dzieci z buziami brudnymi z powodu nadmiaru i ciężkiej pracy, potu i zmęczenia; dzieci z oczyma mętnymi, ponieważ straciły błysk nadziei, bo brak im miłości i zabawek; dzieci, które nigdy nie chodziły do szkoły, a może ją tylko rozpoczęły i musiały z niej zrezygnować, aby pomagać rodzicom w utrzymaniu młodszego rodzeństwa, dzieci bez dachu nad głową, które śpią na ulicy, przykryte kartonami, albo spędzają noce pod stoiskami targowymi swoich własnych, często opuszczonych przez mężów matek; dzieci, które nie mają poczucia bezpieczeństwa i nie oddychają miłością, ale butaprenem (klejem), aby móc zapomnieć o głodzie, opuszczeniu i samotności; dzieci, które doświadczają tragedii przemocy, wojen czy sieroctwa.

Taka niepokojąca panorama losów dzieci jest powszechna dla wszystkich krajów na drodze rozwoju. Gdy więc patrzymy na dzieci świata, zauważamy trzy wielkie zagrożenia, które znacznie ograniczają ich możliwości przeżycia. Są to:

• skrajna bieda

• konflikty zbrojne

• AIDS

Obronić dzieci świata

Obronić, docenić i strzec dzieci świata to zadanie wszystkich i każdego z nas. Realizujemy je wówczas, gdy przestajemy obojętnie przechodzić obok tego wielkiego problemu i czynimy go naszym, oferując swą pomoc, zaczynając od tego, co konkretne i bliskie.

Jest to odpowiedzialność władz cywilnych, instytucji i rządów, które są zobowiązane do zapewnienia konkretnych środków pomocy oraz praw, które powinny pomagać dzieciom i regulować ich sytuację życiową oraz posiadać taką siłę oddziaływania, aby podsuwać konkretne formy rozwiązywania problemów biedy, niesprawiedliwości, znieczulicy i obojętności wobec tych, którzy są najbardziej bezsilni w społeczeństwie.

Wiele organizacji i instytucji międzynarodowych podejmuje działania mające na celu dobro dzieci. Ważnym krokiem było zatwierdzenie przez ONZ Deklaracji Praw Dziecka (1959), konkretyzującej Uniwersalną Deklarację Praw Człowieka. Trzydzieści lat później prawa dziecka zostały potwierdzone przez prawie wszystkie państwa świata (z wyjątkiem dwóch). Oba wydarzenia odegrały ważną rolę w historii ludzkości i są wspaniałym świadectwem uniwersalnej wizji tego, jak powinno wyglądać dzieciństwo.

Ręce Kościoła są rękami Chrystusa

Niewątpliwie pozytywne jest to, że instytucje międzynarodowe pobudzają sumienia społeczeństw, zwracają uwagę na istniejące problemy i niosą pomoc najbardziej potrzebującym dzieciom na świecie, jednakże ich wysiłki nie docierają jeszcze do wszystkich.

Zaproszenie samego Chrystusa: „Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, bo do nich należy Królestwo Boże” (Mk 10, 13) było i nadal jest wezwaniem do troski o najmniejszych i ich potrzeby, miedzy innymi w takich aspektach jak: zdrowie, edukacja, praca.

Wiele zgromadzeń zakonnych, a w nich tysiące kobiet i mężczyzn na całym świecie, poświęciło swoje życie, głosząc Chrystusa poprzez miłość i pomoc skierowaną do najbardziej bezbronnych i bezradnych. Również Rodzina Salezjańska, obecna na wszystkich kontynentach i prawie we wszystkich krajach świata, pracuje motywowana potrzebami dzieci i młodzieży, także w krajach misyjnych.

Zagrożenie prawa dzieci do życia

Deklaracja Praw Człowieka daje nam wskazówki, w jaki sposób należy szanować dzieci i ich niezbywalne prawa. „Dzieci mają prawo do życia, jedzenia, zdrowia i dachu nad głową; do edukacji od samego narodzenia i do rodziny, która by je kochała i rozumiała, do bycia kochanym przez rodzinę, przy czym ważne jest, aby głównym celem rodziny było zabezpieczenie dziecku orientacji odpowiadającej jego wiekowi i rozwojowi oraz aby rodzina mogła przygotować dzieci do samodzielnego życia w społeczeństwie w duchu pokojowym, w godności, tolerancji, wolności, równouprawnieniu i solidarności. Dzieci mają prawo do rekreacji i zabawy, do uczestniczenia w sporcie i kulturze, zamiast być narażone na przemoc i wykorzystanie. Kiedy zaś wykonują jakąś pracę, to jej celem powinno być przyniesienie korzyści dla ich rodziny czy wspólnoty oraz szacunku dla nich samych. Praca nie powinna przerodzić się w szkodę dla dzieci”.

Chociaż minęło prawie pół wieku od ogłoszenia tej Deklaracji, zaakceptowanej na całym świecie i włożono wiele wysiłku, aby prawa dzieci były szanowane, to jednak wysiłki te nie są wystarczające. Daleko jest jeszcze do tego, aby uznane i akceptowane prawa były respektowane i stały się rzeczywistością.

Dzieci zagrożone przez biedę

Dzieci, które żyją w biedzie muszą bronić się przed negowaniem wielu należnych im praw, m.in. prawa do życia, do opieki zdrowotnej, wolności wyznania, edukacji, bezpieczeństwa, ochrony przed wyzyskiem i dyskryminacją.

Ponad milion dzieci poważnie cierpi, będąc pozbawione przynajmniej jednego z podstawowych praw, potrzebnych do przeżycia, wzrastania i rozwoju.

Miliony dzieci cierpią, będąc pozbawione żywności, wody, możliwości korzystania z urządzeń sanitarnych oraz podstawowych usług, związanych z opieką zdrowotną, mieszkaniem, szkolnictwem, dostępem do informacji.

Bieda zagraża również tym dzieciom, które cierpią ze względu na brak prawa do bezpieczeństwa i nieposzanowanie ich godności. Każdego roku wiele milionów dzieci jest ofiarami wykorzystania, przemocy i różnego rodzaju nadużyć, co pozbawia je dzieciństwa i nie pozwala rozwinąć swojego potencjału.

Prawo do życia – bieda atakuje dzieci w sposób najbardziej drastyczny, narażając je na niebezpieczeństwo utraty życia. Na świecie toczy się walka o ratowanie nowo narodzonych dzieci. W krajach na drodze rozwoju jedno z sześciorga narodzonych dzieci umiera jeszcze przed piątym rokiem życia, w przeciwieństwie do jednego na 167 dzieci w krajach bogatych.

Zdrowie i wyżywienie – bieda naraża miliony dzieci na choroby, których można byłoby uniknąć lub też wyleczyć lekarstwami i tanimi szczepionkami. Każdego roku umiera 2 miliony dzieci poniżej piątego roku życia, ponieważ nie są szczepione przeciw najbardziej powszechnym chorobom. W krajach na drodze rozwoju najczęstszymi przyczynami zgonów około siedmiorga na dziesięcioro dzieci w przedziale wiekowym do piątego roku życia są: ostre zakażenia dróg oddechowych, biegunka, odra oraz malaria. Niedożywienie jest przyczyną połowy tych przedwczesnych śmierci. Ponadto niedożywienie we wczesnym dzieciństwie powoduje zahamowanie rozwoju czy kalectwo, utrudniając prawidłowy rozwój umysłowy dziecka oraz ograniczając jego zdolność zdobywania wiedzy i poznawania świata, które są przecież niezbędne do osiągnięcia powodzenia w życiu. Ponad 16% dzieci poniżej piątego roku życia w krajach Trzeciego Świata cierpi z powodu niedożywienia. Większość z nich ma niedowagę już przy narodzeniu, są słabe i podatne na choroby, mają anemię. Jeżeli części z nich uda się kiedyś uczęszczać do szkoły, będą musiały stawić czoło problemowi alfabetyzacji. Prawdopodobnie jednak pozostaną najbiedniejsze wśród biednych przez całe życie.

Brak dostępu do wody – w krajach Trzeciego Świata około 400 milionów dzieci, co przeciętnie oznacza jedno dziecko na pięcioro, nie ma dostępu do wody pitnej. Czworo dzieci na pięcioro używa wody powierzchniowej lub musi maszerować co najmniej 15 minut, aby dotrzeć do jakiegokolwiek źródła wody.

Edukacja – ponad 121 milionów dzieci w wieku szkolnym nie ma dostępu do nauki. Nie mają one możliwości uczęszczania do szkoły zarówno ze względu na biedę w rodzinie jak i zbyt małe środki finansowe przeznaczone na szkolnictwo w krajach, w których żyją. Ponadto dzieci te muszą pracować, aby przynieść pieniądze do domu. Szczególnie dziewczynki odciąga się od szkoły w okresie kryzysu finansowego rodziny. Nawet jeśli zostaną zapisane do szkoły, to ich możliwości nauki są najczęściej znacznie ograniczone, zarówno z uwagi na trwałe stereotypy związane z płcią, jak również ze względu na obowiązki domowe, które muszą podjąć w pierwszej kolejności.

Dzieci – ofiary konfliktów wojennych

Dzieci zawsze są pierwszymi ofiarami w konfliktach wojennych. Nawet kiedy nic nie zagraża ich życiu i nie spotka ich kalectwo, mogą w każdej chwili zostać sierotami, być uprowadzone oraz ponosić psychologiczne i psychiczno-społeczne konsekwencje wojny. Są bowiem narażone na otwartą przemoc, przymus, gwałt, czystkę rasową, biedę czy też utratę swoich najbliższych. Te dzieci, które przeżyją, często są skazane na inną walkę, a mianowicie walkę o przetrwanie. Muszą zmagać się z chorobami, brakiem miejsca zamieszkania i podstawowych warunków higienicznych oraz niedożywieniem.

Nie ma dokładnych danych, odnośnie liczby dzieci-ofiar konfliktów wojennych, czy też bojowników-żołnierzy, ale prawdopodobnie liczba ta dochodzi do setek tysięcy. Dzieci są ofiarami rekrutacji, są uprowadzane na siłę do zbrojnych ugrupowań, najczęściej wywrotowych. I chociaż nie wszystkie uczestniczą w bezpośrednich starciach wojennych, to rozpowszechniana walka z bronią lekką w ręku, może przekształcić nawet dziesięcioletnie dziecko w skutecznego mordercę.

Dzieci zmusza się również do „usług” seksualnych, do pracy na froncie jako kucharze, służący, zwiadowcy, posłańcy, a nawet szpiedzy. Zwłaszcza dziewczynki narażone są na niebezpieczeństwo bycia ofiarami wykorzystywania seksualnego, zarówno przez komendanta, jak i przez cały oddział. Wiele z nich razem z chłopcami bierze udział w walkach na linii frontu.

Gdy skończy się konflikt wojenny, to wszystko, co po nim zostaje, stanowi poważne zagrożenie dla dzieci. Resztki materiałów wybuchowych, między innymi granaty, porzucona broń, miny rozsiane po obszernych terenach, materiały wojenne, które nie zostały zużyte – zabijają oraz ranią tysiące dzieci.

Dzieci zarażone wirusem HIV

Nawet jeśli dziecko nie zarazi się tą straszliwą chorobą, jest narażone na cierpienia spowodowane jej konsekwencjami. Kiedy bowiem AIDS wdziera się do jakiegoś domu i zaraża jednego z rodziców, tym samym niszczy więzi niezbędne do rozwoju dziecka. Statystyki są przerażające. W 2003 r., 15 milionów dzieci do osiemnastego roku życia zostało osierocone na skutek HIV/AIDS. Dwa lata wcześniej liczba ta sięgała 11,5 miliona. Szacuje się, że w roku 2010 ponad 18 milionów dzieci z powodu AIDS straci jednego ze swoich rodziców, a drugie straci zarówno matkę, jak i ojca.

Wiele milionów dzieci żyje w rodzinach, których członkowie są chorzy lub umierający na AIDS. I chociaż dzieci te jeszcze nie są sierotami, to również one cierpią z powodu niebezpiecznych skutków tej choroby. Zagrożone jest ich prawo do nauki, ponieważ sytuacja najczęściej zmusza je do opuszczenia szkoły, przejęcia zadań dorosłych i utrzymywania rodziny.

Dzieci chore na AIDS

Każdego dnia około 1700 dzieci jest zarażanych AIDS. Szacuje się, że na świecie jest około 2,1 miliona dzieci do piętnastego roku życia chorych na AIDS. W 2003 r. około 630 tysięcy dzieci do piętnastego roku życia zostało zarażonych wirusem HIV. W grupie nastolatków główną przyczyną zarażenia są stosunki seksualne, natomiast małe dzieci zarażają się od matki.

Dzieci zmuszane do pracy

Jak wynika z danych Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), przynajmniej 210 milionów dzieci obu płci na całym świecie jest zmuszanych do pracy. Są to dzieci, które w większości przypadków są wykorzystywane przez dorosłych. Wśród nich aż około 9 milionów żyje w sytuacji niewolniczej. Liczby te przerażają!

W 2001 r. w Peru liczba nieletnich pracowników sięgała 1 mln 930 tys. Pracują oni na roli, przy hodowli zwierząt, w kopalniach, przy wypalaniu cegieł, czyszcząc buty, sprzątając domy, przesiewając złoto w regionach rzeki Puerto Maldonado…

Nie dotykamy problemu dzieci, które są wplątane w rynek pedofilii i prostytucji nieletnich. Większość z nich przerwała naukę w szkołach, aby móc w jakiś sposób pomagać własnej rodzinie. Większość z tych dzieci pozostaje w ekstremalnej nędzy, prowadząc życie na skraju godności ludzkiej.

Dzieci pracujące w kopalniach

W pięknym i „białym” mieście Arequipa, w okręgu Mariano Melgar, spotkano 300 dzieci (między 6 a 13 rokiem życia) zajmujących się wydobywaniem kamienia – pumeksu w pieczarach wykutych w skałach. Te pieczary to niewielkie tunele, do których mogą wejść tylko dzieci, które nie przekraczają 1,20 m wzrostu, gdyż niemal tylko w pozycji klęczącej można kuć ściany i wydobywać tak bardzo poszukiwany pumeks.

Praca jest nie tylko niebezpieczna i groźna, ale też powoduje poważne konsekwencje zdrowotne nieletnich, którzy od wczesnego dzieciństwa cierpią na choroby górnych dróg oddechowych, w szczególności na pylicę, która w późniejszym życiu uniemożliwia spokojne oddychanie. Innym problemem tych dzieci jest zapalenie spojówek. Aby wydobyć określoną ilość wspomnianego już kamienia, bardzo poszukiwanego i wykorzystywanego jako ścierniwo w przemyśle oraz przy produkcji kosmetyków, dzieci pracują codziennie w pieczarach od 12 do 18 godzin. W kopalniach Oroya i ich okolicach pracuje ponad 3 tys. dzieci, jak przekazał Watykańskiej Agencji FIDES miejscowy bp Paulino Jose Reynoso. A ile dzieci pracuje pod ziemią w całym Peru?

Wydobywacze złota

Jak powszechnie wiadomo, w niektórych rzekach regionu Madre de Dios istnieją piaski, które zawierają ziarnka złota. Poszukiwacze tego szlachetnego kruszcu ryzykują w nadziei, że rozwiąże on ich wszystkie życiowe problemy.

Praca jest ciężka: niekończące się godziny z nogami w nurcie rzeki, mnóstwo dzieci pochylonych nad sitami, przesiewające ogromne ilości piasku, w poszukiwaniu ziaren złota. Klimat puszczy niesie ze sobą niekorzystne warunki: komary, wilgoć, choroby oskrzelowe. W gazetach często pojawiają się ogłoszenia i reklamy, oferujące możliwość tej pracy. W większości przypadków tego zadania podejmują się nastolatkowie z płaskowzgórza z Puno i Cusco, którzy od wczesnego dzieciństwa przyzwyczajeni są do ciężkiej pracy na roli. To oni są tymi, którzy najczęściej wpadają w sidła wyzyskiwaczy, a ci obiecując lepszą przyszłość dla nich i ich rodzin, oferują im drogę, z której w większości wypadków nie ma już powrotu. W rzeczywistości bowiem dzieci te po zetknięciu się z klimatem tropikalnym, do którego nie są przyzwyczajone, daleko od miast, po krótkim czasie zapadają na różne choroby, jak zapalenie oskrzeli czy choroby tropikalne: malaria i febra. Źle odżywiane, pilnowane z bronią w ręku przez strażników właścicieli przedsiębiorstw, nie mają szans na ucieczkę z tej niewolniczej pracy. A kiedy któreś z dzieci zachoruje, albo rozczarowane warunkami chciałoby uciec i wrócić do rodzinnego domu, jest podstępnie zgładzone i jego niewinne ciało znika w wodach rzek, o czym nikt nie wie, tylko sami zbrodniarze. Dzieci źle opłacane i źle odżywiane, krzywdzone i często wykorzystywane seksualnie, pracują całymi dniami, będąc niewolnikami ludzi bez skrupułów.

Zarówno władze kościelne, jak i polityczne starały się walczyć z tą plagą, lecz niestety nic nie zmieniło się w tym zakresie.

Dzieci – wypalacze cegieł

Kiedy Hebrajczycy przebywali przez 400 lat w Egipcie, faraon przez ciężką pracę niewolniczą znacznie ograniczył ich liczbę. Większość z nich została skazana na wyrób cegieł dla konstrukcji miast Pitoma i Ramsesa.

Niedaleko od Limy w Huachipa są duże grupy dzieci, które wykonują tę ciężką pracę. Robocizna jest tania. Przez cały dzień od świtu do nocy stoją w błocie, bez obuwia, tylko po to, aby zanieść kawałek chleba do domu, gdzie jest jedynie matka i rodzeństwo, najczęściej bez ojca. Aby pomóc swojej rodzinie i wesprzeć ją ekonomicznie, dzieci te przez całe życie pozostaną analfabetami.

Huachipa to rzeczywistość nie tylko na peryferiach Limy. Takich Huachipa istnieje wiele, jak długie i szerokie jest Peru. Dzieci, które pracują w wytwórniach cegieł, jak niegdyś niewolnicy hebrajscy, są tak naprawdę budowniczymi domów wielkich miast całego Peru.

Dzieci czyszczące buty

Wśród słynnych czyścicieli butów był także prezydent Peru, dr Alejandro Toledo (2001-2006), który od dzieciństwa wykonywał tę skromną pracę na ulicach i placach miasta Chimbote. Jest wielu ludzi, którzy przeżyli swoje dzieciństwo właśnie czyszcząc buty. Niezliczona liczba dzieci w Peru wykonuje tę pracę. Wystarczy usiąść na placu jakiejkolwiek miejscowości, miasta czy większej wioski i natychmiast spora liczba dzieci zacznie walczyć o możliwość wyczyszczenia twojego obuwia. Opuszczając szkołę, cały dzień spędzają na wędrówkach po to, aby zanieść parę groszy do domu. Nie zarabiają więcej niż 10 soli (1 sol = 1 zł), ale w małych miasteczkach i wioskach trzeba mieć dużo szczęścia, aby i tyle zarobić.

Dzieci na wsiach

Kiedy odwiedzamy tereny górskie i doliny Peru, widzimy dzieci, które pilnują zwierząt domowych lub pracują na roli. Jest to tak częsty widok, że nikt nie zwraca na to uwagi. Bardzo tania robocizna, długie godziny pracy, złe odżywianie, wykorzystywanie – także seksualne, złe traktowanie przez rodziców, a jeszcze gorzej przez tych, u których pracują, to wszystko sprawia, że dzieci w Peru przeżywają swoje dzieciństwo w głębokim smutku, pozbawione możliwości uczęszczania do szkoły.

Liczba dzieci, które się nie uczą przekracza 20%. Na terenach górskich, gdzie uprawia się kokę, dzieci są zatrudniane nie tylko do jej uprawy, ale również do zbierania i przetwarzania jej przy użyciu różnych środków chemicznych. Nierzadkie są przypadki, że dzieci zmęczone tak ciężkim życiem, uciekają od swoich rodzin, szukając lepszej przyszłości w dużych miastach na wybrzeżach peruwiańskich. Niestety, najczęściej kończą w grupach zajmujących się prostytucją i chuligaństwem.

W Peru i całej Ameryce Łacińskiej ponad 21% dzieci pracuje (dane Międzynarodowej Organizacji Pracy). Są to prace bardziej widoczne, gdzie dzieci marnują i bezpowrotnie tracą swoje dzieciństwo.

Należałoby jeszcze wspomnieć o dzieciach, które pracują jako służący w domach. Najczęściej pracują one bez jakiejkolwiek zapłaty ze strony swoich pracodawców, którzy ich przywożą z górskich wiosek. Nie tylko obiecują ich rodzicom naukę w szkole, ale i zapłatę, ale prawie nigdy nie dotrzymują słowa. Lecz ten temat zasługuje, aby omówić go osobno.

Wielu ludzi dobrej woli, w tym ośrodki misyjne, chrześcijańskie grupy ludzi młodych, starszych i dzieci chce pomagać tym nieszczęśliwym dzieciom. Nie brakuje też osób, które w obliczu tak tragicznej sytuacji tysięcy dzieci w różnych częściach świata, decyduje się na Adopcję na odległość lub wolontariat. Inne osoby czy też firmy finansują różnorodne projekty adresowane do tych dzieci, mające na celu pomoc i ulgę w cierpieniu najbardziej potrzebującym.

W listopadzie 2005 r., z okazji 25-lecia Domu Księdza Bosko dla dzieci ulicy, inspektoria salezjańska św. Róży z Limy celebrowała w Arequipie Kongres Narodowy na temat: Dzieci z marginesu. Podczas Kongresu spośród 10 centrów podkreślono:

Domy misyjne z internatami – znajdujące się w Calca, Lares, Amparaes i Quebrada Honda – dla dzieci pochodzących z andyjskich wiosek.

Dlaczego domy misyjne o charakterze internatów? W wioskach i osadach górskich nie ma szkół. Rodzinom tam mieszkającym, z różnych przyczyn trudno jest nawet marzyć o kontynuowaniu przez ich dzieci nauki w szkole podstawowej. Tamtejsze dzieci mają jeszcze możliwość zapisania się do pierwszych klas szkoły podstawowej, choć też oczywiście nie wszystkie. Problem rozpoczyna się w starszych klasach. Nie ma pomieszczeń, nauczycieli ani finansów, dlatego też dzieci czy też rodzice, którym zależy na dalszej nauce dzieci w szkołach podstawowych, musieliby przemierzać 3-4 godziny drogi, aby dotrzeć do jakiejś szkoły, w której są wszystkie klasy, od pierwszej do ostatniej. Taką samą drogę trzeba byłoby pokonać, wracając do domu. Z tego względu salezjanie przy swoich placówkach misyjnych otworzyli tzw. domy misyjne, to znaczy internaty, do których dzieci przychodzą zwykle wczesnym rankiem w poniedziałki, zaś w piątki po południu wracają do swoich rodzinnych domów, położonych w odległych wioskach.

Domy Księdza Bosko – sierocińce. Są to centra przeznaczone dla dzieci pochodzących z wiosek lub mniejszych miasteczek, które z jednej strony nie mają dostępu do nauki w szkołach, z drugiej zaś przeżywają problemy rodzinne, społeczne, ekonomiczne, kulturowe, itp. Opuszczają lub uciekają ze swoich domów rodzinnych do pobliskich miast. Takimi domami-sierocińcami są: Cusco, Arequipa, Ayacucho, Huancayo i Rimac.

Zarówno do domów misyjnych-internatów, jak i domów ks. Bosko-sierocińców, są przyjmowane dzieci, które poza wcześniej wspomnianymi trudnościami, nie mają problemów typu uzależnienia czy chuligaństwo.

Natomiast Otwarty Dom Księdza Bosko w Limie-Brena (Comunidad de Acogida Don Bosco – CADB), przeznaczony jest dla chłopców, którzy oprócz innych trudności, mają również problemy z organami sprawiedliwości, policją, itp.

Otwarty Dom Księdza Bosko w Limie

Rzeczywistość dzieci ulicy w Limie jest bardzo złożona. Istnieją różne opinie o liczbie tych dzieci. Można by je było podzielić na 3 grupy:

• dzieci, które pracują na ulicy;

• dzieci, które są zagrożone przerwaniem łączności z rodziną;

• dzieci, które nie znają własnej rodziny lub przerwały z nią kontakt (piranie).

Ponieważ wszelkiego rodzaju sierocińce i ośrodki w Limie przeznaczone są dla młodzieży do 13 roku życia, istniała potrzeba stworzenia alternatywy dla młodzieży starszej, żyjącej na ulicy. Głównym celem CADB jest przywrócenie społeczeństwu tych młodych, już zresocjalizowanych ludzi, jako chrześcijan, aby byli odpowiedzialni za swoje życie i mogli wpływać na otoczenie, dając świadectwo życia godnego, sprawiedliwego i solidarnego. Aby osiągnąć zamierzony cel, podejmowane są różnorodne działania, wśród których można wyodrębnić:

• stworzenie domu,

• tworzenie atmosfery życia rodzinnego,

• formacja szkolna,

• formacja techniczna,

• wprowadzanie w świat pracy, nadzorując pierwsze praktyki zawodowe,

• formacja chrześcijańska przez przygotowanie do sakramentów świętych.

„Dlaczego nazywać ich piraniami, przestępcami?

Trzeba wejść w ich świat, by móc ich wyciągnąć stamtąd.

Wesprzeć ich z pomocą Bożą i wszystkim tym, co możesz…

Każde z tych dzieci ma cenę, ze względu na wszystko, co już przeżyło…

… ktoś musi coś zrobić”.

Marko Damjanoviek

• Charyzmat Księdza Bosko w kontekście azjatyckim na przykładzie szkolnictwa salezjańskiego w Kambodży – s. Beata Bienias CMW, Kambodża

Chcąc mówić o szkolnictwie w dzisiejszej Kambodży, trzeba sobie uświadomić, jak wielkie tragedie dotknęły ten kraj i jak dalekosiężne są ich skutki. Tragedie, spowodowane przez reżim Czerwonych Khmerów, przyniosły konsekwencje odczuwalne bardzo mocno przez dzisiejszych Kambodżan. Realizowany przez Pol Pota plan „czystki ideologicznej”, z prawie 3 milionami ofiar, pozostawił wielką liczbę sierot, dzieci ulicy i wdów. Okrucieństwa 20 lat wojny cywilnej są wciąż bardzo widoczne w ich zdrowiu fizycznym i psychicznym. Na porządku dziennym jest widok dzieci-kalek, młodych chłopców i dziewcząt bez rąk i nóg, bo stracili je w wyniku eksplozji miny, napotkanej gdzieś przypadkiem w lesie czy na polu (szacuje się, że jeszcze dziś ukrytych jest ok. 10 milionów min, które ranią i zabijają każdego dnia). Przeżyte traumy pozostawiły wiele ran i lęków w umysłach ludzi, tak starszych jak i młodych.

Tragiczny poziom edukacji

Główną troską dzisiejszych Kambodżan jest przeżyć, zdobyć pożywienie, przetrwać kolejny dzień. Zjawiskiem powszechnym wśród dzieci i wśród dorosłych jest niedożywienie, a także brak odpowiedniej opieki medycznej. Szacuje się, że Kambodża jest na jednym z czołowych miejsc wśród krajów o najwyższej śmiertelności dzieci w świecie. Nic dziwnego więc, że niewielką wagę przykłada się tam do edukacji. Wśród dorosłego społeczeństwa Kambodży jest aż 75% analfabetów. W czasie wojny cywilnej zostały zamknięte i zniszczone wszystkie szkoły i uniwersytety. Do dzisiaj udało się odbudować bardzo niewielką ich część. Istnieje, co prawda, tzw. obowiązek szkolny, jednak w rzeczywistości nie jest on egzekwowany. Wiele dzieci, które są posyłane do szkoły, chodzi tam tylko do 3, 4 klasy; potem rodzice zabierają je, aby pomagały w pracy dla utrzymania rodziny. Nauka w szkole państwowej odbywa się tylko przez 2 godziny dziennie, 2 lekcje rano; potem dzieci muszą iść do domu. Jeśli ktoś chciałby się uczyć więcej, może iść po południu do nauczyciela, prywatnie, ale już za opłatą. Większości rodzin na to nie stać, a więc dzieci szybko kończą swoją edukację. A przecież bez niej błędne koło ubóstwa i nędzy przechodzi z pokolenia na pokolenie.

Wychowanie i edukacja odpowiedzią salezjanów

Tym palącym problemom odradzającego się do życia, umęczonego narodu kambodżańskiego, stawia czoła w pierwszym rzędzie Kościół katolicki, który już od 1990 r., od kiedy została tam przywrócona wolność religijna, zaczyna odbudowywać swoje struktury. W sposób szczególny księża salezjanie (od 1991 r.) i siostry salezjanki (od 1992 r.) zaznaczają swoją obecność na płaszczyźnie wychowania i edukacji młodych Khmerów. Bezpośrednią i praktyczną odpowiedzią na sytuacje skrajnego ubóstwa jest projekt: Dziecięcy Fundusz Księdza Bosko. Ma on na celu zapewnienie najbiedniejszym dzieciom możliwości chodzenia do szkoły. Polega na tym, że dzieci, które są zgłoszone do tego projektu, czyli takie, których rodzice nie są w stanie opłacić ich nauki, otrzymują regularnie raz w miesiącu pomoc materialną w postaci pieniędzy oraz dóbr materialnych, takich jak żywność, środki higieniczne, książki, zeszyty i przybory do nauki. W ramach Funduszu dzieci otrzymują również szkolne mundurki i pomoc medyczną. Warunkiem otrzymywania tej pomocy jest tylko systematyczne uczęszczanie dziecka do szkoły. Rodzice wiedzą, że gdyby zabronili dziecku się uczyć, wtedy skończyłaby się również pomoc, a więc choćby tylko z tego względu, nie robią tego. Obecnie, ponad 2 tys. dzieci w wieku od 6 do 12 lat jest objętych pomocą w ramach Dziecięcego Funduszu Księdza Bosko. Inną formą zaangażowania salezjanów na rzecz edukacji w Kambodży są trzy centra oferujące 2-letnie kursy zawodowe (dwa w stolicy kraju – Phnom Penh i jeden w Sihanoukville). Tam z darmowej nauki korzysta ponad 900 młodych osób.

Obok tego salezjanie mają również dwie szkoły podstawowe w Battambang, gdzie z możliwości nauki korzysta ok. 200 dzieci z najbiedniejszych rodzin. Nauka tam odbywa się przez cały dzień. Starsze wiekiem dzieci mogą nadrobić stracony czas, przerabiając dwie klasy w jednym roku. Dla wielu „przerośniętych” uczniów jest to ogromna szansa na życie. W tych szkołach dzieci otrzymują 3 posiłki dziennie, oraz pomoce niezbędne do nauki.

Dziewczęta priorytetem Córek Maryi Wspomożycielki

Siostry salezjanki przybyły do stolicy Kambodży – Phnom Penh w 1992 r. i natychmiast zorganizowały tam dwa centra: szkoły z internatem dla ubogich dziewcząt. Podobne centrum powstało w 2002 r. w Battambang. Szkoły w Phnom Penh są przeznaczone dla dziewcząt, które skończyły przynajmniej 9 klas i chciałyby kontynuować naukę na dwuletnich kursach zawodowych dla kucharek oraz dla sekretarek. Natomiast nasza szkoła w Battambang jest dla dziewcząt-analfabetek, pochodzących z najuboższych rodzin, które obok podstawowej alfabetyzacji, mają u nas możliwość zdobycia zawodu krawcowej, aby w przyszłości móc samodzielnie zarabiać na swoje życie i wspomagać rodzinę. Ta ostatnia fundacja, powstała na prośbę biskupa diecezji Battambang – Kike Figaredo, który poprosił, aby siostry pomogły zająć się dziewczętami zagrożonymi sprzedażą do celów prostytucji. Ten problem jest tam szczególnie silny z uwagi na fakt, że Battambang znajduje się blisko granicy z Tajlandią i tam kwitnie ten ponury handel żywym towarem. Odpowiedzią salezjanek na to wyzwanie było zbudowanie – przy pomocy wielu ludzi dobrej woli – domu (szkoły z internatem) dla 70 dziewcząt. Warunkiem dostania się do naszej szkoły miał być fakt, że kandydatka pochodzi z bardzo ubogiej rodziny, skończyła 16 lat i nie więcej niż 3 lub 4 klasy szkoły. O pomoc w zorganizowaniu pierwszego spotkania dla dziewcząt chętnych do nauki w naszej szkole, poprosiłyśmy wodza jednego z okręgów, do którego należało dziesięć małych wiosek. Przyszło 310 dziewcząt, co pokazuje jak wielka jest skala problemu, jak wiele jest młodych chcących się uczyć, a nie mających żadnych możliwości. Z tych 310 dziewcząt musiałyśmy wybrać tylko 70… Nauka w naszej szkole trwa 2 lata. Oprócz przedmiotów podstawowych, jak język khmerski, matematyka, geografia, historia, formacja moralna, dziewczęta uczą się również szycia, aby w przyszłości móc zarobić na swe utrzymanie.

Ważnym elementem edukacji jest tzw. formacja moralna, czyli przywrócenie dziewczętom poczucia ludzkiej godności, pomoc w odnalezieniu radości życia i odkryciu prawdy, że życie ludzkie naprawdę ma sens i może człowiekowi sprawiać radość, a nie tylko cierpienie. Prawie każda z naszych wychowanek ma za sobą tragiczną sytuację rodzinną, pełną rozpaczy i bezsensownego bólu. Nasze uczennice wyznały kiedyś w czasie lekcji, że na całą klasę 30 dziewcząt, tylko 4 nie próbowały jeszcze odebrać sobie życia. A zatem jest co robić…

Przy całym trudzie, jaki ta praca ze sobą niesie, wielką radością dla nas jest fakt, że dostrzegamy jak bardzo zmieniają się te nasze „dzieci dżungli”. Przykładem tego może być wypowiedź jednej z uczennic, kiedy podczas lekcji zostały one poproszone o narysowanie czegoś, jakiegoś przedmiotu, który mógłby symbolizować ich życie. Jedna z dziewcząt narysowała piękną, dojrzałą pomarańczę. Poproszona o wyjaśnienie, powiedziała, że ta pomarańcza, to właśnie ona, zanim siostry przyszły do jej wioski i zaprosiły ją do szkoły. Była wtedy jak ta piękna dojrzała pomarańcza, ukryta w środku dżungli, o której istnieniu nikt nie wiedział. Gdyby siostry nie przyszły i nie zabrały jej, spadłaby i zepsuła się bez żadnej korzyści dla nikogo. A teraz jej życie ma sens. Umie żyć jego pełnią… Wiele było innych wypowiedzi tego typu, jak choćby dziewczyny, która przez całe swoje 18-letnie życie pracowała niewolniczo razem ze swoją rodziną w fabryce cegieł. Powiedziała: „Nigdy nie myślałam, że można aż tak cudownie żyć”. A przecież to, co im oferujemy, to zwykle proste warunki, trzy posiłki dziennie, łóżko do spania, miejsce do mycia, możliwość nauki, ale przede wszystkim poczucie, że są kochane i że komuś naprawdę na nich zależy. To wszystko sprawia, że dziewczęta te na naszych oczach rozkwitają jak kwiaty i po 2 latach nie są już tymi samymi osobami, lecz są pełne nadziei i optymizmu.

Wielką naszą radością jest i to, że przez 3 lata, dzięki hojnej pomocy jednej z hiszpańskich organizacji, udało nam się zapewnić wszystkim naszym absolwentkom maszynę do szycia i materiały niezbędne do rozpoczęcia własnej pracy.

Dziewczęta, które ukończyły już naszą szkołę, nadal są otaczane troską i opieką. Dla nich organizowane są spotkania jako dla byłych wychowanek, gdzie obok wysłuchania treści formacyjnych mogą podzielić się swoimi problemami i otrzymać pomoc.

Pomocą i zainteresowaniem otaczane są także rodziny naszych wychowanek. Każdego tygodnia staramy się odwiedzać przynajmniej kilka z nich, aby dzielić ich radości i zmartwienia. Ludzie okazują nam za to ogromną wdzięczność, jak powiedział wódz naszej wioski: „Już 50 lat żyję, a nigdy jeszcze nie widziałem takich ludzi jak wy, którzy przyszliby tutaj, żeby pomagać nam tak całkiem bezinteresownie”.

Te słowa oraz radosny uśmiech dziewcząt są dla nas najlepszą nagrodą i zachętą do pokonywania wszelkich trudności, aby pomóc tym młodym wkroczyć w lepsze jutro.

• Młodzi uchodźcy – nowe wyzwania – Anna Jabłońska MWDB, Departament Współpracy Międzynarodowej Urzędu ds. Spraw Repatriacji i Cudzoziemców

Kto jest uchodźcą?

Z prawnego punktu widzenia, tj. zgodnie z definicją zawartą w Konwencji Genewskiej z 1951 r., dotyczącą statusu uchodźcy, która jest pierwszym prawdziwym międzynarodowym porozumieniem obejmującym najistotniejsze aspekty życia, uchodźcą jest osoba:

• która przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem lub które jest miejscem dawnego stałego zamieszkania;

• która żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych oraz

• która nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa lub nie chce do niego powrócić.

Według danych Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców (UNHCR – agenda Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmująca się uchodźcami) z końcem 2005 r. na świecie było 8,4 mln uchodźców. Połowę z nich stanowiły dzieci poniżej 18 roku życia.

W języku potocznym uchodźcami są nazywani także przesiedleńcy wewnętrzni (uchodźcy wewnętrzni), imigranci ekonomiczni, repatrianci.

Przesiedleńcami wewnętrznymi (IDPs – internally displaced persons) są jednostki lub grupy, które zostały zmuszone do opuszczenia swych domów w wyniku konieczności ucieczki przed konfliktami zbrojnymi, masową przemocą, naruszeniami praw człowieka, kataklizmami lub katastrofami naturalnymi, jednakże pozostają na terytorium własnego państwa, a zatem nadal podlegają prawom obowiązującym w tym państwie.

Według danych UNHCR na świecie znajduje się ponad 25 mln ludności przesiedlonej wewnętrznie. Połowa z nich to mieszkańcy Afryki. Jest to liczba dwukrotnie większa aniżeli liczba uchodźców. Przesiedleńcy wewnętrzni zamieszkują ponad 50 krajów świata. Najliczniejsze grupy przebywają w Sudanie (6 mln), Kolumbii (3,4 mln), Demokratycznej Republice Konga (2,3 mln), Ugandzie (1,4 mln), Iraku (1 mln), Angoli (1 mln).

Imigranci ekonomiczni to osoby migrujące ze względów ekonomicznych. Zazwyczaj opuszczają swój kraj dobrowolnie w poszukiwaniu lepszego życia. Jeśli zdecydowaliby się na powrót do ojczyzny, nadal podlegaliby ochronie zapewnianej przez rząd własnego kraju.

Inaczej jest w przypadku uchodźców (w rozumieniu Konwencji Genewskiej) uciekających z powodu prześladowań i w zaistniałych okolicznościach nie mogących bezpiecznie powrócić do swoich domów.

Repatrianci to osoby powracające do swojej ojczyzny lub kraju rodzinnego swoich przodków.

W niniejszym opracowaniu pojęcie uchodźca stosowane jest w szerokim tego słowa znaczeniu.

Doświadczenia dzieci i młodzieży

Liczby nie są w stanie oddać dramatu przeżyć, jakimi są obarczeni – pomimo tak młodego wieku – młodzi uchodźcy. Jeszcze gorsza jest sytuacja tych spośród nich, którzy stracili najbliższych lub nie mają nikogo, kto mógłby się nimi zająć.

Każdy nich przeżywa swój własny dramat z powodu:

• wydarzeń w kraju pochodzenia, wielu z nich było ofiarami lub świadkami tortur, morderstw lub innych okrutnych czynów na członkach własnej rodziny, ataków bombowych, prześladowań i innych traumatycznych przeżyć;

• okoliczności ucieczki i jej powodów, sam moment decyzji o ucieczce, kiedy sytuacja staje się nie do wytrzymania; bywa też tak, że to rodzice decydują się wysłać samotnie dziecko licząc na to, iż polepszy ono nie tylko swój byt, ale i całej rodziny;

• okoliczności podróży, czasu jej trwania, warunków w jakich się odbywała różnymi środkami transportu (nawet w kontenerach) czy też pieszo, z narażeniem na ataki dzikich zwierząt, przemoc i wykorzystanie ze strony dorosłych;

• pobytu w obcym miejscu, z dala od rodziny, wśród obcych ludzi mówiących w nieznanym języku;

• braku możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb, braku wody i pożywienia;

• braku możliwości zaspokojenia potrzeb ponadpodstawowych.

W ostatnich czasach jesteśmy świadkami okrutnego traktowania i wykorzystywania dzieci jako żołnierzy. Już nawet kilkuletnie dzieci są porywane, terroryzowane i zmuszane do ciężkiej pracy i zabijania, dziewczynki są wykorzystywane do usług seksualnych.

W konsekwencji przeżycia tak ekstremalnych sytuacji pojawia się zespół specyficznych symptomów, zwany zespołem stresu pourazowego (PTSD – posttraumatic stress disorder). Powoduje on objawy takie jak:

• uporczywe powracanie myślami do przeżytych doświadczeń, natrętne myśli z tym związane (przywidzenia, koszmary senne, częściowa amnezja);

• unikanie rzeczy związanych z traumą;

• przesadzone emocjonalne i fizyczne reakcje na niektóre sytuacje i rzeczy przypominające o zdarzeniu;

• emocjonalne odrętwienie, izolacja (utrata zainteresowania, wewnętrzne zobojętnienie);

• nadpobudliwość (kłopoty ze snem i apetytem, strachliwość, zwiększona drażliwość, zaburzenia koncentracji, pocenie się, palpitacje serca).

Często powyższym objawom towarzyszą jeszcze inne problemy związane ze zdrowiem psychicznym, takie jak depresja, ataki paniki i choroby somatyczne.

Symptomy PTSD zwykle pojawiają się natychmiast po urazie (do kilku tygodni) lub później, nawet po paru miesiącach czy latach. Czas powrotu do zdrowia uzależniony jest od tego czy przeżyte zdarzenia traumatyczne były długotrwałe, dotyczyły bliskiej osoby, zdarzyły się wielokrotnie, spowodowane zostały przez inną osobę, wywołały negatywną reakcję osób najbliższych.

Dlatego też bardzo ważne jest, aby młodzi uchodźcy otrzymali – na ile to możliwe – poza pomocą podstawową również pomoc psychologiczną. To pozwoli na stopniowe zanikanie psychologicznych skutków traumy i odbudowę ich życia na nowo.

Salezjanie dla uchodźców

Ks. Jan Bosko szczególną troską i miłością otaczał tych chłopców, którzy byli w trudnej sytuacji życiowej, biednych, poranionych, zaniedbanych, opuszczonych. Jego pierwszymi podopiecznymi byli młodzi Włosi migrujący ze wsi do miasta w poszukiwaniu chleba. Dlatego też salezjanie kontynuując jego dzieło dostrzegli również tę szczególnie boleśnie doświadczoną grupę – młodych uchodźców. Przy tej okazji trzeba wspomnieć również o zaangażowaniu na tym polu Córek Maryi Wspomożycielki – sióstr salezjanek, które pracują w 90 krajach świata.

Należy jednak przy tym zaznaczyć, iż salezjanie, prowadząc swoje dzieła w najróżniejszych zakątkach świata, idą z pomocą młodym uchodźcom, imigrantom od wielu lat. Już w XIX w. pierwsi misjonarze salezjańscy wyjechali do pracy z europejskimi imigrantami w Ameryce. Pierwszym krajem ich posługi była Argentyna. Opiekowali się tam nie tylko Indianami w Patagonii, ale także imigrantami w slumsach Buenos Aires. Potem aktywnie zaangażowali się w Stanach Zjednoczonych, gdzie rozpoczęli projekt dla włoskich i polskich imigrantów.

Oficjalnie początek działań salezjanów na rzecz uchodźców miał miejsce w lutym 1998 r. w Rzymie podczas spotkania na temat Misyjnego Projektu dla Uchodźców. W efekcie tegoż spotkania został opracowany Dossier z 3 jasnymi zasadami działania, któremu początek i ostateczną aprobatę dał ówczesny przełożony generalny salezjanów, ks. Juan Edmundo Vecchi.

W ślad za tym, misyjnemu Dossier na rok 2002 został nadany wymowny tytuł Misjonarze wśród młodych uchodźców. Zawiera on różnorodne dane, dokumentację i materiały przetłumaczone na 7 języków i rozesłane do wszystkich dzieł salezjańskich na świecie. Miały one służyć m.in. dobremu przygotowaniu Salezjańskiego Dnia Misyjnego we wszystkich wspólnotach salezjańskich. Ks. Juan Edmundo Vecchi w liście dotyczącym nowego projektu odnośnie pomocy dla młodych uchodźców zaznaczył, iż jest to naglące wezwanie ze względu na fakt, iż uchodźcy:

• są najuboższymi wśród biednych, jako że pozbawieni są własnej ziemi, dobytku, pracy i przyszłości,

• stanowią ogromną liczbę dzieci i młodzieży, skrzywdzonych przez nędzę, głód, analfabetyzm i wykorzystanie seksualne,

• kierują się ku obszarom nadziei i powrotu. Podobnie i misjonarze kierują się tam, aby pocieszać, towarzyszyć i kierować błądzących ku „ziemi obiecanej”.

Zaznaczył przy tej okazji, iż nie chodzi o tworzenie nowych dzieł, ale o włączenie salezjanów i świeckich wolontariuszy do istniejących już narodowych i międzynarodowych służb. Wymienił też główne obszary działania salezjanów. Są to:

• pierwsza pomoc (logistyczna, humanitarna, sanitarna),

• wielopostaciowa oferta wychowawcza dla przygotowania młodych do powrotu (uwzględniająca wymiar kulturalny, społeczny, psychologiczny, sanitarny i sportowy),

• duszpasterstwo (troska o wymiar religijny wszystkich, a szczególnie katolików).

Nie sposób przedstawić w tym krótkim opracowaniu wszystkich przykładów działalności salezjanów na rzecz młodych uchodźców, dlatego ograniczę się do kilku przykładów z najbiedniejszych rejonów świata, zaczerpniętych z Dossier na rok 2002:

Sudan. Zapewnienie opieki zdrowotnej i formacji religijnej w parafii i w Don Bosco Vocational Centre dla młodzieży z obozów położonych w pobliżu stolicy Sudanu – Chartumie. Przebywały w nich ponad 2 mln osób wewnętrznie przesiedlonych z powodu dyskryminacji religijnej i bez możliwości kształcenia. W samym Chartumie salezjanie są obecni od 1985 r. Tam założyli szkołę zawodową St. Joseph Vocation School, pomagając tym samym młodym uchodźcom, dzieciom ulicy, w nauce na podstawowym poziomie oraz w zdobyciu zawodu mechanika, elektryka, stolarza, hydraulika i murarza.

Tajlandia i Kambodża. Pomoc uchodźcom kambodżańskim, znajdującym się w Tajlandii. Po powrocie uchodźców do Kambodży w 1993 r., założenie Technical Training Centre w Phnom Penh i szkoły technicznej w Sihanoukville, przygotowującej instruktorów oraz zapewniającej wychowanie (także religijne) i opiekę dla sierot.

Etiopia. Realizacja programu wychowania sponsorującego 2,5 tys. chłopców z 3 obozów zlokalizowanych wokół stolicy Etiopii – Addis Abeby. Chłopcy uczestniczący w programie otrzymali pieniądze, pożywienie, koce, pomoce szkolne, lekarstwa, pomoc związaną z naprawą domów itp.

Liberia. Prowadzenie 13 ośrodków Don Bosco Homes ze szkołami dla zaniedbanych chłopców, także tych, którzy byli przymusowymi żołnierzami oraz otwarcie tzw. Transit Homes, tj. noclegowni. W tym czasie w różnych obozach na terenie Liberii przebywało 800 tys. uchodźców.

Rwanda/Burundii. Zapewnienie pożywienia i struktury sanitarnej w obozach dla uchodźców, pomoc w odbudowie domów oraz kształcenie zawodowe w Gomie, Getandze, Butare i Rukago. W tym czasie w Rwandzie z powodu ludobójstwa przebywało w miastach wielu uchodźców, sierot i młodzieży, której rodzice byli w więzieniach.

Albania. Międzynarodowy Wolontariat na rzecz Rozwoju (VIS) zrealizował projekt Pomoc Dzieciom Kosowa, obejmujący takie przedsięwzięcia jak: centrum pierwszej pomocy w Tiranie, wyposażone w szpital i dwie kuchnie polowe, z którego skorzystało 900 nieletnich; centralny magazyn środków pierwszej pomocy, rozdający środki dla 30 domów opieki nad nieletnimi w całej Albanii; szkoła dla dzieci mieszkających w obozie; opieka psychologiczna i socjalna dla nieletnich oraz animacja w obozach dla uchodźców. Natomiast po powrocie kosowskich uchodźców do miejsc stałego zamieszkania VIS udzielał nadal pomocy najbardziej potrzebującym dzieciom i młodzieży w niektórych okręgach Kosowa.

Formy i przykłady oddziaływania

Salezjanie w swych dziełach stosują 3 różne formy oddziaływania, aby dotrzeć do potrzebujących młodych uchodźców. Są to:

• działalność pośrednia

• działalność bezpośrednia

• działalność uzupełniająca

Działalność pośrednia polega na tym, iż salezjanie nie pracują w bezpośrednim kontakcie z młodymi uchodźcami, ale przekazują środki organizacjom czy też innym wspólnotom działającym w obozach dla uchodźców itp. Przykładem jest Sri Lanka, gdzie trwa długoletnia wojna domowa pomiędzy ludnością tamilską stanowiącą mniejszość a siłami rządowymi, będącymi w rękach Sengalezów, stanowiących większość ludności. Salezjanie otworzyli tam wszystkie dzieła swojej delegatury dla młodych uchodźców, byłych żołnierzy, narażonych na niebezpieczeństwa dzieci i chłopców ulicy. Działają przez inne organizacje, ofiarowując pomoc materialną, która jest następnie rozdawana bezpośrednio w obozach dla uchodźców.

Działalność bezpośrednia to pomoc świadczona przez salezjanów w bezpośrednim kontakcie z młodymi uchodźcami. Przykłady:

Angola, gdzie w latach 1975-2002 trwała wojna domowa. Wszystkie dzieła salezjańskie były otwarte dla uchodźców, zapewniając im opiekę medyczną i kształcenie zawodowe. Salezjanie m.in. nieśli pomoc w obozie dla wewnętrznych przesiedleńców w mieście Lwena, które w trakcie konfliktu było całkowicie odizolowane od reszty kraju. Można się było do niego dostać jedynie samolotem. W 2000 r. przebywało w nim 7 tys. ludzi potrzebujących jedzenia, ubrań, opieki medycznej i nauki. W 2002 r. został otwarty obóz przejściowy (Transfer Centre), którego prowadzenie powierzono salezjanom. Dzięki nim wiele osób po latach wojny miało szansę otrzymać pomoc duchową i przyjąć sakramenty. Salezjanie zaopiekowali się aż 15 tys. ludzi, dając im również możliwość udziału w prostych lekcjach czytania i pisania dla dorosłych oraz otwierając oratorium dla dzieci. W tym samym roku na prośbę rządu Angoli salezjanie podjęli się prowadzenia centrum dla byłych żołnierzy UNITA i ich rodzin.

Timor Wschodni, gdzie od 1975 r. trwa okupacja indonezyjska. Siostry salezjanki przejęły od salezjanów sierociniec dla dzieci. Obecnie mieszka w nim 119 dziewczynek w wieku od 4 do 15 lat. Siostry zapewniają im jedzenie, odzież, materiały szkolne, pomoc lekarską, naukę w szkole podstawowej, średniej i krawiecko-gastronomicznej szkole zawodowej. Ponadto siostry prowadzą w Venilale przychodnie, z pomocy której korzysta miesięcznie 700-800 dzieci i dorosłych.

Liban. Wszyscy dobrze pamiętamy wydarzenia ostatnich miesięcy. Salezjanie ofiarnie służyli uchodźcom niezależnie od ich wyznania, będąc znakiem nadziei i pokoju dla wszystkich, w El Houssoun, w instytucie i rodzinach, w Al Fidar, gdzie stworzyli ekipę roboczą, w skład której weszli także animatorzy salezjańscy oraz przedstawiciele salezjańskiej organizacji pozarządowej VIS (Międzynarodowy Wolontariat na Rzecz Rozwoju). Wspólnymi siłami udzielali pomocy humanitarnej uchodźcom wewnętrznym zakwaterowanym w szkołach publicznych i we wioskach w górach. Poza pomocą materialną organizowali również zajęcia dla dzieci i młodzieży. Programem tej pomocy kierował ks. Kazimierz Gajowy.

Działalność uzupełniająca ma miejsce wówczas, gdy salezjanie wspólnie z innymi organizacjami, agencjami, wspólnotami udzielają pomocy określonej grupie potrzebujących. Przykład: Kenia – gdzie w położonym 800 km na północ od Nairobi obozie dla uchodźców w Kakumie, główny zarząd i najwyższą odpowiedzialność za ochronę uchodźców pełni UNHCR (Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców), wspomagany nie tylko przez salezjanów, ale także przez różne organizacje pozarządowe m.in. Czerwony Krzyż, Jezuicką Służbę Uchodźcom (JRS), World Vision Kenya (WVK). Obóz został założony w 1992 r., obecnie przebywa w nim ponad 70 tys. uchodźców, głównie z Sudanu. Salezjanie jako jedyni mieszkają na terenie obozu (przedstawiciele pozostałych organizacji mają kwatery dla swoich pracowników poza obozem), tam prowadzą parafię i 3 szkoły zawodowe oraz program dla byłych wychowanków. Oferują aż 12 kursów przyuczających do zawodu krawca, murarza, mechanika, stolarza, pisania na maszynie, elektryka, spawacza, hydraulika, rolnika i przedsiębiorcy. Niemal wszyscy uczniowie pochodzą z obozu, z wyjątkiem 11% młodzieży z miejscowego plemienia Turkana. Od 1993 do 2000 r. przeszło tę formację ponad 2 tys. uczniów. Trzy centra mają też jednostkę produkcyjną, gdzie stolarze i murarze – byli wychowankowie – znajdują pracę. Byli wychowankowie znajdują również pracę jako nauczyciele w centrach. Co jednak najważniejsze, młodzi uchodźcy mają szansę zdobyć zawód, dzięki któremu będą mogli przetrwać, utrzymać siebie i swoje rodziny, gdziekolwiek się znajdą.

Salezjanie podejmują także niezaplanowane wcześniej działania, jeżeli pojawia się nagła potrzeba, jednakże zgodnie z charyzmatem salezjańskim, lepiej jest wejść w sytuację stabilną. Są to:

• szkoły podstawowe dla uchodźców ustabilizowanych (Chartum – Sudan),

• szkoły zawodowe (Kakuma – Kenia, Negombo – Sri Lanka, Phnom Penh – Kambodża),

• domy dla opuszczonych chłopców (Monrovia – Liberia),

• sponsorowanie programów dla indywidualnych uczniów w przypadku miejskich uchodźców (Rwanda/Burundi, Addis Abeba – Etiopia),

• tworzenie biur prawnych przy wsparciu byłych wychowanków i świeckich, aby pomóc uchodźcom (Tijuana – Meksyk).

Dzięki Bożej Opatrzności miałam okazję zobaczyć na własne oczy pracę salezjanów w Ugandzie i w Kenii oraz sióstr salezjanek w Rwandzie. Jest to piękne dzieło, które zapoczątkował ks. Bosko we Włoszech, a które w międzyczasie rozrosło się z Bożą pomocą na tak wiele krajów świata. Dzięki ofiarnej pracy salezjanów, salezjanek i wolontariuszy życie wielu młodych ludzi, w tym także uchodźców, otrzymało wsparcie duchowe i szansę na lepszą przyszłość.

• Animacja misyjna młodzieży w Polsce – ks. Eugeniusz Szyszka PDM

Młodzież zawsze postrzega się jako pokolenie zbuntowane, trudne, odrzucające wszelkie wartości. Jednakże takie określenia są z pewnością niesprawiedliwe, ponieważ okres dorastania i młodości to czas poszukiwań, decydujących wyborów. Również każda epoka niesie ze sobą inne wyzwania i oczekiwania wobec młodzieży. Sytuacja w Polsce również ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju i postaw młodych ludzi.

W opiniach o młodzieży istnieją w Polsce dwie tendencje. Pierwsza to idealizowanie młodzieży. Ma ona swoją tradycję. Zawsze w młodym pokoleniu dopatrywano się czegoś, za czym tęskniło pokolenie dorosłe, czego nie udało się dokonać pokoleniu schodzącemu. Młodzież szansą społeczeństwa, młodzież naszą nadzieją, młodzi naszą przyszłością – to najczęściej spotykane sformułowania.

Druga to tendencja do deprecjonowania młodzieży. Młodzi są postrzegani jako zagrożenie. Narzekanie na młodzież jest czymś normalnym, jest to zjawisko ponadhistoryczne. Mówiąc o młodzieży, przytacza się często jako antydotę tekst papirusu z V w. przed narodzeniem Chrystusa, w którym egipski kapłan uskarżał się na młodzież. Opisuje on zachowanie młodzieży w sposób do złudzenia podobny do współczesnych utyskiwań na krnąbrność i nieposłuszeństwo.

Młodzież jest zawsze inna niż ludzie dorośli. Odmienność ta pochodzi z faktu większej biologicznej witalności młodzieży i wypływającej zeń skłonności do najróżniejszych przygód. Odmienność ta ma jeszcze inne źródło. Młodzież, siłą faktu, ma mniejszy bagaż życiowych doświadczeń niż ludzie dorośli, ponadto pochodzą one z czasów mniej odległych niż te doświadczenia, jakie zdobyli ludzie dorośli. Z tego punktu widzenia najlepiej widać, że młodzież, a dokładniej mówiąc, jej zachowanie stanowi najwierniejsze zwierciadło epoki. Młodzież odzwierciedla świat taki, jaki on jest. Jeśli mówimy, że młodzież jest zła, to należy dodać – świat, w którym żyjemy jest taki, jaki prezentuje współczesna młodzież. A więc jaki on jest?

Religia jest najbardziej konserwatywnym elementem w kulturze. Zmiany w tym zakresie dokonują się wolniej niż w innych dziedzinach, a co więcej nie są one łatwo uchwytne dla badaczy. Około 65% deklaruje się jako wierzący; 11% uznaje się za głęboko wierzących. Orientacyjnie 3/4 młodzieży szkół średnich określa się jako wierzący, 4% jako niewierzący, 9% jako obojętni, 12% jako niezdecydowani.

Badania ogólnopolskie dowodzą spadku wskaźnika deklarowanej wiary religijnej. Oznacza to, że na przestrzeni lat 1985-2001 odsetek młodzieży deklarującej się jako wierząca zmniejszył się o 20%. Spadkowi wskaźnika wierzących towarzyszy wzrost tych, którzy definiują się jako obojętni bądź niezdecydowani. Od 1994 r. wzrasta odsetek młodzieży głęboko wierzącej (5%). Powiększa się grupa młodzieży obojętnej i niezdecydowanej. Można stwierdzić, że religia pomimo pewnych wahań zachowuje swoją ciągłość w społeczeństwie polskim. Należy jednak zauważyć pewną niekonsekwencję. 76% deklaruje się jako wierzący, a tylko 30% uczestniczy w niedzielnych Mszach św. Nieregularnie bierze udział we Mszy św. 28%; 13% raz lub dwa razy w miesiącu. Obniża się poziom praktyk religijnych. Nie oznacza to, że młodzież pozostaje w ogóle poza oddziaływaniem Kościoła. Otóż, zmniejsza się procent uczestniczących w każdą niedzielę i prawie w każdą, a zwiększa się procent uczęszczających bardzo nieregularnie lub rzadko. Zwiększa się procent tych, którzy wcale nie chodzą. Dla przykładu w 1988 r. do kościoła nie chodziło 4,5% młodzieży, w 1996 r. – 7%, a w 2001 r. – 10%.

Analizy wykazują też zmniejszenie się zaangażowania modlitewnego. Dla przykładu w 1988 r. modlitwę codzienną odmawiało około 50%, w 1996 – 35%, a w 2001 – 30%.

Pojawia się większy niż w poprzednich latach procent wypowiedzi negatywnych:

- nie modlę się 18%,

- modlitwa nie ma znaczenia 12%,

- nie przystępuję do spowiedzi 8%.

Orientacyjnie, w każdej piątce uczniów szkół średnich w Polsce, znajdujemy dwie osoby praktykujące systematycznie, dwie niesystematycznie i jedną niepraktykującą w ogóle. Odchodzenie od praktyk religijnych jest niemal równoznaczne z osłabieniem wiary, a w konsekwencji z jej utratą. Ponad 1/3 młodzieży przyznaje się do spadku własnej religijności, a jedynie co dziesiąty do jej wzrostu. Procesowi osłabienia intensywności wiary częściej podlegają chłopcy, młodzież starsza, respondenci z dużych miast oraz dzieci rodziców z wyższym wykształceniem. I chociaż wiara u większości współczesnej młodzieży stanowi istotny element systemu wartości, to stosowanie w praktyce życia codziennego norm moralnych wygląda bardzo różnie. Co druga badana osoba wyklucza istnienie jednoznacznych kryteriów dobra i zła. Powszechnie znane normy Dekalogu traktowane są przez młodych selektywnie. Jednakże postawą uniwersalną dla wszystkich młodych ludzi na świecie – zaangażowanych religijnie, czy też nie – jest dążenie do szczęścia. Niestety, często nie po tych drogach, które do szczęścia rzeczywiście prowadzą.

Wielokrotnie mówił o tym Jan Paweł II podczas spotkań z młodzieżą. Prosił młodych, aby nie dali się oszukać temu, co błyszczy i wydaje się dawać szczęście, a daje tylko zranienie i cierpienie.

Podczas pamiętnego spotkania Jana Pawła II z młodzieżą w Szwajcarii w 2004 r. młodzi pytali papieża o przyjaźń, wolność, czy też jak uratować ludzkość zranioną własnym szaleństwem: „My młodzi, chcemy kochać i być kochanymi. Szukamy odpowiedzi na tysiące pytań, ale jesteśmy więźniami reguł, mamy zbyt mało czasu na myślenie, refleksję i modlitwę. Ojcze Święty, Ty, który nam zawsze ufałeś i dawałeś nadzieję, pomóż nam zrozumieć, jak być z Chrystusem i jak z równym Chrystusowi poświęceniem uczestniczyć w tworzeniu współczesnego i przyszłego świata. Dziękujemy Ci, Ojcze Święty”.

W odpowiedzi na to Jan Paweł II wołał: „Wyruszcie w drogę”! Zaapelował, aby nie zwlekali i nie czekali na lepsze okazje, które może nigdy się nie pojawią, ale by zaraz zaczęli działać. „Na początku tego trzeciego tysiąclecia również wy, młodzi, jesteście powołani do głoszenia orędzia Ewangelii świadectwem życia” – tłumaczył papież. Podkreślał, że „Kościół potrzebuje energii, entuzjazmu i ideałów” młodych ludzi, aby „Ewangelia przenikała tkankę społeczeństwa i pobudzała do cywilizacji prawdziwej sprawiedliwości i miłości bez dyskryminacji” […]. „Nie ma czasu, aby wstydzić się Ewangelii, ale raczej należy ją głosić na dachach” – wołał Jan Paweł II (L’Oservattore Romano 5, 2004).

Wiemy, że Jan Paweł II został nazwany „Papieżem misyjnym”. W swojej ostatniej (przed śmiercią) wydanej książce Pamięć i tożsamość papież tak pisze o misjach: „Misja należy do jego [Kościoła] natury tak bardzo, że nigdy i nigdzie, nawet w krajach o ugruntowanej tradycji chrześcijańskiej, Kościół nie może nie być misyjny”.

O misyjności Kościoła dzieci i młodzież dowiadują się najwięcej na katechizacji. Cele katechizacji lub nauczania religii (w szkole) można sprowadzić do trzech zadań: informacji, formacji i wychowania do pokoju. Dyrektorium ogólne o katechizacji wśród zadań katechezy wymienia także „wprowadzenie do misji”. Cały bowiem Kościół jest misyjny. Wszyscy w Kościele są wezwani i posłani do realizacji misyjnego mandatu zmartwychwstałego Pana – nauczania wszystkich narodów (zob. Mt 28, 19-20; Mk 16, 15).

„W całym procesie ewangelizacji katecheza ma być etapem wprowadzania i dojrzewania, to znaczy czasem, w którym chrześcijanin, przyjąwszy przez wiarę Jezusa Chrystusa, jako jedynego Pana, i przylgnąwszy do Niego całkowicie przez szczere nawrócenie serca, stara się lepiej poznać tego Jezusa, któremu się powierzył, poznać mianowicie Jego «tajemnicę», Królestwo Boże, które On zapowiada, wymagania i obietnice, zawarte w Jego ewangelicznym Orędziu, drogi, które wyznaczył dla wszystkich tych, którzy zechcą pójść za Nim” (CT 20).

Interesuje nas, jak misyjność Kościoła jest realizowana wśród polskiej młodzieży, jaka jest jej wiedza na temat misji, nastawienie do misyjności Kościoła, oraz chęć zaangażowania misyjnego młodzieży. O świadomości misyjnej decyduje wiedza o zagadnieniach związanych z misjami, rozumienie tych zagadnień i zaangażowanie misyjne. Jest wiele spraw, o które można zapytać młodzież. Na przykład, ks. Waldemar Wesoły SVD przeprowadził ankietę wśród młodzieży gimnazjalnej na Warmii. Zapytano młodzież (ankieta dla 100 osób), kiedy w roku liturgicznym obchodzona jest Niedziela Misyjna. Prawidłową odpowiedź (przedostatnia niedziela października) udzieliło 27% dziewcząt i 12,5% chłopców. Inne pytanie dotyczyło znajomości dokumentów misyjnych Kościoła. Odpowiedzi poprawnej udzieliły tylko 2 dziewczynki. Następnie, zapytano młodzież, co wie o PDM (PDM troszczy się o animację misyjną, o duchowe i materialne wspieranie misji, kształtuje animatorów i współpracowników misyjnych, budzi świadomość misyjną wśród wiernych). Prawidłowo odpowiedział 1 chłopiec i 9 dziewcząt.

Wniosek: z wiadomościami na temat zagadnień misyjnych wśród młodzieży nie jest dobrze! Ale ogólne skojarzenia ze słowem MISJE są raczej pozytywne. W odczuciu młodych respondentów MISJE to przede wszystkim ewangelizacja, duszpasterstwo, głoszenie Dobrej Nowiny ludziom nie znającym jeszcze Boga. W związku z misjami są wyjazdy księży i sióstr do Afryki; kraje Trzeciego Świata – kraje misyjne, (biedni, głodni, chorzy, zacofani). Na pytanie o sens działalności misyjnej Kościoła, odpowiedzi były na „tak”. Ogólnie więc można powiedzieć, iż zdecydowana większość młodzieży widzi sens prowadzenia działalności misyjnej przez Kościół w krajach Trzeciego Świata.

Animacja misyjna dzieci i młodzieży

Często powtarzamy, że „Kościół ze swej natury jest misyjny”, czy jednak to stwierdzenie jest realizowane?

Do natury człowieka należy posiadanie pary rąk czy nóg i nikogo to nie dziwi i nie wywołuje sensacji ani sprzeciwu. Jeśli więc mówimy, że Kościół z natury jest misyjny, to dlaczego jednocześnie realizacja tego wymiaru ciągle traktowana jest jako coś dodatkowego i postrzegana często jako pewien folklor...

Mówiąc o animacji misyjnej, mamy na myśli działania podejmowane przez animatora w stosunku do animowanego, których celem jest doprowadzenie do takiego stanu, w którym animowany świadomie włącza się w działalność misyjną Kościoła poprzez modlitwę i ofiarę duchową oraz materialną na rzecz misji. Warto w tym miejscu podkreślić, iż działalność misyjna nie jest działalnością charytatywną. „Gdy chodzi o pomoc materialną, ważne jest zwracanie uwagi na ducha, w jakim się daje. [...] Wielkoduszność w dawaniu musi być zawsze oświecona i natchniona wiarą” (Redemptoris Missio 81). Zastanówmy się więc, jakie warunki muszą być spełnione, aby te cele zostały osiągnięte?

„Człowiek współczesny bardziej wierzy świadkom, niż nauczycielom, bardziej życiu i faktom, aniżeli teoriom” (Redemptoris Missio 42).

Po pierwsze animator musi być człowiekiem autentycznym, wiarygodnym. Zanim my, katecheci, pójdziemy do dzieci czy młodzieży, sami musimy odkryć niejako w sobie i dla siebie misyjność Kościoła, to musi być nasza prawda o Kościele. To ja osobiście, wewnętrznie muszę mieć świadomość posłania Kościoła jako sakramentu zbawienia do wszystkich ludzi, to musi być moje rozumienie Kościoła, nie wyuczone i wyrecytowane, ale przeżyte wewnętrznie i przemodlone. I znowu powołam się na encyklikę Redemptoris Missio: „Skuteczność działania na polu misyjnym Kościoła zależy od świętości życia każdego chrześcijanina [...] i jest oznaką dojrzałej wiary i życia chrześcijańskiego, które przynosi owoce”.

Po drugie animacja musi uwzględniać możliwości i potrzeby zarówno intelektualne, jak i duchowe tych, do których jest kierowana. Zarówno dzieci, jak i młodzież, to osoby wrażliwe, gotowe nieść pomoc zwłaszcza swoim rówieśnikom potrzebującym ich wsparcia.

Z pewnością pierwszą formą animacji misyjnej jest katecheza – stałe, systematyczne przepowiadanie, w którym, jeśli katecheta jest świadkiem, chrześcijaninem dojrzałej wiary, nie zabraknie realizacji aspektu misyjnego. A jeśli takie treści obecne są w nauczaniu, katechizowani sami niejako wymuszą kolejne formy animacji, która jest praktyczną realizacją odkrycia dla siebie misyjności Kościoła. Animacja prowadzona w czasie katechezy zawsze zaowocuje grupą najbardziej aktywnych, zaangażowanych liderów, którzy będą chcieli uczynić coś więcej niż pozostali, tzn. ci, którzy przyłączą się do różnych inicjatyw, ale na razie nie stać ich jeszcze na ich organizację. Młodzi ludzie mają potrzebę aktywności, nasza rola polega tylko na właściwym jej ukierunkowaniu, zaproponowaniu konkretnych form realizacji ich aktywności.

Odpowiedzią na potrzeby dzieci jest możliwość włączenia się w działania Ognisk Misyjnych w ramach Papieskiego Dzieła Misyjnego Dzieci (PDMD) oraz młodzieży w inicjatywę Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary (PDRW) – Młodzi dla Misji.

Papieskie Dzieła Misyjne na wieloraki sposób troszczą się o misyjne wychowanie młodzieży. W odnowionych statutach PDM w art. 6 czytamy, że celem Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary jest „dawanie pierwszeństwa kształceniu, szczególnie młodych w duchu cnoty sprawiedliwości [...], tak by dodać im odwagi w trosce niesienia i zdobywania wrażliwości misyjnej, która uzdalnia do daru z siebie samych dla misji”. W tym celu PDM ma dla nich konkretną propozycję – „misyjną służbę młodych”. Także w dokumencie II Polskiego Synodu Plenarnego (1991-1999) zatytułowanym: Misyjny Adwent Nowego Tysiąclecia, w wielu miejscach dostrzegamy troskę i jednocześnie zachętę do wspierania i do współpracy z PDM (n. 64). Synod wyraźnie stwierdza, że „szkoły wszystkich stopni powinny zostać objęte działalnością Papieskiego Dzieła Misyjnego Dzieci i Papieskiego Dzieła św. Piotra Apostoła” (n. 66).

W encyklice misyjnej Redemptoris Missio Jan Paweł II docenia jako pewną nowość „wielki rozwój ruchów kościelnych, obdarzonych wielkim dynamizmem misyjnym. Ruchy te – jeśli włączają się z pokorą w życie Kościołów lokalnych i zostają przyjęte serdecznie przez biskupów i kapłanów w strukturach diecezjalnych i parafialnych – stanowią prawdziwy dar Boży dla nowej ewangelizacji i dla działalności misyjnej we właściwym tego słowa znaczeniu. Zachęcam zatem gorąco, by szerzyć je i korzystać z nich dla przywrócenia żywotności, zwłaszcza wśród młodzieży, życiu chrześcijańskiemu i ewangelizacji, w pluralistycznej wizji form zrzeszania się i działania” (Redemptoris Missio 72).

Młodzi dla misji

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wielu młodych osób, które pragną pogłębić swoją wiarę, a zarazem ożywić ducha misyjnego, Papieskie Dzieła Misyjne zapraszają młodzież do włączenia się w inicjatywę Młodzi dla Misji. W ramach tej inicjatywy w Polsce odbyły się 4 Kongresy Misyjne Młodych (Niepokalanów 1997, Wrocław 1999, Chorzów 2001, Toruń 2004), które były wielkim i radosnym świętowaniem powszechności i uniwersalizmu Kościoła. Młodzież, by móc zaangażować się w działalność misyjną, powinna poszerzać nieustannie swoje horyzonty.

Okazją do tego były również XX Światowe Dni Młodzieży w Kolonii w sierpniu 2005 r., gdzie po raz pierwszy PDM były reprezentowane przez kilkuosobowe delegacje młodych z kilkudziesięciu krajów świata. Również z Polski trzyosobowa delegacja reprezentowała Młodych dla Misji, włączając się w to wielkie wydarzenie, aby jeszcze bardziej stawać się apostołami swoich rówieśników, aby być gotowym, by pójść i głosić Dobrą Nowinę na cały świat.

Jednakże takie kongresy, spotkania, dni światowe to nie wszystko, by móc formować młodzież w duchu misyjnym. Do tego potrzebna jest stała formacja. W ramach PDM szukamy nowych dróg i form współpracy z młodzieżą. Wynikiem tych poszukiwań jest inicjatywa Młodzi dla Misji. Również owocem tej pracy są dwa zeszyty materiałów formacyjnych dla młodzieży („Spotkanie z misjami”, „Gdy otrzymacie Jego moc”), których autorami są pośrednio także uczestnicy Szkoły Animatorów Misyjnych. Młodzież chętnie słucha o misjach i chętnie się angażuje, jeśli ma wytyczone ścieżki. Młodzi potrzebują przewodnika na drogach ich życia. Dlatego też, aby ta inicjatywa mogła się rozwijać, niezbędni są współpracownicy PDM – w diecezjach, parafiach, zgromadzeniach, szkołach.

W jaki sposób młodzi, przy pomocy animatorów, mogą włączyć się w inicjatywę Młodzi dla Misji?

Nie muszą tworzyć nowych ruchów, stowarzyszeń. Jak bardzo młodzi ludzie są otwarci na poszukiwanie prawdziwej radości życia, pokazały to dni sierpniowe 2005 r. w Kolonii. Papież Benedykt XVI powiedział do młodzieży zgromadzonej na czuwaniu modlitewnym (20 sierpnia 2005) na kolońskich błoniach Marienfeld: „Kościół jest niczym rodzina ludzka [...]. Dlatego radujemy się z przynależności do tej wielkiej rodziny; cieszymy się, że mamy braci i przyjaciół na całym świecie. Doświadczamy właśnie tutaj, w Kolonii, jak pięknie należeć do rodziny rozległej jak świat”.

Wielu młodych jest już zaangażowanych w różne wspólnoty. Chcą w ten sposób otrzymać formację, aby ich wiara była bardziej dojrzała. Wiary dojrzałej na pewno uczą misje. Uczą odpowiedzialności za drugiego człowieka i jego zbawienie. Uświadamiają młodym ludziom, że na świecie są miliony osób, które jeszcze nie znają Chrystusa, które czekają na Dobrą Nowinę i to jest również moja sprawa. Taka postawa owocuje również potem w codziennym życiu młodych ludzi – uczy otwarcia również na tego, który jest obok mnie, często może bardzo zagubiony, nie mający oparcia w wierze.

Inicjatywa Młodzi dla Misji może być również rozwijana na katechezie. Katecheci mogą być najlepszymi animatorami misyjnymi dla młodzieży. To oni mają z młodymi największy kontakt i możliwość przekazania odpowiedniej informacji, ale również formacji.

Pewną pomocą dla nich może być wkładka w czasopiśmie Misje Dzisiaj zatytułowana: Młodzi Misjom. Młodzież chce poznawać nowe rzeczy, nową kulturę, życie misjonarzy, życie rówieśników w krajach misyjnych, życie Kościoła. Inicjatywa Młodzi dla Misji oczekuje na współpracę ze strony animatorów, ze strony duszpasterzy, którzy w parafiach będą organizować wspólnie z młodzieżą nabożeństwa misyjne, spotkania z misjonarzami – np. w Tygodniu Misyjnym. Także przy pomocy różnych inscenizacji, przedstawień można wszystkim przybliżać tematykę misyjną. To wszystko będzie promieniować na całą wspólnotę parafialną. PDM wydają materiały animacyjne do prowadzenia spotkań z młodzieżą. [Konspekty spotkań są zamieszczone na stronach internetowych PDM: www.missio.org.pl].

W życiu parafialnym jest wiele okazji, by zorganizować festyn misyjny, by przypomnieć całej parafii o odpowiedzialności za całe dzieło misyjne Kościoła – zarówno w sensie duchowym, jak i materialnym. Młodzież na pewno z entuzjazmem włączy się w inicjatywę Młodzi dla Misji, a tym samym będzie umisyjniać swoje środowisko, parafię i inne wspólnoty.

• Działalność Salezjańskiego Ośrodka Misyjnego w latach 2004-2006 – ks. Stanisław Rafałko SDB

Wprowadzenie

Nie sposób w tym krótkim wystąpieniu ukazać działalności Salezjańskiego Ośrodka Misyjnego na przestrzeni 25 lat jego istnienia. Dlatego ograniczę się tylko do ostatnich trzech lat (2004-2006), które pozwolą w pewien sposób dostrzec kompleksową działalność SOM dziś. Głównym celem minionego trzechlecia było ożywienie ducha misyjnego SDB i rozwój działalności misyjnej w perspektywie Jubileuszu 25-lecia SOM. Powyższe cele były realizowane w poszczególnych sektorach działalności Ośrodka, które przedstawiam poniżej, rozpoczynając od krótkiej panoramy obecności salezjańskich misjonarzy i misjonarek.

1. Ilość salezjanów w świecie

Aktualnie w świecie jest 16.568 salezjanów,

w tym 7 kardynałów, 101 biskupów i 1 jeden prefekt apostolski

Afryka 1.237 (7%)

Ameryka 4.098 (25%)

Azja 3.842 (23%)

Europa 7.230 (44%)

Oceania 161 (1%)

2. Ilość krajów, w których pracują salezjanie

Kraje

Afryka 40 (32%)

Ameryka 24 (19%)

Azja 27 (19%)

Europa 33 (26%)

Oceania 5 (4%)

Ogółem: 129

3. Polscy salezjanie aktualnie pracujący na misjach (2006)

Afryka 54 (39%)

Ameryka Południowa 30 (21%)

Azja i Oceania 19 (13%)

Okręg Wschodni 38 (27%)

Ogółem: 141

4. Ilość Córek Maryi Wspomożycielki (salezjanki) w świecie

Aktualnie w świecie jest 14.880 salezjanek

Afryka 490 (2,9%)

Ameryka 4783 (32%)

Azja 2291 (15%)

Europa 7268 (50%)

Oceania 48 (0,1%)

5. Ilość krajów, w których pracują Córki Maryi Wspomożycielki (salezjanki) w świecie

Kraje

Afryka 22 (24%)

Ameryka 23 27(%)

Azja 19 (21%)

Europa 22 (24%)

Oceania 4 (4%)

Ogółem: 90

6. Polskie Córki Maryi Wspomożycielki (salezjanki) aktualnie pracujące na misjach (2006)

Afryka 14 (40%)

Ameryka Południowa 2 (6%)

Azja 4 (11%)

Okręg Wschodni 15 (43%)

Ogółem: 35

2004

Wyjechali na misje: Peru: ks. Józef Kamza; Mauritius: ks. Ryszard Szczygielski; Sudan: ks. Michał Woźnicki; Zambia: s. Małgorzata Jaglarska; Mołdawia: ks. Jacek Trykoszko

Wrócili na misje: Demokratyczna Republika Kongo: ks. Jerzy Królak

Wrócili z misji: Zambia: ks. Tadeusz Niedziela

Zmarli: Peru: ks. Edmund Szeliga; Zambia: ks. Józef Ojczyk

2005

Wyjechali na misje: Ekwador: ks. Andrzej Witowski; Kuba: ks. Dariusz Iżykowski; Peru: kl. Adam Fundakowski; Gabon: ks. Jan Hubner; Etiopia: ks. Mirosław Hyżak; Madagaskar: ks. Tomasz Łukaszuk; Mongolia: ks. Wiktor Dziurdzia; Mołdawia: ks. Janusz Ulatowski; Ukraina: ks. Michał Wocial

Wrócili na misje: Peru: ks. Dariusz Sobczak; Egipt: ks. Jan Bednarz; Zambia: ks. Piotr Malec, s. Zofia Łapińska

Wrócili z misji: Argentyna: ks. Jan Fiedorowicz

Zmarli: Zimbabwe: ks. Kazimierz Kulczycki

2006

Wyjechali na misje: Kuba: ks. Andrzej Borowiec; Angola: ks. Paweł Libor, ks. Piotr Basista; Rosja: ks. Arkadiusz Grafowski; s. Barbara Kiraga, przygotowanie we Włoszech

Wrócili na misje: Gabon: ks. Zbigniew Wojciechowski

Wrócili z misji: Argentyna: ks. Alojzy Gryszko

Zmarli: Rosja: s. Danuta Kamińska; Ukraina: ks. Michał Kłoda

MWDB powstał w marcu 2002 roku, z inicjatywy dyrektora SOM, jako odpowiedź na wezwania Jana Pawła II, aby młodzież zaangażowała się w dzieło ewangelizacji świata. Głównym celem MWDB jest przygotowanie wolontariuszy do pracy na misjach oraz do zaangażowania na rzecz misji w kraju. Wolontariat zrzesza osoby z różnych stron Polski. Jego działalność przedstawiała się w sposób następujący:

1. Zwyczajnie roczna formacja poprzez uczestnictwo w comiesięcznych spotkaniach.

2. Wyjazdy na misje krótkoterminowe (wakacyjne) zwłaszcza na Wschód i do Albanii.

3. Wyjazdy na misje długoterminowe (przynajmniej roczne).

2004

• 9 wolontariuszy wyjechało na misje na okres minimum 1 roku: 2 na Madagaskar, 2 do Kenii, 1 do Peru, 1 do Ugandy, 1 do Zambii, 1 do Sierra Leone i 1 do Albanii

• 4 wolontariuszy pracowało na misjach przez 2-3 miesiące wakacyjne: 3 w Albanii i 1 w Zambii

• 12 wolontariuszy uczestniczyło w akcjach wakacyjnych na Ukrainie

• 4 wolontariuszy po rocznym lub półtorarocznym pobycie na misjach wróciło do kraju: 2 z Peru, 1 z Ugandy i 1 z Ukrainy

• W ogólnopolskich spotkaniach formacyjnych uczestniczyło około 200 osób

• 9 wolontariuszy wyjechało na misje na okres minimum 1 roku: 1 na Madagaskar, 2 do Kenii, 2 do Peru, 1 do Ugandy i 3 do Zambii

• 11 wolontariuszy pracowało na misjach w okresie 1-3 miesiące (podczas wakacji): 7 w Albanii, 2 w Zambii, 1 w Ugandzie i 1 w Peru

• 12 wolontariuszy uczestniczyło w akcjach wakacyjnych na Ukrainie

• 9 wolontariuszy po rocznym pobycie na misjach wróciło do kraju: 2 z Madagaskaru, 2 z Kenii, 2 z Zambii, 1 z Ugandy, 1 z Sierra Leone i 1 z Albanii

• W 9 ogólnopolskich spotkaniach formacyjnych w SOM uczestniczyło około 300 osób

• 6 wolontariuszy wyjechało na misje na okres minimum 1 roku: 1 do Kenii, 1 do Peru, 1 do Ugandy, 1 do Rosji i 2 na Ukrainę

• 33 wolontariuszy pracowało na misjach w okresie wakacji: w Albanii, na Ukrainie i w Rosji

• 9 wolontariuszy po co najmniej rocznej pracy na misjach wróciło do kraju: 3 z Peru, 2 z Kenii, 2 z Zambii, 1 z Ugandy i 1 z Madagaskaru

• W 9 ogólnopolskich spotkaniach formacyjnych w SOM uczestniczyło około 300 osób

Wolontariat, pomimo różnych trudności rozwijał się prężnie i cieszył się dużą popularnością. W drugiej połowie 2006 r. przeszedł okres kryzysu, z którego wyszedł zwycięsko i nadal się rozwija. Celem usprawnienia działalności zostały podjęte starania nadania MWDB struktur prawnych w postaci Fundacji.

Pod kierownictwem ks. Marka Kowalskiego animację prowadzili: ks. Tadeusz Niedziela, ks. Stanisław Rafałko, Pan Sanza Mulangu z Konga, wolontariusze i misjonarze podczas urlopów.

Prelekcje, kazania, spotkania z misjonarzami i wolontariuszami, katechezy w szkołach, wystawy, filmy, obecność w mediach, to wszystko miało za cel pobudzenie ludzi do refleksji nad zaangażowaniem i współodpowiedzialnością za misje oraz uwrażliwienie ich na solidarność międzynarodową, zwłaszcza na rzecz najuboższych i najbardziej potrzebujących dzieci i młodzieży w krajach rozwijających się.

4. Muzeum misyjne

Istnieje od maja 1995 r. W Ministerstwie Kultury figuruje jako muzeum prywatne. Przybliża kulturę i sposób bycia mieszkańców krajów misyjnych oraz warunki, w jakich żyją i pracują misjonarze i misjonarki, ewangelizując powierzone sobie ludy. Muzeum posiada następujące dział: etnograficzny, przyrodniczy i specjalny (malarstwo, modele łodzi i samolotów, numizmatyka, polska sztuka ludowa). Można w nim obejrzeć eksponaty z Ameryki Łacińskiej, Afryki, Azji, Australii i Oceanii.

W 2006 roku w muzeum przeprowadzono konserwację wszystkich eksponatów oraz zapoczątkowano inwentaryzację. Zostały podjęte kroki w kierunku przygotowania oprogramowania komputerowego do katalogowania eksponatów. W zamyśle jest rozbudowa pomieszczeń i reorganizacja muzeum z wykorzystaniem nowoczesnych technik interaktywnych.

Muzeum zwiedziło:

	2004	2005	2006	RAZEM
Ilość zwiedzających	1.500	1.700	900	4.100

Wystawy

W omawianym okresie miało miejsce ok. 10 wystaw fotograficznych na różne tematy misyjne oraz wypożyczone zostały eksponaty muzealne do wystawy z okazji 25-lecia inspektorii św. Wojciecha w Pile.

Rozwój działalności filmowej oraz różnych inicjatyw multimedialnych zapoczątkowanych w 2002 roku doprowadził w 2005 roku do wyodrębnienia kolejnego sektora działalności SOM pod nazwą Multimedia Don Bosco. Głównym celem jest propagowanie misji poprzez tradycyjne i nowoczesne środki społecznego przekazu.

Nasze artykuły ukazały się:

5.2.1. Misje Salezjańskie

Szczególne miejsce w działalności wydawniczej zajmuje dwumiesięcznik Misje Salezjańskie, który jest wysyłany do wszystkich Przyjaciół misji salezjańskich, na placówki SDB i CMW oraz do misjonarzy. Nakład dwumiesięcznika, którego pierwszy numer wyszedł w 1987 roku, systematycznie wzrasta – z 7,6 tys. egzemplarzy na początku 2004 r. do prawie 13 tys. egzemplarzy pod koniec 2006 roku. W latach 2004-2006 ilość wydrukowanych numerów Misji Salezjańskich to prawie 177 tys.

Ponadto przez dwa lata przygotowywaliśmy wydanie specjalne Misji Salezjańskich: w 2004 r. – 25 tys. i w 2005 r. – 35 tys. Razem: 60.000 egzemplarzy.

5.2.2. Książki

• Ks. Jerzy Szurgot: Afryka – Zambia. Wspomnienia, tradycje, czary (nakład 5.100 egzemplarzy)

• Album Misyjny Świat Księdza Bosko (nakład 14.000 egzemplarzy)

Dzieło to zostało wydane z okazji Jubileuszu 25-lecia SOM i zasługuje na szczególne podkreślenie. Ukazuje pracę misjonarzy misjonarek i wolontariuszy salezjańskich oraz działalność Ośrodka Misyjnego.

5.2.3. Kalendarz Misyjny

5.2.4. Inne publikacje

Ponadto do celów animacji misyjnej każdego roku SOM wydaje następujące materiały: foldery, cegiełki, pocztówki, naklejki, plakaty, kalendarzyki, zakładki, obrazki, przekazy pocztowe itp.

5.3. Działalność radiowo-filmowa oraz Internet

5.3.1. Współprodukcja programów, filmów i audycji dla różnych stacji telewizyjnych i radiowych

We współpracy z różnymi stacjami radiowymi i telewizyjnymi SOM propaguje misje poprzez uczestnictwo misjonarzy, wolontariuszy i pracowników Ośrodka w różnych programach i audycjach, a także poprzez udostępnianie materiałów audiowizualnych do tworzenia programów. Przez dwa lata (2004-2005) w warszawskim Radiu Józef miały miejsce stałe audycje z naszymi misjonarzami i wolontariuszami, a w roku 2005 także w Radiu Praga wyemitowano cykl audycji Misje nie z tej ziemi.

Ponadto byliśmy obecni z misyjnym przesłaniem w następujących stacjach radiowych i telewizyjnych: Polskie Radio 1; Radio Polonia; Radio Józef; Radio Warszawa-Praga; Radio Plus Białystok; Radio Vigor Słupsk; Katolickie Radio Rodzina Wrocław; TOK FM Warszawa; TVP 1; TVP 2; TVP 3; TVP 3 Białystok; TV Puls; TV Polonia; TV Trwam; TV Polsat

5.3.2. Produkcja własna

• Filmy ukazujące pracę misjonarzy i wolontariuszy salezjańskich

Od 2002 roku SOM rozpoczął produkcję materiałów filmowych o pracy misjonarzy. W większości są to materiały amatorskie nagrywane przez dyrektora Ośrodka podczas jego wizyt u misjonarzy, a następnie profesjonalnie montowane.

W omawianym okresie rozprowadzono pięć filmów produkcji własnej (3.900 kaset VHS i 10.700 kaset DVD). Jeden z filmów Nad jeziorem Malawi, otrzymał pierwszą nagrodę na Festiwalu Filmów Katolickich Niepokalanów 2005. W 2006 roku zostało przygotowane multimedialne Logo jako zwiastun naszych produkcji filmowych.

• Krótkie produkcje filmowe dla ANS Video

Przygotowano reportaż ze spotkania delegatów ds. środków społecznego przekazu Regionu Europa-Północ.

• Prezentacje multimedialne

Przygotowywane w Ośrodku na różne okoliczności, wysyłane są mailem do placówek SDB i CMW oraz do przyjaciół misji.

• Archiwum fotografii

W 2006 roku dzięki współpracy z prokurą misyjną w Turynie zostało zorganizowane archiwum fotografii w formie elektronicznej, które w przyszłości będzie dostępne także w Internecie. Na dzień dzisiejszy zawiera ono ponad 7.000 zdjęć skatalogowanych i opisanych.

• Internet

W 2005 roku zostały zmodyfikowane trzy nasze strony: www.misje.salezjanie.pl,

www.adopcja.salezjanie.pl, www.wolontariat.salezjanie.pl dając możliwość dokonywania wpłat na cele misyjne kartą kredytową.

5.3.3. Reprodukcja i dystrybucja filmów Missioni Don Bosco z Turynu

W minionym trzechleciu podjęliśmy stałą współpracę w zakresie przygotowania wersji polskojęzycznej filmów realizowanych przez Missioni Don Bosco w Turynie, ich reprodukcji oraz dystrybucji w Polsce. W tym zakresie SOM przygotował wersję polską do 15 filmów w 2005 roku oraz do 11 filmów w 2006. Ponadto współpracował w przygotowaniu Wiązanki Ks. Generała na rok 2006 i 2007 a także 9 filmów ANS umieszczanych na głównych stronach Zgromadzenia: www.sdb.org

5.3.4. Podsumowanie

Multimedia Don Bosco to bardzo ważny sektor działalności Ośrodka Misyjnego. Jego działalność cieszy się dużym zainteresowaniem. Stąd ważne jest, aby produkty były coraz bardziej profesjonalne i realizowane z większą systematycznością. Pragniemy jeszcze bardziej wykorzystać różne możliwości internetowe. Planujemy m. innymi wydawanie od 2007 roku Biuletynu Elektronicznego Misje Salezjańskie (BEMS), przygotowanie nowych stron internetowych, które będą współpracowały z bazą danych SOM, produkcję krótkich filmów misyjnych na stronę internetową, przygotowanie rosyjskiej, ukraińskiej i może szwedzkiej wersji językowej do filmów Missioni Don Bosco i własnych. Ponadto chcemy nawiązać stałą współpracę z TV Trwam oraz innymi stacjami telewizyjnymi i radiowymi. Myślimy – w bliższej perspektywie – o utworzeniu radia internetowego Don Bosco, a w dalszej –salezjańskiej telewizji internetowej we współpracy z Missioni Don Bosco w Turynie.

Jest to inicjatywa wznowiona we wrześniu 2003 roku, mająca na celu niesienie duchowej pomocy misjonarzom i misjonarkom. W tym nurcie modlitwy uczestniczy 4.536 osób.

7. Dom dla misjonarzy

Ośrodek dysponując odpowiednią strukturą jest także domem dla misjonarzy na czas ich pobytu w kraju. Każdy misjonarz może korzystać z niego według potrzeb, ponadto otrzymuje dotacje na urlop, leczenie oraz intencje Mszy św. (wg potrzeb).

W 2006 r., w związku ze wzrostem liczby ofiarodawców, zostały podjęte starania zmiany bazy danych. Nowa baza zostanie zainstalowania w styczniu 2007 roku przez firmę Drake z Mediolanu, dzięki współpracy z Missioni Don Bosco z Turynu. Usprawni ona księgowanie darowizn i komunikację pomiędzy SOM a darczyńcami oraz pozwoli na prowadzenie kampanii marketingowych.

8.1 Ofiary i ofiarodawcy

W omawianym okresie liczba ofiarodawców w porównaniu z trzechleciem poprzednim wzrosła o ponad 100%

Ofiarność w omawianym trzechleciu w porównaniu z poprzednim wzrosła o 355%.

8.2. Dotacje misyjne

ROZWÓJ ADOPCJI W LATACH 2001-2006

Ilość dzieci i osób uczestniczących w programie

Ilość dzieci objętych programem Ilość osób uczestniczących w programie

2001 – 1322001 - 132

2002 – 5072002 - 507

2003 – 9972003 - 997

2004 – 1.5842004 – 1.634

2005 – 3.1552005 – 3.155

2006 – 4.5312006 – 4.114

Kwoty, które wpłynęły na pomoc dzieciom objętym programem Adopcji na odległość w krajach misyjnych

2001 – 60.252 zł.

2002 - 311.446 zł.

2003 - 554.880 zł

Peru:

1. Warsztaty krawieckie dla chłopców ulicy z Otwartego Domu Księdza Bosko

w Limie

2. Stypendia na obiady dla najuboższych uczniów w Arequipie

3. Terma słoneczna dla Domku Księdza Bosko w Calce

4. Dokończenie budowy kościoła w Sacllo

5. Przebudowa i wyposażenie kuchni dla dzieci z Domku Księdza Bosko w Calce

Samoa Zachodnie: Odbudowa spalonej szkoły i budowa wału ochronnego w Alafua

Zambia: Zakup pompy ręcznej w Mansie

Polska: Wyposażenie sali oratoryjnej dla dzieci i młodzieży w Ostródzie-Wałdowie

2006

Albania: Dofinansowanie druku biuletynu Don Bosco w Tiranie

Ghana: Dokończenie boiska do koszykówki w Sunyani

Gruzja: Dofinansowanie działalności oratorium w Turc`chu